Оспан: Засвар хоорондын ялгаа

[[Файл:Osman batur.jpg|200px|right]]

 

 

Х.Чойбалсан 1944 оны 01 сарын 15-нд Сталинтай уулзаж ярилцахдаа баруун хилийн тухай хэлсэнд, Сталин “Оспанд туслах хэрэгтэй юм байна. Харин та нар яагаад туслахгүй байгаа юм бэ? Буу сум байдаггүй юм уу?” гэж ихэд гайхсан шинжтэй асуусан байна. Тухайн үед Оросын элчин сайд Иванов И.Оспаны талаарх Монголын бодлогыг мэдсэн байв. Түүгээр ч барахгүй Сталинд баруун хилийн талаар Х.Чойбалсангаас удаа дараа явуулсан мэдээллүүдийг хав дарсан нь илэрчээ. Сталин Х.Чойбалсантай уулзаад армийн генерал А.Антонов, Байгалийн чанад дахь дүүргийн командлагч М.Ковалов нарыг дуудаж, И.Оспанаар удирдуулсан босогчдод Монголоор дамжуулан 400 винтов, 200 ширхэг “ТТМ” автомат, пулемёт 6, гар пулемёт 30, гар гранат 2000, винтовын сум 400000, дуран 5 ширхгийг шилжүүлэн өгөхийг даалгасан байна. Үүнээс өмнө Монголын Засгийн газар баруун хилийн талаар тодорхой арга хэмжээг аваад эхэлсэн байна. Энэхүү арга хэмжээ нь нэг талаар Орос ахад ярих зүйлтэй байх, нөгөөтэйгүүр өөрийн зорилгодоо нэг алхам дөхсөн хэрэг байв. 1943 оны 06 сарын 30-нд маршал Х.Чойбалсан ба ДЯЯ-ны сайд Шагдаржав нар И.Оспантай холбоо тогтоохоор Б.Дүйнхоржав, Пахомов нарыг баруун хилд томилжээ. Уул тушаалын дагуу 1943 оны 08 сараас 9 сарын 01-ний өдөр хүртэл И.Оспаны байрлалыг тогтоох, холбоо бариулахаар хэд хэдэн групп явуулсан байна. 1943 оны 09 сарын 15-ны өдөр тусгай группынхэн И.Оспаны төлөөлөгчидтэй уулзжээ. И.Оспантай уулзах саналыг Монголын талаас хэд хэдэн удаа тавьснаар 1943 оны 10 сарын 05-ны өдөр Монголын хилийн нэгэн заставт уулзжээ. И.Оспан уулзалтаас татгалзаж байсны шалтгаан нь 1940 онд И.Оспаны босогчид Хятадтай байлдан ухарч Монголын хил Булган голд очиход Монголын хилчид босогчдын эсрэг буудаж Хятадын цэргийн гарт өгсөн явдалтай холбоотой байв. И.Оспантай хийсэн хэлэлцээрээр зөвшөөрөгдсөн асуудал нь:

 

 

 

3.Бослогын байгууллагад буу зэвсэг, бараа таваараар хангаж туслах тухай байв.

И.Оспан Оросын энэхүү бодлогыг няцаах үүднээс Хятадын талаас тусламж гуйлгахаар Хөхтохойн хошууны дотоодыг хамгаалахын дарга Конудбай, Жинтай нарыг 1946 оны 08 сарын 02-ны өдөр Хятадын Үрэмч хотноо төлөөлөгчөөр томилж, Шинжаан мужийн их ерөнхийлөгч ноён У Жу Ши лугаа уулзуулсан байна. Мөн Хятадаас бараа таваар татаж авах, түүнийг аюулгүй тээвэрлүүлэхийн тулд Цэнгэл хошуунаас 300 цэрэг гаргахыг шаарджээ. Энэ үед Шинжаанд Америкийн дэд консул байсан Маккираны тагнуулын ажил И.Оспаны бослоготой холбоотой хэмээх мэдээг Синьхуа агентлагаас цацжээ. Энэ нь Хятад, Орос, Монгол гурван улсад хэзээ мөдгүй тасдуулах шахам болсон хасаг эрийн дөрөвдөгч орны тусламжийг авах гэсэн үйлдэл байсан нь гарцаагүй биз ээ. Улмаар энэхүү И.Оспаны олон талт бодлого нь Монгол, Оросын Шинжааны газар нутгийг өөрийн болгох зорилгод харшилж, босогчид Монголын хилийг зөрчин дээрэм тонуул хийх үйлдэл нь олон давтагдах болжээ. Иймээс Монголын зүгээс И.Оспаныг устгах, баруун хилд тайван байдлыг тогтоох арга хэмжээ авахад хүргэсэн юм. Түүнийг устгуулахаар 1949 онд Л.Дандар баатрыг шоронгоос түр гаргаж тусгай групп байгуулан хэд хэдэн удаа явуулсан байна. Л.Дандар баатар И.Оспаны нутаглан буй газрыг олж, түүний гэр рүү хөнгөн пулемётоор шүршээд хүн гарч зугтахгүй болохоор нь үхсэн хэмээн үзэж 1949 оны 04-02-нд Монголдоо ирсэн байна. Гэвч энэ үед Оспан Хятадын эсрэг тэмцлээ өрнүүлэн гэртээ орох завгүй явжээ. Л.Дандар баатар гурван удаа групп толгойлон И.Оспаныг устгахаар яваад цаг үеийн байдлаас шалтгаалан үүргээ биелүүлээгүй буцсан байна.