Дэлхийн нэгдүгээр дайн: Засвар хоорондын ялгаа

|conflict= Дэлхийн нэгдүгээр дайн. Дэлхийн дайн буюу Global War

|partof=

|date= 1914 оны 7 сарын 28 – 1918 оны 11 сарын 11

|place= [[Европ]], [[Африк]], [[Ойрхи Дорнод]] (Хятад, Номхон далайн арлуудад түр зуур)

}}

'''Дэлхийн нэгдүгээр дайн''' (ДД1) нь 1939 онд болсон цагаасаа хойш Дэлхийн дайн, эсвэл Их Дайн гэж нэрлэгдэж байсан ч түүнээс хойш Дэлхийн нэгдүгээр дайн эсвэл Нэгдүгээр дэлхийн дайн гэж нэрлэгдсэн. Энэхүү дайн нь 1914 оны 07 сарын 24-өөс 1918 оны 11 сарын 11 хүртэл Европд төвлөрсөн томоохон дайн юм. Энэ нь дэлхийн хамгийн том хүчнүүдийг Холбооныхон(гурвалсан Entende эргэн тойронд төвлөрсөн) болон Төв хүчин(гурвалсан нэгдлийн эргэн тойронд үүсэн) гэсэн 2 хүчинд хуваасан юм. 70—аад саяас багагүй цэргийн хүн, 60-аад сая нь Европ энэхүү дайнд оролцсон түүхэн дэх хамгийн том дайнуудын нэг юм. 9 саяас багагүй хүн үрэгдсэн бөгөөд, үүний шалтгаан нь галт зэвсгийн хөгжил болон түүний эсэргүүцэх ..... хөгжөөгүйтэй холбоотой юм. Энэ нь дэлхийн түүхэн дэх 6дахь томоохон хөнөөлтэй дайн юм.

Энэхүү дайн нь аллагаар эхэлж хэд хэдэн хувьсгалаар(хэд хэдэн орон) дууссан. Австри-Унгарийн хаан ширээний залгамжлагч Archduke Franz Ferdinand-ийн 1914 оны 6 сарын 28-ны аллага нь дай үүсэх гол түлхэц болсон юм. Мөн Европын томоохон хүчнүүд болох Германы хаант улс, Авсри Унгарын хаант улс, Отоманы хаант улс, Оросын хаант улс, Британы хаант улс, Франц болон Итали зэргийн имперализм үзлийн төрийн бодлогонууд нь дайн үүсгэх бас нэгэн түлхэц болсон юм. Югославийн үндэстний үйлдсэн Фердинандын аллага нь Сербийн хаант улсад тулгах бичигээр төгссөн юм. Сүүлийн арван жилүүдэд үүссэн нэгдлүүд дуудагдсан учир хэдхэн 7 хоногийн дотор томоохон хүчнүүд дайнд оролцож эхэлсэн бөгөөд, колоноор дамжуулан мөргөлдөөн нь удалгүй дэлхий дахинд тархсан юм.

6-р сарын 29-нд Австри-Унгарын Серби рүү хийсэн довтолгоо, үүний дараа Белги, Люксемберг болон Франц рүү хийсэн Германы довтолгоо, мөн Германы эсрэг хийсэн Оросын дайралт мөргөлдөөнийг эхлүүлсэн юм. Парис дахь Германы жагсаал зогссон өрнө фронтын attrition-ний тулаан тогтмол үргэлжилсэн бөгөөд 1917 он хүртэл бараг өөрчлөгдөөгүй юм. Харин дорнын фронтод Оросын арми Австи-Унгарын хүчний эсрэг амжилттай тулалдаж байсан боловч Германы армиийн улмаас ухраж байсан юм. Оттоманы хаант улс 1914 онд, Итали Болгар 1915 онд болон Румин 1916 онд дайнд нэгдсэнээр нэмэлт фронтууд нээгдсэн. Оросын хаант улс 1917 онд бутарсан бөгөөд тэрхүү жилд Октябрийн хувьсгал гарснаар Орос дайныг орхисон. Өрнөд фронтод Германууд идэвхитэй дайрч байсан хэдий ч Америкийн хүч тулаанд орж ирэн Холбоотнууд Германы армийг хэд хэдэн амжилттай дайралтаар ухруулахад хүргэсэн юм. Тэрхүү үед Герман хувьсгалын асуудалтай байсан учир 1918 оны 11 сарын 11-нд галаа зогсоохоо зөвшөөрсөн, дараа энэ өдрийг Armistice-ийн өдөр гэж нэрлэх болсон.

