Википедиа

Монголор нийгэмлэг: Засвар хоорондын ялгаа

Browse history interactively
Дараагийн ялгаа →
Content deleted Content added
VisualWikitext
Хуудас үүсгэв: "1899 онд Бээжин дэх Оросын Элчин сайдын яамны түшмэл Фон Грот, Манжийн засгийн Улиастай дахь..."
 
No edit summary
Мөр 1:
1899 онд Бээжин дэх Оросын Элчин сайдын яамны түшмэл Фон Грот, Манжийн засгийн Улиастай дахь төлөөлөгч Аянтай хэлэлцээр хийж Түшээт хан, Цэцэн хан аймгуудын нутагт алт ухаж ашиглах 25 жилийн хугацаатай концессийн эрх авсан байна. Үүний үндсэн дээр Түшээт хан, Цэцэн хан аймгийн Уурхайн хэргийг захирах ерөнхий газар байгуулсан нь 1900 оноос “Монголор” хэмээх нийгэмлэг болон өргөжсөн аж. Уг нийгэмлэгт Орос, Бельги, Франц улс хөрөнгө оруулсан бөгөөд төв нь Петроград хотод байрлаж байжээ. Нийгэмлэг манай орны Ерөө, Хараа, Бороо зэрэг нутгуудаар алт олборлох ажлыг өргөнөөр зохион байгуулсан байдаг. Хэдийгээр уг нийгэмлэг 10 мянга хүртэл ажилчинтай байсан ч монголчууд тун цөөн байв. Мөн тус нийгэмлэг 1900-1915 онуудад 15 орчим тонн алт авч ашигласан гэх тоо байдаг ч Монголын ард түмний амьдралд нааштай ямар нэг үүрэг гүйцэтгээгүй юм. Улмаар Монгол оронд Ардын хувьсгал ялсны дараахан “Монголор” нийгэмлэгийн хөрөнгийг Монгол Улсын хөрөнгө болгох тухай шийдвэрийг хүргүүлсэн байдаг.
 
1897 оны үед Манжийн дорно зүгт нэртэй түшмэл Лихунчаны гэж хүн, Оросод айлчилсан байдаг. Энэ болүеэр II-р Николай хааныг хаан ширээнд өргөмжилсөн өргөн том ёслол болж байсан. Тэр ёслолд оролцоод Оросын Гадаад явдлын яамны сайдтай сэм уулзалдаж энэ Монгол бол Манжийн харъяанд байгаа. Монголын газар нутаг Чин улсын мэдэлд байдаг. Тэнд алтны их нөөцтэй. Тэр их нөөцийг хамтарч ашиглавал яасан юм хэмээн "ам хэлэлцээ" хийсэн байдаг.▼
 
Үүнийхээ дараа ам хэлэлцээрээ ажил болгохоор хоёр талаас хөөцөлдсөн. Зөвхөн Орос, Хятад хоёр алтны уурхай нээгээд ажиллуулахад хүндрэлтэй. Тийм учраас олон улсын нийгэмлэг байгуулбал яасан юм бэ гэж зөвлөлджээ. Ингээд энэ асуудлыг Виттей сайд хөөцөлдөх болоод 1901 онд гэхэд Франц, Голланд, Бельги гэх мэтийн нэлээд олон орон оролцсон "Монголор" хэмээх олон улсын нийгэмлэг байгуулагдсан байна. Нэг сая алтан рубль Бээжинд байгаа Орос, Хятадын банкинд шилжүүлж энэ мөнгийг Ли Хон Жейн өөрийнхөө дураар зарцуулах эрхтэй болсон. Энэ үеэр хуучин Америкийн элчин сайдын яаманд орчуулагчийн ажил хийж байсан Понгрот гэж хүн 30 гаруй насны Бельги залуу Лихунчаны нарийн бичгээр ажиллаж байж. Тэгээд Лихунчаны түүнийгээ дуудаад "чи АрмонголдАр Монголд очиж алтны уурхай нээх ажлыг хариуц" гээд хэрэв хэрэгцээтэй гэвэл 10.000 орчим ядуу хятадуудыг би явуулж болох байна. Аль болох тэндээсээ хүч ав" гэж хэлээд явуулсан ажээ. Тэгж явуулахдаа Манж хааны зарлигаар Монголд Сэлэнгийн нутаг алт олборлох 25 жилийн хугацаатай зарлиг зөвшөөрөл өгсөн байдаг.▼
▲1897 оны үед Манжийн дорно зүгт нэртэй түшмэл Лихунчаны гэж хүн, Оросод айлчилсан байдаг. Энэ бол II-р Николай хааныг хаан ширээнд өргөмжилсөн өргөн том ёслол болж байсан. Тэр ёслолд оролцоод Оросын Гадаад явдлын яамны сайдтай сэм уулзалдаж энэ Монгол бол Манжийн харъяанд байгаа. Монголын газар нутаг Чин улсын мэдэлд байдаг. Тэнд алтны их нөөцтэй. Тэр их нөөцийг хамтарч ашиглавал яасан юм хэмээн "ам хэлэлцээ" хийсэн байдаг.
 
