Content deleted Content added
|
|
|
'''Абтай''' бол [[Гэрсэнз жалайр хунтайжийнхунтайж]]ийн долоон хөвгүүний дундахь [[Оонохуй үйзэн ноёныноён]]ы ахмад хөвүүн билээ. Абтай модон барс жил буюу 1554 онд [[Сэлэнгэ мөрөн|Сэлэнгэ мөрний]] хөвөөнд төрсөн бөгөөд түүний эх нь Халхын[[Халх]]ын хилует отгийн эзэн Бэхийн охин Эцэнхин зоригт хатан билээ.
Абтай хааны эзэмшил [[Хэрлэн голынгол]]ын саваас [[Хангайн нуруунднуруу]]нд тулж, нутгийн гол төв [[Орхон гол|Орхон]] [[Туул гол|Туулын]] бэлчирт байжээ.
Абтай хаан [[Жалайр]], [[Сүлдэсүн]] зэрэг Монголын эртний алдарт том аймагтай ураг холбож гурван хатантай байснаас хоёр хөвүүн, гурван авхай төрсний ахмад хөвүүн Өлзийт Шибагудай хунтайж эцгээ төлөөлж Ойрадыг[[Ойрад]]ыг захирч байсан ба дэд хөвүүн Эртэхий нь угсаа залгамжилсан байна. Абтай хаан шар хулгана жил буюу 1588 онд нас баржээ.
Абтайн улс төрийн бодлого хоёр үндсэн чиглэлтэй байв. Нэгд, өөрийн эзэмшил халхын төв нутагт оршиж, хүчин чадал улам бүр өсөх төлөвтэйг чадмаг ашиглан дөрвөн Ойрадын толгойгоо даан тусгаарлах оролдлогыг эцэслэж, халх ойрадыг нэгтгэн захирахад чиглэгджээ. Академич [[Ш. Нацагдорж]] Абтай ханы Ойрадтай байлдан буулган авсан үйл явдлыг 1577 онд болсон гэжээ. Уул байлдааны шалтаг нь [[Халх]], Ойрадын[[Ойрад]]ын ноёд засгийн эрхийн төлөө удтал тэмцэлдэж байсны үргэлжлэл болох юм. Абтай хаан «урьдын гучин гурван өрөвлөгтөн, дөчин дөрвөн отогтон, жаран нэгэн хэгээртний өшөөг энэ өдөр авав» гээд буцсанаас мэдэгдэж байна. Абтай хэлсэн үг бол түүнээс 110-аад жилийн өмнө Ойрадын ноёд Халхын эзэн [[Агваржин жононгжонон]]г хаанд өргөмжлөх нэрээр жонон тэргүүтэй олон ноёныг гэнэдүүлэн, олонхыг нь хядсан хар явдлыг хэлж байгаа юм.
Абтай хан бөөгийн онгон шүтлэгийг орхиж шарын шашныг хүлээн зөвшөөрч түүнийг Халх түмэн даяарын шашин суртахуун болгон залж авахад хошуучилжээ. [[Асрагч нэртийн түүхэндтүүх]]энд «Абтай хан модон тахиа (1585) жилийн зун Шунхат уулын ар дахь хуучин балгасанд өндөр дэлдэж, мөн жил жил сүмийн үйлийг эхэлсэн ба гал нохой (1586) жилд [[Түмэд нутагт морилж [[Содномжамц далай ламтайлам]]тай учраад түүнээс «номын их Очир хаан» цол авч их нутаг Хар Өлөнд байхад буцаж ирсэн» гэжээ. Гэтэл [[Эрдэнэ зуугийнзуу]]гийн намтарт «Абтай хаан аравдугаар гал туулай жилийн доторхи улаагчин үхэр жил (1577) III далай ламд мөргөсөнд Содномжамц, Абтай хааныг цогт очир номун сайн хаан хэмээн дуудаад тамга соёрхож Их Монголын хаан болгон бошго соёрхов» гэжээ. Харин төвд сурвалж бичигт, [[Ю. Н. РерихийнРерих]]ийн өгүүлснээр III Далай лам Содномжамц 1577 онд нутгаасаа гарч замдаан Алтан ханы гурван удаагийн угтуул элч нартай уулзаж аялан явсаар Түмэдийн газар ирж хойтон жил нь Алтан хантай уулзжээ. Абтай хаан нь Содномжамцыг Түмэдэд дахин ирэх үед 1587 онд очиж уулзсан байна.
Абтай, дайчин баатар, эрэлхэг зоригтой эр байсан тул түүнийг хуучин цагийн монгол түүхчид улам алдаршуулах зорилгоор «хомхой хуруундаа хар нөж атган төрсөн», «Ар Халхын Абтай галзуу ноён» гэх зэргээр магтан «Очирваанийн хувилгаан», «Түшээт сайн хаан» гэх зэргээр цоллосон байдаг.
|