Дайны төгсгөлд 4 том империал хүчнүүд болон Герман, Орос, Австри-Унгарын хаант улсууд цэргийн болон эдийн засгийн хувьд ялагдсан байсан бөгөөд оршин тогтнохоо больсон байсан юм. Өмнөх хоёрын ялагч нь тмоохон хэмжээний газар нутаг алдсан бол үлдсэн хоёр нь бүхэлдээ арчигдсан байлаа. Европын газар нутаг дахин олон жижиг нутгууд болон зурагдсан байлаа. Үндэстний Холбоо нь дахин ийм мөргөлдөөн болгохгүйн тулд үүсгэн байгуулагдсан. Европын националист үзэл дайн болон эзэнт гүрнүүдийн задрал, Германы ялагдал болон Версайллесийн гэрээ-ний асуудлуудын улмаас үүссэн бөгөөд энэ нь Дэлхийн хоёрдугаар дайн үүсэх гол хүчин зүйлүүд болсон юм.

 

 

Дайны онуудад Англиар ярьдаг улсуудын хувьд Дайныг хэд хэдэн янзаар нэрлэж байсан. Дэлхийн дайн, Их дайн гэж түгээмэл нэрлэдэг байсан ч мөн Агуу Дайн, Европын дайн, Улс хоорондын дайн, 1914 оны дайн болон өөр өөр нэрүүдээр нэрлэж байсан юм. 1924 оны Time сэтгүүлд утсгагдсан мэт нэрнүүдийг ихээхэн сольж байсан юм. 1939 онд Дэлхийн Хоёрдугаар дайн эхэлсний дараа Дэлхийн нэгдүгээр дайн, эсвэл Нэгдүгээр дэлхийн дайн гэж нэрлэх нь жишиг болсон юм. Британи болон Канадын түүхчид нэгдүгээр дэлхийн дайн нэрлэдэг харин Америкчууд Дэлхийн нэгдүгээр дайн гэж нэрлэдэг. Дэлхийн дайн гэж нэрлэхийг анх 1914 оны 9-р сард Германы биологич, философич Эрнст Хаекел “Дэлхий дахиныг айдаст автуулсан Европын дайн нь яах аргагүй дэлхийг цочроосон дэлхийн эхний дайн болсон” гэж мэдэгдсэн. Нэгдүгээр дэлхийн дайн гэдэг нэрийг 1920 оны түүхээр офицер, сэтгүүлч Чарлис а Коурт Репингтон өгсөн.Франц Белгид дайн нь заримдаа La Guerre du Droit(Шударга ёсны дайн) эсвэл La Guerre Pour la Civilisation | de Oorlog tot de Beschaving(Соёл ирэншлээ олох дайн) гэж нэрлэдэг ялангуяа медаль болон дурсгалын хөшөөнүүд дээр тусгагдсан байдаг.

 

Дэлхийн нэгдүгээр дайнд оролцогчдийн газрын зураг: Холбоотны хүчийг ногооноор, төв хүчийг шаргал, оролцоогүй улсуудыг сааралаар тэмдэглэв.