Гэхдээ Ар Монгол манжийн харъяанд байгаа ч гэсэн хаантай, төртэй улс юм. Богдоос зөвшөөрөл авах хэрэгтэй гэж хэлсэн байдаг. Ингээд фон Грот сүйх тэргээр хүрээнд ирсэн байна. Ирээд Богдоос яаж зөвшөөрөл авах гэдэг асуудал тулгарсан. Тэр үеэр Оросын консул Шишмайлов гэж халзан толгойтой хүн хүрээнд байсан. Тэднийд буугаад тэр хүнээс Богдын зөвшөөрөл авч өг гэж гуйсан байдаг. Тэгээд Шишмарев Богд хаанд бараалхаж Лихунчаны Монголд Манжийн хааны зөвшөөрлөөр 25 жил алт ашиглах зөвшөөрөлтэй учир Ар Монголд ирээд байна, та хүлээж авна уу гэж мөргөж гуйсан байдаг. Хариуд нь Богд шадар хүмүүстэйгээ хэлэлцэж байгаад хариу өгье гээд Түшээт хан, Сэцэн хан аймгийн ноёдыг дуудаж, "ийм хүн ирээд байна. Танай аймгуудын нутагталт ухна гэнэ. /Ер нь монголчууд газар дэлхийгээ хөндөх дургүй тэр битгий хэл Богдын өөрийнх нь зарлиг байдаг. Заавал Богд хааны Засгийн газар Шанзуу яамнаас зөвшөөрөл авч, гүрэм ном уншиж байж авах тухай/ Газар нутгийннутгийг харийн хүнд хамаагүй өгч болохгүй гэсэн. Цаадуул нь- мөн зөвшөөрөөгүй. Ярианы эцэст Грот гэдгийг Богд хаан хүлээж авахгүй болжээ. Гэвч хэсэг хугацааны дараа Шишмайров дахин Богдод хүсэлт тавин таван гүнгийн хурлаар хэлэлцүүлж өгөөч гээд ахиухан хэмжээний алтан зоос хахууль маягаар өгөх гэсэн байна. Тэгтэл хөөж гаргаад, ийм дээрээ тулаад ирэхээр Манжийн хаан зарлигаа гаргасан юм. Ажлаа эхлэхэд буруудах юм байхгүй гээд Ерөөд очиж алтныхаа ажлыг эхэлсэн байдаг. Тэр үеэр Түшээт хан цэрэг дагуулж очоод Богд хааны зарлиггүй газар нутаг ухлаа гээд даруйхан эндээс зайлахгүй бол дараагийн арга хэмжээ авна гэж хэлээд буцсан байдаг. Ингээд Богд хаан хүчингүйдээд Манжийн хаанаас дахин, дахин улаан бийрээр цохисон нугалбар бичиг ирж 1901 оноос алтны уурхай нээх ажил эхэлсэн байна.▼
▲Үүнийхээ дараа ам хэлэлцээрээ ажил болгохоор хоёр талаас хөөцөлдсөн. Зөвхөн Орос, Хятад хоёр алтны уурхай нээгээд ажиллуулахад хүндрэлтэй. Тийм учраас олон улсын нийгэмлэг байгуулбал яасан юм бэ гэж зөвлөлджээ. Ингээд энэ асуудлыг Виттей сайд хөөцөлдөх болоод 1901 онд гэхэд Франц, Голланд, Бельги гэх мэтийн нэлээд олон орон оролцсон "Монголор" хэмээх олон улсын нийгэмлэг байгуулагдсан байна. Нэг сая алтан рубль Бээжинд байгаа Орос, Хятадын банкинд шилжүүлж энэ мөнгийг Ли Хон Жейн өөрийнхөө дураар зарцуулах эрхтэй болсон. Энэ үеэр хуучин Америкийн элчин сайдын яаманд орчуулагчийн ажил хийж байсан Понгрот гэж хүн 30 гаруй насны Бельги залуу Лихунчаны нарийн бичгээр ажиллаж байж. Тэгээд Лихунчаны түүнийгээ дуудаад "чи Армонголд очиж алтны уурхай нээх ажлыг хариуц" гээд хэрэв хэрэгцээтэй гэвэл 10.000 орчим ядуу хятадуудыг би явуулж болох байна. Аль болох тэндээсээ хүч ав" гэж хэлээд явуулсан ажээ. Тэгж явуулахдаа Манж хааны зарлигаар Монголд Сэлэнгийн нутаг алт олборлох 25 жилийн хугацаатай зарлиг зөвшөөрөл өгсөн байдаг.
 
