Хөхтөмөр: Засвар хоорондын ялгаа

'''Хөхтөмөр''' нь （？－1375） (Хялбаршуулсан ханз: 扩廓帖木尔; Уламжлалт ханз: 擴廓帖木爾, Хятадаар түүнийг Ван Бао Бао гэж дууддаг(Хятад хэл: 王保保) [[Монгoл]]ын [[Юань улс]]ын сүүл үед тодрон гарсан шилдэг жанжин юм. Тэрээр Хэнань мужид төрсөн бөгөөд төрсөн эх нь Монгол вангийн охин, эцгийг нь Сайнчи хутаг ноён гэдэг байсан бөгөөд хятадууд түүнийг Ван овогтой байсан гэдэг. Хөхтөмөрийн нагац ах [[Цагаантөмөр]] жанжин нь 1350 иад оны сүүл, 1360 оны эхэн үед Улаан Алчууртны бослогыг дарах цэргийг удирдаж байсан тул түүний харъяанд дайтаж байсан. 1362 онд [[Цагаантөмөр]] жанжин Шаньдун мужийн И Доу хотод байхдаа өөрийн туслах [[Тянь Фэнь]] гэгчид хорлогдон үхсэн. Энэ явдалын дараа Хөхтөмөрийг дараагийн удирдагчаар нь томилж босогчдын цэргүүдтэй дайтах болсон. 1362 оноос Юань гүрний ордны дотор зөрчил тэмцэл туйлдаа хүрч хоорондоо талцан байлдав. Ийм нөхцөлд гүрний өмнө хэсэгт бэхжиж байсан босогчдын эсрэг тэмцэх ямарч бололцоо байсангүй. Тогоонтөмөр хааны цэргийн ангиуд дотроос Хөхтөмөр жанжны удирдсан монгол цэргийн анги хамгийн хүчтэй, сургуультай, дэг журамтай нь байжээ. Энэ үед Тогоонтөмөр хаан Хехтөмөр жанжныг цэргийн хамт хятадын өмнөд нутагт илгээж, Чжу Юанчжанаар толгойлуулсан босогчдьш хүчийг бут ниргэхээс гадна, өмнө зүгийн монголчуудыг буцаан татахад замын хаалт саадыг сэтлэх үүргийг өгсөн байна. Хөхтөмөр жанжин цэргээ аван хөдлөх тэр мөчид Сослон түшмэл, хаан хөвүүн, Бортөмөр жанжин нар хуйвалдаан байгуулж, Тогоонтөмөр хааны амийг хөнөөх гэжээ. Иймээс эзэн хаан Хөхтөмөрийг хятадын өмнөд нутагг явахыг түр зогсоож, хаан төрөө хамгаалж, хуйвалдааныг илрүүлэн дарахыг даалгасан байна.

 

 

Хөхтөмөр жанжин умард хятадын нутагт босогчдын хүчтэй хэд хэдэн удаа сүрхий тулалдсаны дараа дан монгол цэргийн хүчийг цуглуулан, монгол нутагтаа ухран хамгаалалтын байдалд оржээ. Тэрбээр энэ үед Мин улсын хааны цэргийн ерөнхийлөн захирагч Сюй Датай хэзээ нэгэн цагт эр охиноо үзсэн тулалдаан хийнэ хэмээн тангараглалцсан гэдэг. Энэ үед Мин улсын цэрэгт түрэгдэн, цагаан хэрмийн ард гарсан монголын эрх баригчид хүчээ гурван чиглэлээр бөөгнүүлэн, тэмцэж эхэлжээ. Чуулалт хаалга, Гу бэй коугийн ард байсан монгол цэргийн гол хүчийг Инчан хотод нийсэллэх болсон Тогоонтөмөр хаан захирч байв. Баруун хэсэг нь Хөхтөмөр жанжны удирдлага доор Ганьсу зэрэг баруун мужуудыг алдахгүйг хичээхийн хамт, байлдааны ажиллагаагаа гол хүчтэйгээ уялдуулан зохицуулахыг хичээж байсан бол, зүүн хэсэг нь Нагачу жанжны удирдлаганд Бээжингээс зүүн тийш Ляохэ голын хөвөөн дээрх Зиньшан ууланд байрлаж байв.

 

1368 онд Юань улс мөхөж Мин улсын их цэрэг Хятадыг эзлэхэд Монголчууд Говийн умардад зугтан очсон. 1372 онд [[Мин улс]]ын 150,000 их цэрэг Монголд 3 замаар нэвтрэн орж ирэхэд Аюушридар хаан болон түүний удирдсан цэргүүд [[Сюй Да]] жажнаар захируулсан Мин улсын цэргүүдийг Туул голыг орчимд бут ниргснээр Хятадын цэрэг зугтан одсон.Мин улсын 2 жанжнаар удирдуулсан хятадын 15 түмэн цэрэг гурван замаар түрэмгийлэн орж ирээд, Хангайн уулын ард их сүржнээр хороолон буудаллажээ. Тэд монголчуудыг цохин эрхэндээ оруулан, Хархорум хотыг эвдэн сүйтгэх зорилготой иржээ. Мин улсын ерөнхийлөн удирдах жанжин Сюй Да удирдсан төв замын цэрэг хамгийн аюултай байсан учир Хөхтөмөрийг түүний эсрэг байлдуулахаар томилсон байна. Тэрбээр хятадын цэргийн хүчийг өдөөн, түүнийг нутгийн гүн рүү оруулж байгаад бүслэн, цохих байлдааны арга мэхийг амжилттай хэрэглэсэн байна. Сюй Да жанжин үлдсэн цөөн цэргийн хамт хамгаалалтанд орж, сүүлдээ ухран зугтахад хүрчээ. Ийнхүү Хөхтөмөр жанжин тангараг тавьсан амандаа хүрч, Мин улсын нэрт жанжныг сүйртэл цохисон нь түүнийг ихэд алдаршуулсан байна. Энэ үед хятадын бусад замын цэргүүд нь мөн л бут цохигдон, ухарч гарахаас өөр аргагүй болжээ.

 

 

Гэвч Хөхтөмөр жанжин Мин улсын үлдэгдэл цэргийг нэхэн хөөж, бут цохисоор Алтайн уул хүрч, Хар нохойн зоо гэдэг газар 1373 онд нас баржээ.