19-р зуунд Европын томоохон хүчнүүд Европын хүч чадлын тэмцвэрийг хадгалах гэж оролдож байсан бөгөөд энэ нь 1900 он гэхэд улс төр болон цэргийн цогц холбоотнуудыг тив даяар үүсгэсэн юм. Энэ нь 1815 онд Пруссиа, Орос, Австрийн Гэгээн нэгдлээр эхэлсэн юм. Үүний дараа 1873 онд Германы канцлер Бишмарк Австри-Унгар, Орос, Германыг оролцуулан Гурван хааны холбоо(Герман: Дейкайзербург) гэсэн гэрээг байгуулсан. Энэхүү хэлэлцээр нь Австри-Унгар болон Оросын талууд Балканы талаарх бодлогон дээр тохиролцоонд хүрч чадаагүйгээс шалтгаалан салж Герман Австи-Унгарын Хос нэгдэл 1879 онд үүссэн. Энэ нь Оттоманы эзэнт гүрэн суларч байгаа болон Оросын Балкан дахь нөлөөллийг эсэргүүцэх зорилготой байгуулагдсан юм. 1882 онд Холбоо тэлж Италийг оролцуулан Гурвалсан Холбоо болсон.

1870 оны дараа Европын мөргөлдөөн маш нарийн тооцоолсон Канцлер Бишмаркийн зохион байгуулсан Герман болон Европын бусад орнууд хоорондын гэрээгээр нилээд хугацаанд зогссон юм. Тэр Оросын армийг аль болох Германы талд барих болсон нь Франц болон Оростой 2 фронтын дайн хийхийг хүсээгүйд байсан юм. Хоёрдугаар Вильям хаан ширээг өвлөн авч Германы эзэн хаан(Кайзер) болсноор Бишмаркийн хамсаатнууд чухал биш мэт болсон. Жишээ нь Кайзер Оростой 1890 онд нөхөн олголтын гэрээг шинэчлэхээ татгалзсан. 2 жилийн дараа Франц Оросын нэгдэл Гурвалсан Холбооны хүчийг эсэргүүцэхийн тулд байгуулагдсан юм. 1904 онд Холбоот Вант Улс Францтай холбоо болох Энтенте Кордиалын гэрээг хийсэн мөн 1907 онд Холбоот Вант Улс Орос хоорондын Англи-Оросын хоорондын гэрээнд гарын үсэг зурсан. Энэхүү хоёр талт гэрээ нь Гурвалсан Энтенте үүсэх гэрээ нь болж өгсөн юм.

HMS Дридноут, Холбоот Вант улс болон Герман хооронд оршин тогтносон усан цэргийн хүчин.

Германы үйлдвэрлэл болон эдийн засгийн хүч нь Их гүрний нэгдлийн дараа маш хурдацтайгаар өссөн. 1890-ээд оны дунд үеэс Хоёрдугаар Вильям энэхүү баазад ихээхэн хэмжээний хөрөнгө зарцуулан Kaiserliche Marine(Германы эзэн хааны усан цэрэг)-ийг Адмирал Алфред Вон Тирпиз байгуулсан бөгөөд энэ нь дэлхийд усан цэргээр ноёрхохоор Британтай өрсөлдсөн юм. Үүний үр дүнд хоёр улс хоорондоо Капитал хөлөг онгоц-ний дүрмээр бие биенийгээ давж байгуулахаар тэмүүлсэн юм. HMS Dreadnought-ийг 1906 онд гаргаснаар Британий хаант улс Герман өрсөлдөгчөөсөө томоохон хэмжээний давуу талыг олж авсан юм. Герман Британи хоёрыны хоорндох өрсөлдөөн удалтгүй Европ даяар болон тархсан юм.1908-аас 1913 он хүртэл Европын цэргийн салбарт зарцуулагдах хөрөнгө 50 хувиар ихэссэн байдаг.

Босниа-Сербийн оюутан, Гаврило Принцип Австрийн Арчдүк Франз Фердинандыг алсны дараа шууд баригдсан юм. Австри-Унгар 1908-1909 онд Боснийн хямралыг далимдуулан 1878 оноос хойш Оттоманыг газар нутаг байсан Босниа болон Херзеговинагийн нутгийг албан ёсоор өөртөө нэгтгэсэн. Энэ нь Сербийн хаант улс болон түүний дагуур Пан-Славик болон Ортодокс Оросын Хаант улсыг ихэд хилэгнүүлсэн. Оросын улс төрийн манёвр нь өмнө нь ганхаж байсан эв найрамдлыг бүр үгүй болгосон.