Монголорын харъяаны 20-иод уурхай байсан бөгөөд багцаалж хэлэхэд Ерөөгийн сав газар, ай савын дагуу нэлээд олон уурхай хүдэр голын сав нутаг наашаагаа ноён уулын хавьцаа байсан байна. Харин олсон олборлосон алтныхаа 20 хувийг Богдын санд өгөх ёстой гэсэн гэрээ хийжээ. Энэ нтнь хориод жил үргэлжилсэн бөгөөд 600 сая Мексик ам.долларын ашиг олсон гэдэг.▼
▲Гэхдээ Ар Монгол манжийн харъяанд байгаа ч гэсэн хаантай, төртэй улс юм. Богдоос зөвшөөрөл авах хэрэгтэй гэж хэлсэн байдаг. Ингээд фон Грот сүйх тэргээр хүрээнд ирсэн байна. Ирээд Богдоос яаж зөвшөөрөл авах гэдэг асуудал тулгарсан. Тэр үеэр Оросын консул Шишмайлов гэж халзан толгойтой хүн хүрээнд байсан. Тэднийд буугаад тэр хүнээс Богдын зөвшөөрөл авч өг гэж гуйсан байдаг. Тэгээд Шишмарев Богд хаанд бараалхаж Лихунчаны Монголд Манжийн хааны зөвшөөрлөөр 25 жил алт ашиглах зөвшөөрөлтэй учир Ар Монголд ирээд байна, та хүлээж авна уу гэж мөргөж гуйсан байдаг. Хариуд нь Богд шадар хүмүүстэйгээ хэлэлцэж байгаад хариу өгье гээд Түшээт хан, Сэцэн хан аймгийн ноёдыг дуудаж, "ийм хүн ирээд байна. Танай аймгуудын нутагталт ухна гэнэ. /Ер нь монголчууд газар дэлхийгээ хөндөх дургүй тэр битгий хэл Богдын өөрийнх нь зарлиг байдаг. Заавал Богд хааны Засгийн газар Шанзуу яамнаас зөвшөөрөл авч, гүрэм ном уншиж байж авах / Газар нутгийн харийн хүнд хамаагүй өгч болохгүй гэсэн. Цаадуул нь-мөн зөвшөөрөөгүй. Ярианы эцэст Грот гэдгийг Богд хаан хүлээж авахгүй болжээ. Гэвч хэсэг хугацааны дараа Шишмайров дахин Богдод хүсэлт тавин таван гүнгийн хурлаар хэлэлцүүлж өгөөч гээд ахиухан хэмжээний алтан зоос хахууль маягаар өгөх гэсэн байна. Тэгтэл хөөж гаргаад, ийм дээрээ тулаад ирэхээр Манжийн хаан зарлигаа гаргасан юм. Ажлаа эхлэхэд буруудах юм байхгүй гээд Ерөөд очиж алтныхаа ажлыг эхэлсэн байдаг. Тэр үеэр Түшээт хан цэрэг дагуулж очоод Богд хааны зарлиггүй газар нутаг ухлаа гээд даруйхан эндээс зайлахгүй бол дараагийн арга хэмжээ авна гэж хэлээд буцсан байдаг. Ингээд Богд хаан хүчингүйдээд Манжийн хаанаас дахин, дахин улаан бийрээр цохисон нугалбар бичиг ирж 1901 оноос алтны уурхай нээх ажил эхэлсэн байна.
 