 

1912 болон 1913 онд Балканы Холбоо болон ганхаж буй Оттоманы эзэнт гүрний эсрэг нэгдүгээр Балканы дайн болсон юм. Үр дүнд нь Лондонгийн тулгах бичиг хүргэгдсэн бөгөөд үүний үр дүнд Оттоманы Эзэнт гүрэн улам жижгэрэхийн зэрэгцээ Болгар, Серби, Монтенегро, Грек зэрэг улсуудын газар нутаг ихэсч Албанийн муж бие даасан шинжтэй болж эхэлсэн юм. Болгар Серби болон Грек рүү 1913 оны 6-р сарын 16-нд довтлохдоо Македоны ихэнх хэсгийн Сербид, Грек болон Өмнөд Добружаг Руминд 33 өдөр үргэлжилсэн хоёрдугаар Балканы дайн-д алдсанаар устах аюулд улам ихээр ойртсон юм.

1914 оны 6-р сарын 28-нд Босниа-Себри оюутан Залуу Босниагийн гишүүн Гаврило Принцип Австри-Унгарийн хаан ширээний залгамжлагч Австрийн Арчдүк Франц Фердинандыг Босниагийн Саражевод хөнөөсөн. Энэ нь хэсэг зуурийн Австри-Унгар, Герман, Орос, Франц болон Британий хоорондын улс төрийн манёвр хийж байсан бөгөөд үүнийг 7-р сарын хямрал хэмэн нэрлэдэг. Сербийн Босниа дахь нөлөөг багасгах үүднээс Австри-Унгар Серби рүү 7-р сарын тулгах бичгийг дайн өдөөх зорилгоор боломжгүй 10 шаардлагын хамт тавьсан. Серби 10-аас 8-ийг нь биелүүлэхээр зөвшөөрөхөд Австри-Унгар 1914 оны 7-р сарын 28-ийн өдөр дайн зарласан. Старчан:”Серби ямар ч хариу, хэзээ өгсөн нь хамаагүй Австри-Унгар далдуур бодлоготой байсан. Франз Фердинанд олон нийтийг удирдан захирдаг хүн биш мөн түүний үхэл эзэнт гүрнийг гүн эмгэнэлд автуулаагүй” хэмээн маргажээ.

Оросууд өөрсдийн Балкан дах нөлөөгөө Австри-Унгарт алдахгүйн тулд 1 өдрийн дараа Серби рүү цэрэг хөдөлгөсөн. Германы эзэнт гүрэн 1914 оны 7-р сарын 30-нд хөдөлгөж эхлэх үеэр Франц-Прусын дайны үеэр Alsace-Lorraine-ийг Герман эзэлж авсанд хилэгнэсэн францчууд 8-р сарын 1-нд цэрэг хөдөлгөсөн. Мөн тэр өдөр Герман Оростой дайн зарласан. Холбоот Вант улс Германтай 1914 оны 8-р сарын 4-нд дайн зарласан бөгөөд энэ нь Белгийг дайнд оролцуулахгүй талаар тулгах бичигт “сэтгэлд нийцээгүй хариулт” авсны дараа болсон юм.

 

Төв хүчнүүдийн стратеги холбоо сайн байгаагүй улмаас нурсан. Герман Австи-Унгарт Сербийн дайралтын эсрэг туслана гэсэн боловч орчуулга нь арай өөр утга агуулчихсан юм. Өмнө нь туршигдсан төлөвлөгөөнүүд нь 1914 оны эхээр солигдсон ч тэднийг огт дадлагад шалгаагүй юм. Австри-Унгарын удирдагч нар Германыг Оросын эсрэг тулалдана гэж таамаглаж байтал харин Германы хувьд Австри-Унгарийг цэргийн хүчээ Орос руу явуулан өөрсдөө Францтай тулалдана гэж таамагласан юм. Энэ төөрөгдөл нь Австри-Унгарын армийг Орос болон Сербийн фронтуудад хуваах байдалд хүргэсэн юм.