Сүүлдээ 201920 он болболж ардын хувьсгалын эхэн үед Оросод иргэний дайн, дээрэм, тонуул их гарч хаагдсан түүхтэй. Ер нь түүхэндээ бол олон улсын хэмжээнд олон уурхай нээж зохион байгуулалттайгаар Монголын газар нутгийг дээрэмдсэн үйл явдал "Монголор"-оос өөр байгаагүй. Үүнтэй холбоотой үйл явдал нэлээд олон гарч байжээ. Уурхай нээнэ гэдэг бол шороо малтаад болчихдог ажил биш. Алтыг шигшихээс эхлээд техник хэрэгсэл нэлээд хэрэг болно. Нөгөө талаар нууран дээр хөвж, алтыг тунгаадаг усан онгоц зэрэг техник хэрэгсэл шаардагдсан байна. 10.000 хятад, 6000 орос, буриадууд ирж "Монголор"-ын уурхайд ажиллаж байжээ. Тэглээ гээд ажил урагштай биш техник хэрэгсэл муугаас болоод ялангуяа хятадууд шөнө нууцаар алт хулгайлж , угаах явдал гарч Грот нэг хүн дагуулан Америк явж, Калифоренийн уурхайгаас тоног төхөөрөмж ачуулсан гэдэг. Түүнийг Монгол руу авчирахад нэлээд хүнд ажил байжээ. Далайгаар хятадын боомтонд буулгаад, тэндээс хоёр чиглэлээр ачуулсан. Нэг нь Улаан-Үүд рүү. Тухайн үөд төмөр зам гэж байсан биш, Ерөө голын мөсөн дээгүүр том чаргаар зөөсөн яриа байдаг. Нөгөө хэсгийг нь урдаас чичан тэрэг хөлсөлж заримыг нь тэмээн жингээр ачуулсан▼
▲Монголорын харъяаны 20-иод уурхай байсан бөгөөд багцаалж хэлэхэд Ерөөгийн сав газар, ай савын дагуу нэлээд олон уурхай хүдэр голын сав нутаг наашаагаа ноён уулын хавьцаа байсан байна. Харин олсон олборлосон алтныхаа 20 хувийг Богдын санд өгөх ёстой гэсэн гэрээ хийжээ. Энэ нт хориод жил үргэлжилсэн бөгөөд 600 сая Мексик ам.долларын ашиг олсон гэдэг.
 
▲Сүүлдээ 20 он бол ардын хувьсгалын эхэн үед Оросод иргэний дайн, дээрэм, тонуул их гарч хаагдсан түүхтэй. Ер нь түүхэндээ бол олон улсын хэмжээнд олон уурхай нээж зохион байгуулалттайгаар Монголын газар нутгийг дээрэмдсэн үйл явдал "Монголор"-оос өөр байгаагүй. Үүнтэй холбоотой үйл явдал нэлээд олон гарч байжээ. Уурхай нээнэ гэдэг бол шороо малтаад болчихдог ажил биш. Алтыг шигшихээс эхлээд техник хэрэгсэл нэлээд хэрэг болно. Нөгөө талаар нууран дээр хөвж, алтыг тунгаадаг усан онгоц зэрэг техник хэрэгсэл шаардагдсан байна. 10.000 хятад, 6000 орос, буриадууд ирж "Монголор"-ын уурхайд ажиллаж байжээ. Тэглээ гээд ажил урагштай биш техник хэрэгсэл муугаас болоод ялангуяа хятадууд шөнө нууцаар алт хулгайлж , угаах явдал гарч Грот нэг хүн дагуулан Америк явж, Калифоренийн уурхайгаас тоног төхөөрөмж ачуулсан гэдэг. Түүнийг Монгол руу авчирахад нэлээд хүнд ажил байжээ. Далайгаар хятадын боомтонд буулгаад, тэндээс хоёр чиглэлээр ачуулсан. Нэг нь Улаан-Үүд рүү. Тухайн үөд төмөр зам гэж байсан биш, Ерөө голын мөсөн дээгүүр том чаргаар зөөсөн яриа байдаг. Нөгөө хэсгийг нь урдаас чичан тэрэг хөлсөлж заримыг нь тэмээн жингээр ачуулсан
боловч замдаа дээрэмдүүлээд, дутуу хагас авчирчээ. Одоо хүртэл Ерөөгийн их ой хөвчид "Монголор"-ын алтны уурхайн үлдэгдэл сэг, хүрзний тал зэрэг элэгдсэн зүйлүүд нэлээд байдаг байна.
 