1914 оны 9-р сарын 9 Германы канцлер Theobald von Bethmann-Hollweg-ийг гаргасан Septemberprogram-д Германы зорилго болон Германы талаас Холбоотны хүчний дүрслэл зэрэг зүйлс нь тусгагдсан байсан ч хэзээ ч хүнд хүрч чадаагүй юм.

Зарим 1 Британи, Франц Германы колонууд оролцсон анхны байдлаанууд нь Африкт болсон юм. 8-р сарын 7-нд Британи болон Францын цэргүүд Тоголэнд дах Германы бэхлэлт рүү довтолсон. 8-р сарын 10-нд Баруун Өмнөд Африк дахь Германы цэргүүд Өмнөд Африк руу довтолсон бөгөөд энэхүү ширүүн тулаан нь дайн төгстөл үргэлжилсэн юм. Хурандаа Паул Эмил Вон Леттов-Ворбек-ээр удирдуулсан Зүүн Африк дахь Германы колоны цэргийн хүч нь партизаны дайн хийсэн бөгөөд Дэлхийн дайн дуусч Европт нөлөөлж эхэлснээс 2 долоо хоногийн өмнө бууж өгсөн юм.

Дайны зарлалт. Австи-Унгарын засгийн газраас Сербийн засгийн газарт ирсэн 1914 оны 7-р сарын 28-ний телеграм

Сербийн арми Австи-Унгарын эсрэг Сер-ийн тулаан-ийг 8-р сарын 12-нд Дрина болон Сава голын хойд саваар хамгаалалтын байрлал эзлэн тулалдсан юм. 2 долоо хоногийн дараа гэхэд л Австри-Унгарын хүч бут цохигдон буцсан нь Холбоотны эхний ялалт байсан бөгөөд Австи-Унгарын хялбар ялна гэж бодож байсан бодлыг үгүй болгосон юм. Үүний үр дүнд Австри Сербийн фронтын эсрэг тодорхой цэрэг тавин харин Оросын эсрэг хүчээ сулруулсан юм.

Белги, Франц дахь Германы цэрэг

1914 он дох Германы цэргүүд төмөр зам дээр, барааны машин фронт руу чиглэн явж байгаа болон машин дээрх бичиг нь Парисын аялал гэж бичсэнийг харвал аль аль тал нь мөргөлдөөнийг түр хугацааных байна гэж бодсон юм.

Дэлхийн нэгдүгээр дайн гарах цагаар Германы арми Schlieffen төлөвлөгөө-ний сайжруулсан хувилбарыг ашигласан бөгөөд энэ нь Францыг Белгийн нутгаар орон Францын армийг Германы хил дээр бүслэн авах байсан юм. Энэхүү дайралт нь Германы баруун жигүүрийг Парис руу оруулан Герман ажилттайгаар Хил хоорондын дайн-ыг эхлүүлсэн юм(8-р сарын 14-24). 9-р сарын 12 гэхэд Франц Британий цэргийн тусламжтайгаар Парис руу орж ирсэн цэргүүдийг зогсоосон юм(9-р сарын 5-12). Энэхүү дайны сүүлийн өдрүүд нь өрнөдийн хөдлөгөөнт дайны төгсгөл болж байсан юм.

Харин дорнодод 1 л тулааны арми нь Пруссийн Өрнийг хамгаалж байсан бөгөөд Оросууд энэ бүс рүү довтлоход өрнийн цэргүүдийг энэ тулаанд авчирахад хүрсэн юм. Герман анхны Танненбергийн тулаан болох хэд хэдэн тулаанд ялан Оросын хүчийг буулган авсан юм. Гэхдээ цэргүүдээ зөөсөн нь Германы генералын-ны тооцоолоогүй хугацаа ихээхэн алдсан юм. Төв фронтод түргэн ялагдал хүлээсэн учир 2 фронт дээр тулаан үргэлжилсэн юм. Германы арми сайн хамгаалан тулалдсан бөгөөд Францид өөрсдийн цэргээсээ илүү 230 мянган цэргийг жагсаалтаас гаргасан юм. Үүнээс гадна холбоо харилцаа хөгжөөгүй болон эргэлзмээр тушаалууд нь Германы эрт ялалт авах боломжийг үгүй хийсэн юм.