==Олборлосон алт==
1912 онд 81 пуд. 34 фунт<br>
1913 онд 34 пуд 32 фунт<br>
1914 онд 17 пуд 32 фунт гэвч энэ мэдээ эргэлзээ төрүүлнэтөрүүлдэг. Учир нь уг компаний ажлын талаар мэдээ сайтай байх ёстой нь эргэлзээгүй. Өргөөд байх "Торгово-промышленный союз" -ын мэдээлж байгаагаар 1912онд82биш1912 онд 82 биш 120 пуд алт угааж түүнээс гадна ажилчид нь 30 пудыг хулгайлаад Хятадад худалдсан байдаг. " Торгово-промышленный союз" -ын мэдээгээр 1907 -1913 онуудад Монголоор нийтдээ 470 пуд алт угаасан байдаг. 1912 оноос Ерөө, Хараагийн алтны уурхайн нөөц багассанаас болоод алт олборлолт ихээхэн буурсан гэдэг.
Монголор нийгэмлэг 1901-1919 оны хооронд 900 пvv буюу14буюу 14.67 тонн олборлож байжээ.
 
“монголор”“Монголор” нэртэй нийгэмлэг ажиллаж 1900-1905 онд 588 кг , 1906-1915 онд 8095 кг , 1915-1919 онд 984 кг тус тус олборлон түүний өчүүхэн хэсгийг татвар хэлбэрээр манай оронд өгсөн байна.
Эцэстээ дампуурч, фон Грот нь Америк руу зугтан алга болсон гэдэг.
 
==Бүрэлдэхүүн уурхайнууд==
Энэ нийгэмлэгийн төв нь Оросын Петроград хотод байрладаг байв. Монголор хувь нийлүүлсэн алт ы уурхайгаас гадна Оросын зарим худалдаачдын түрээслэсэн алт ы уурхайнууд тухайн үеийн Түшээт хан Сэцэн хан аймгийн нутгийн гол хэсэг болох Хараа , Туул, Ерөө гол орчмын нутгуудад ажиллаж байв. Монголорын харъяа алт ы уурхайнууд нь: 1. Тэрэлж голын алт ы уурхай 2. Хүдрийн голын алт ы уурхай 3.Цагаан горхийн алт ы уурхай, 4. Ялбагийн алт ы уурхай, 5. Могойн голын алт ы уурхай, 6.Ерөө голын алт ы уурхай, 7. Хараа голын алт ы уурхай 8. Зүрхүзүү алт ы уурхай 9. Бугантын алт ы уурхай 10. Нарийн харганатын алт ы уурхай 11. Түнэл голын алт ы уурхай, 12. Зуун модны алт ы уурхай, 13. Цагаан чулуутын алт ы уурхай, 14. Их харганатын алт ы уурхай 15. Бороогийн алт ы уурхай гэх 15 уурхай үйл ажиллагаагаа явуулж байжээ.Эдгээр уурхайд нийтдээ 2500 гаруй Хятад, 250 Орос, 70 монгол ажилчид ажиллаж байлаа. 1906-1907 оны зааг дээр Түшээт хан, Сэцэн хан аймгийн ардууд Монгол орны байгалийн баялагийг зүй бусаар ашиглаж Монгол аж төрөх ёсонд харшилж байна хэмээн бослого гаргаж эдгээр уурхайн үйл ажиллагааг зогсоохыг шаардаж байв.Монголор алт ы уурхайн Монголын засгийн газартай гэрээ байгуулж олсон ашгийнхаа 100 хувийн 16,5 хувь буюу цөөхөн цаасыг монголын талд өгдөг байжээ.Тухайн үеийн Монгол орны дорой буурай нөхцөл байдлыг ашиглан 20 жилийн хугацаатай Монголд алт олборлох, алт ы уурхай нээх гэрээг 19 зүйл бүхий нөхцлөөр Оросын засгийн газар байгуулж чадсан юм.Энэ гэрээ бичгийнхээ 4-р зүйлд Алт малтахад элдэв зүйлийн ашиг олох нь манай Монгол улсад хамаагүй гагцхүү олсон алт бүрэн 100 хувиас 20 хувийг биеэр эсвэл дүйцэх үнийн цөлхөв цаасыг Монгол улсын санд сар бүр өгмой. Дутааж үл болно. хэмээжээ.▼
Энэ нийгэмлэгийн төв нь Оросын Петроград хотод байрладаг байв. Монголор хувь нийлүүлсэн алтны уурхайгаас гадна Оросын зарим худалдаачдын түрээслэсэн алтны уурхайнууд тухайн үеийн Түшээт хан Сэцэн хан аймгийн нутгийн гол хэсэг болох Хараа, Туул, Ерөө гол орчмын нутгуудад ажиллаж байв. Монголорын харъяа алтны уурхайнууд нь:
 