 

Шинэ Зеланд Герман Самоаг(сүүлд өрнөд Самао) 8-р сарын 30-нд эзэлж авсан. 9-р сарын 11нд Австралийн нээлтийн явган болон усан цэргийн хүч нь Neu Pommern(сүүлд Шинэ Британи)-ны арал дээр буусан бөгөөд энэ нь Герман Шинэ Гвинейн нэгэн хэсэг байсан юм. Япончууд Германы Микронеси-ийн колонуудыг, Цинтаогийн бүслэлтийн дараа Хятадын Шандонг-ийн хойг дахь Германы нүүрсний боомтыг эзлэн авсан. Хэдхэнд сарын дотор Холбоотныхон Германы Номхон далайн эргэн тойрон дах бүхий л газруудыг эзэлж авсан юм.

Дэлхийн 1-р дайны өмнө зохиогдсон тулааны тактикууд нь эрин зуунтайгаа мөр зэрэгцэж чадхаа болив. Энэхүү давуу талууд нь хамгаалалтыг маш өндөрт түвшинд хүргэж байсан бөгөөд он цагаа өнгөрөөсөн тулааны тактикууд нь хамгаалалтыг нэвтлэх нь цөөхөн байсан юм. 1870-аад оны үед хөнөөлтэй байсан их буу, автоматтай нийлэн задгай тулалдахад ихэд хэцүүхэн болгож байсан юм. Германчууд хорт хийг нээсэн бөгөөд энэ нь удалгүй аль аль тал нь ашиглах болсон бөгөөд энэ нь тулааныг ялж яваа үед бол ашигламааргүй зэвсэг юм. Энэхүү зэвсэг нь ихээхэн зэрлэг, удаан бөгөөд шаналалт үхлийг учруулж байсан бөгөөд удалгүй энэ нь дайны хамгийн аймшигтай бөгөөд хамгийн хүмүүсийн зүрхэнд үлдсэн дурсамж юм.

Гэхдээ энэ үе нь шинэ довтолгооны зэвсэгнүүдийг боловсруулж эхэлсэн бөгөөд үүний нэг жишээ нь танк юм. Британи Франц нь гол ашиглагчид байсан бөгөөд Германчууд Холбоотноос эзэлсэн танкуудаас гадна өөрсдийн загварын цөөн хэдэн танкыг ашиглаж байсан юм. Марнегийн эхний тулаан-ны дараа Энтенте болон Германы хчүнүүүд араас нь дайрах аргуудыг ашигласан бөгөөд үүнийг “Тэнгис хүртэлх уралдаан” хэмээн нэрлэдэг. Британи, Франц нь удалтай Лоррайноос Белгийн эрэг хүртэл тогтсон Германы хүчтэй тулалдаж байгаагаа мэдсэн юм. Британи, Франц нь дайрч, Герман хамгаалсаар байгаад Герман өрсөлдөгчдөөсөө хамаагүй илүү давуу талыг олж авсан байсан юм. Харин Англи-Францын хүчнүүд Германы хамгаалалтыг задлах гэж төвлөрдөг хэсэг зуурынх л байв. Аль аль тал нь Шинжлэх ухааны ололт амжилтуудыг ашиглан ацан шалаанаас гарахын оролдож байв. 1915 оны 4-р сарын 22-нд Епрэс дэх хоёр дах тулаанд, Германи(Hague-ийн гэрээг зөрчин) хлорын хийг өрнийн фронтод анх удаагаа ашигласан. Алгерчууд хорт хийнд хордон 6 км газар ухран үүнийг Германчууд ашиглан Холбоотнуудын хамгаалалтыг сэтлэн орсон. Канадын цэргүүд Епрэсийн хоёр дах тулааныг зогсоосон юм. Епрасийн гурав дахь тулаан Канад болон АНЗАК-ийн цэргүүд Пасчендаелийн тосгонг эзлэн авсан.

191 оны 7-р сарын 1-нд Британий армиийн хувьд хамгийн их цус урсгасан өдөр болсон. Энэ өдөр 57470 хүн гэмтэж үүнээс 19420 хүн нас нөхжсөн бөгөөд энэ нь Сомме голын тулааны эхний өдөр байсан юм. Ихэнх гэмтсэн хүмүүс дайралтын эхинй цагт гэмтсэн байдаг. Сомме голын тулаан нь бараг л хагас сая хүний үнэтэй байсан юм.

Аль ч тал нь эсрэг талаа дараагийн 2 жилийн турш бут цохиж чадахгүй байсан хэдий ч 1916 оны Verdun дэх Германы үйлдэл, Сомме дахь цус урсгалт нь цөхөрсөн Францчуудыг сүйрлийн ирмэг дээр байрлуулсан юм. Үр дүнгүй фронтын дайралтууд нь Британи, Францийн аль алинд гарз өндөртэй байсан бөгөөд энь нь эцэстээ бослогоор дуусч байсан ч удаатай юм, ялангуяа Nivelle-ийн дайралтын үеэр ихээхэн бослогууд гарч байсан юм.

Ludendorff 1917 онд хийсэн тулаан дээрээ,

8-р сарын 25 Фландерс-ийн тулааны хоёр дугаар шатаа гүйцээсэн. Энэ бидэнд гарз ихтэй байсан..... Фландерс болон Вердун дахь 8-р сарын гарз ихтэй тулаанууд нь өрнийн цэргүүдэд томоохон хэмжээний гарз учруулсан. Зарим 1 талаараа би болон коммандлагч нарын хүсэн хүлээж байсан хатуу чанга байдлыг үзүүлэхээ байлаа. Дайсны талынхан бидний дайралт эсэргүүцэх аргад суралцсан байна.... Миний бие аймшигт зовлонт унасан байна. Өрнөд байгаа байдлаас болж бидний бусад газруудад хийх ёстой ажиллагаануудаа хийж чадахгүй байна. Бидний гарз миний төсөөлж байснаас хэт их байгаа тул танаас би хүлцэл өчиж байна.Мөн 9-р сарын 20-нд бидний шугаманд аймшигтай дайралтанд өртсөн..... 20нд хийсэн дайсны дайралт амжилттай болсон, энэ нь довтлогоо нь Ю Завины аюулыг 1917 онд багасгасан энэ үед худалдааны онгоцууд тусгай харуул хамгаалалттайгаар далайгаар аялаж эхэлсэн. Энэхүү тактик нь ю завинуудын хувьд байгаа онилоход нь маш хүндрэлийг авчирж байсан. Худалдааны завинуудыг дагаж явж бгаа хамгаалалтынхан тодорхой зорилготойгоор шумбагч онгоцнуудыг живүүлж байсан.