#Тэрэлж голын алтны уурхай
#Хүдрийн голын алтны уурхай
#Цагаан горхийн алтны уурхай
#Ялбагийн алтны уурхай
#Могойн голын алтны уурхай
#Ерөө голын алтны уурхай
#Хараа голын алтны уурхай
#Зүрхүзүү алтны уурхай
#Бугантын алтны уурхай
#$Нарийн харганатын алтны уурхай
#Түнэл голын алтны уурхай
#Зуун модны алтны уурхай
#Цагаан чулуутын алтны уурхай
#Их харганатын алтны уурхай
▲Энэ нийгэмлэгийн төв нь Оросын Петроград хотод байрладаг байв. Монголор хувь нийлүүлсэн алт ы уурхайгаас гадна Оросын зарим худалдаачдын түрээслэсэн алт ы уурхайнууд тухайн үеийн Түшээт хан Сэцэн хан аймгийн нутгийн гол хэсэг болох Хараа , Туул, Ерөө гол орчмын нутгуудад ажиллаж байв. Монголорын харъяа алт ы уурхайнууд нь: 1. Тэрэлж голын алт ы уурхай 2. Хүдрийн голын алт ы уурхай 3.Цагаан горхийн алт ы уурхай, 4. Ялбагийн алт ы уурхай, 5. Могойн голын алт ы уурхай, 6.Ерөө голын алт ы уурхай, 7. Хараа голын алт ы уурхай 8. Зүрхүзүү алт ы уурхай 9. Бугантын алт ы уурхай 10. Нарийн харганатын алт ы уурхай 11. Түнэл голын алт ы уурхай, 12. Зуун модны алт ы уурхай, 13. Цагаан чулуутын алт ы уурхай, 14. Их харганатын алт ы уурхай 15. #Бороогийн алт ыалтны уурхай гэх 15 уурхай үйл ажиллагаагаа явуулж байжээ. Эдгээр уурхайд нийтдээ 2500 гаруй Хятад, 250 Орос, 70 монгол ажилчид ажиллаж байлаа. 1906-1907 оны зааг дээр Түшээт хан, Сэцэн хан аймгийн ардууд Монгол орны байгалийн баялагийг зүй бусаар ашиглаж Монгол аж төрөх ёсонд харшилж байна хэмээн бослого гаргаж эдгээр уурхайн үйл ажиллагааг зогсоохыг шаардаж байв.Монголор алт ыалтны уурхайн Монголын засгийн газартай гэрээ байгуулж олсон ашгийнхаа 100 хувийн 16,5 хувь буюу цөөхөн цаасыг монголын талд өгдөг байжээ.Тухайн үеийн Монгол орны дорой буурай нөхцөл байдлыг ашиглан 20 жилийн хугацаатай Монголд алт олборлох, алт ыалтны уурхай нээх гэрээг 19 зүйл бүхий нөхцлөөр Оросын засгийн газар байгуулж чадсан юм.Энэ гэрээ бичгийнхээ 4-р зүйлд Алт малтахад элдэв зүйлийн ашиг олох нь манай Монгол улсад хамаагүй гагцхүү олсон алт бүрэн 100 хувиас 20 хувийг биеэр эсвэл дүйцэх үнийн цөлхөв цаасыг Монгол улсын санд сар бүр өгмойөгмүй. Дутааж үл болно. хэмээжээ.
 
 
[[Ангилал: Монгол улсын уул уурхай]]
[[Ангилал: Түүхий]]
"https://mn.wikipedia.org/wiki/Монголор_нийгэмлэг"-с авсан