1. Балканы байлдан дагуулалт Сербийн дайн Македоний пронт

Австрийн цэргүүд 1917онд сербийг эзэлсэн энэ үеийн серби улс 850000н хүн амаа алдсан. Эдгээрийн 4ний 1 нь дайны өмнө амь насаа алдсан. Орос Австри Унгар нь армийнхаа 3ний 1 хүчээр серби руу довтолсон. Австричууд Сербийн нийслэл Белградийг богино хугацаанд эзэлж авсан. Сербичүүд Kolubara-ын тулаанд маш хүчтэй дайралт хийж 1914 оны эцэс гэхэд тэднийг эх орноосоо хөөн гаргаж чадсан. 1915оны эхний 10н сард Австри Унгарчууд цэргийн ихэнх нөөцөө Италитай тулалдахад ашигласан. Герман австри унгарийн депломатууд Болгарийг Серби руу хамтран довтлоход ухуйлсан. Словани Хорват Боосниа газар нутагт Австри Унгарын цэргийг байлдуулж Серби руу довтолсон бөгөөд мөн Орос Италитай байлдсан. Монтенегро Сербитэй өөрийн ашиг сонирхолын үүднээс нэгдсэн. Серби 1сар гаран хугацаанд нэгдсэн. Энэхүү тулаан 10р сард эхэлсэн бөгөөд төв хүчнийхэн дайралтаа хойд хэсгээс эхэлсэн. 4н өдрийн дараа Болгарчууд зүүн зүгээс дайрч тулаанд нэгдсэн. Сербийн арми 2пронттой байлдаад ялагдсан учраас Albania руу буцаж ухарсан. Тэд зөвхөн Болгарчуудын эсрэг багахан хугацаанд дайралтыг хийж чадсан. Сербичүүд Kosovo-ын тулаанд одоогийн нэрээр Gnjilne ойролцоо бууж өгсөн. 1916 оны 1сарын 6наас 7ний хооронд Montenegro Сербичүүдийг Mojkovac тулаанд Адриатикын эрэг рүү ухрааж чадсымаа гэвч Австричууд Montenegro-г баривчилсан. Сербийн хүчнийхнийг Грек руу хөлөг онгоцоор нүүлгэн шилжүүлсэн.

(Македоний нөхөрсөг харилцаа. Зүүнээс баруун тийш: Индочина Франц Синегали Их Британи Орос Итали Серби Грек Энэтхэгийн цэргүүд)

Тулааны дараа Серби нь Австри Унгар Болгар гэсэн 3н газарт хуваагдсан. Болгарчууд өөрсдийнхөө эзэмшлийн бүсэд орсон Сербийн хүн амыг Болгар үндэстэн болгож эхэлсэн. Тэд Серби хэл, Серби сүмүүдийг устгаж эхэлсэн. Сербийн хүн амийг 1917онд Болгарийн армид хүчээр явуулж эхэлсэн. Энэ үеээс Сербийн бослого хүчтэй эхэлсэн. Сербийн бослого гаргагчид богино хугацааны дотор Капоаникийн уул болон өмнөд Марава голын эргийг эзлэн авч чадсан. Энэхүү бослого нь бүр цаашлаад болгар болон Австрийн армитай 1917 оны 3р сарын эцэс гэхэд тулалдаж эхэлсэн. Македоний пронт нэг хэвэндээ байсаар ирсэн. 1916 оны 11сарын 19нд Сербийн хүчнийхэн Битолагийг эзлэн авснаар Македоний хэсгийг буцаан авч чадсан. Энэхүү бослогын төгсгөлд Интентегийн хүчнийг бут цохиж Герман Австри Унгарын цэргүүд эх орон руугаа буцсан. Болгарчууд Добра Паулын тулаанд ялагдлаа хүлээсээн, бас хэдэн өдрийн дараа тэд Дойранагийн тулаанд Англи Грекийн армид бут цохигдсон. Болгарчууд 1918оны 9сарын 29нд тулаанаа зогсоох гэрээнд гарын үсэг зурсан. Хинденбүрг ба Лудендорф нар төвийн хүчнийхний эсрэг стратеги болон үйл ажиллагаагаа дуусгавар болгосон. Болгарын сүйрлийн нэг өдрийн дараа засгийн газрын албаны хүмүүс хурал зохион байгуулж энх тайвныг хүсэмжилсэн. Македоний пронт устгагдсанаар Будапешд , Венн руу явах шинэ зам нээгдэж Франчед Де Сперей генералын 670000н цэргүүдэд энэхүү зам нь зориулагдсан. Төвийн хүчнийхний 278н батлеон, 1500н бууг Болгарчууд хураан авсан. Германчууд зөвхөн 7н явган цэргийн хэсэг, нэг морин цэргийн салааг өөрсдийн болгосон.