Википедиа

Сэргэн мандалтын үе: Засвар хоорондын ялгаа

Browse history interactively
Дараагийн ялгаа →
Content deleted Content added
VisualWikitext
Шинэ хуудас: Сэргэн мандалт, шинэ цагийн улс төрийн сэтгэлгээний гол төлөөлөгчид ΧΙΥ-XY зуунд Баруун Европт ...
 
No edit summary
Мөр 1:
Сэргэн мандалт, шинэ цагийн улс төрийн
сэтгэлгээний гол төлөөлөгчид
 
ΧΙΥ-XY зуунд Баруун Европт нийгэм-эдийн засгийн амьдралд өөрчлөлт гарч, сэргэн мандалтын үе эхэлсэн. Зах зээлийн харилцаа үүсч, европын үндэстнүүд төлөвшиж, нийгмийн харилцаа шинэчлэгдсэнээр улс төрийн сэтгэлгээ шашны нөлөөнөөс улам ангижирач, философоос хэсэгчлэн салан тусгаарлагдаж үр өгөөжтэй онол болон хувирсан байна.
 
Тухайн үеийн нийгэм-улс төрийн онолд, төвлөрсөн төрийн асуудал гол байр суурь эзэлж байжээ. Феодлын бутарлыг даван туулах, шашны хандлагаас үндэсний тусгаар тогтнолыг хамгаалах гэсэн сонирхолоос дээрх асуудал урган гарчээ. Сэргэн мандалтын үеийн гол төлөөлөгчдийн тоонд Флоренцын Николо Макиавеллиг (1469-1527) зүй ёсоор оруулдаг. Н.Макивелли төр улс болон улс төр нь бурхны бүтээл бус, хүний нийгмийн үзэгдэл гэжээ. Түүний үзэж байгаагаар улс төр гэдэг нь тодорхой нөхцөл байдлын хүрээнд илэрч буй хүний эрх чөлөөт эрмэлзэл бөгөөд түүнийг хүний амьдралын жам ёсны хууль, хүний сэтгэл, санаа бодол тодорхойлдог харин бурхан, ёс суртахуун үүнд огт хамаагүй гэжээ. Улс төрийн үйл ажиллагааны гол сэжим нь бодит сонирхол, шунил, баяжих хүсэл гээд төрийн хуулийг оюун ухаан, туршлага тодорхойлдог гэсэн байна.
Ёс суртахууныг үгүйсгэсэн, хүчирхийлэл дээр тулгуурласан улс төрийн бодлогыг түүний нэрээр нэрлэж, макиавзллизм гэсэн баримтлал бий болжээ. Гэвч энэ нь түүний дэвшүүлсэн үзэл санааг илт хялбарчилж, дутуу ойлгож байгаагийн илрэл юм. Хорон санаа хүчирхийлэл Н.Макиавеллийн хуьд туйлийн үнэт зүйл биш, түүнд хэт их ач холбогдол өгөх хэрэггүй гэж тэрээр үзжээ. Төр улсыг нэгтгэн нэг жолоонд оруулан зангидан хөгжүүлэхэд албадлагыг ашиглах бүрэн боломжтой төдийгүй зайлшгүй харин ирэгдийг энгэх хэрэггүй хэмээн сануулжээ. ▼
 
Төр улсыг товтлон байгуулах, шинэчлэх тохиолдолд нэгдмэл засаглалтай байх нь тохиромжтой ч засаг туйлшран хэт төвлөрөх нь засаглагчийг мөн олон түмнийг их эвддэг тиймээс бүгд найрамдах удирдлагын хэлбэр нь засаглал хэрэгжих үлэмж оновчтой хувилбар гэжээ. ▼
▲ Ёс суртахууныг үгүйсгэсэн, хүчирхийлэл дээр тулгуурласан улс төрийн бодлогыг түүний нэрээр нэрлэж, макиавзллизм гэсэн баримтлал бий болжээ. Гэвч энэ нь түүний дэвшүүлсэн үзэл санааг илт хялбарчилж, дутуу ойлгож байгаагийн илрэл юм. Хорон санаа хүчирхийлэл Н.Макиавеллийн хуьд туйлийн үнэт зүйл биш, түүнд хэт их ач холбогдол өгөх хэрэггүй гэж тэрээр үзжээ. Төр улсыг нэгтгэн нэг жолоонд оруулан зангидан хөгжүүлэхэд албадлагыг ашиглах бүрэн боломжтой төдийгүй зайлшгүй харин ирэгдийг энгэх хэрэггүй хэмээн сануулжээ.
Н.Макиавлли улс төрийн шинжлэх ухааны судлагдахуун, судалгааны аргыг томъёолсон нь түүний том гавьяа гэлтэй. Тухайн шинжлэх ухааны судлагдахуун нь засаг харин харин судалгдахууны арга нь ажиглалт гэжээ. ▼
 
XYI-XIX зууны хөрөнгөтний хувьсгалын үед улс төрийн сэтгэлгээний түүх аривжин зузаарч, улс төр ч эрчимтэй хөгжиж байв. Хувь хүний эрх чөлөөг боомилсон феодлын төрийн дарангуйллыг устган, үгүй хийх үзэл санаа эхэн үед давамгайлж байсан байсан. Хожим нийгмийн бүлэгт анхаарлаа төвлөрүүлэн шинжилгээ хийж эхэлсэн байна. ▼
▲ Төр улсыг товтлон байгуулах, шинэчлэх тохиолдолд нэгдмэл засаглалтай байх нь тохиромжтой ч засаг туйлшран хэт төвлөрөх нь засаглагчийг мөн олон түмнийг их эвддэг тиймээс бүгд найрамдах удирдлагын хэлбэр нь засаглал хэрэгжих үлэмж оновчтой хувилбар гэжээ.
XYII зууны хоёрдугаар хагасаас либрализм, консерватизм, коммунизм зэрэг үзэл суртал төлөвших үйл явцын эх тавигджээ. Эдгээр үзэл суртлын үнэт зүйлс дээр тулгуурлан улс төрийн сэтгэлгээ засгийн мөн чанар, засаг тээгч, түүний нийгмийн үндэс, хэрэгжүүлэх хэрэгслийг шинжилж, тодорхойлох оролдлого хийж байжээ. ▼
▲ Н.Макиавлли улс төрийн шинжлэх ухааны судлагдахуун, судалгааны аргыг томъёолсон нь түүний том гавьяа гэлтэй. Тухайн шинжлэх ухааны судлагдахуун нь засаг харин харин судалгдахууны арга нь ажиглалт гэжээ.
Бие хүний эрх чөлөө, жам ёсны эрх иргэдийн амьдралд төрийн оролцоог хязгааарлах зэрэг үнэт зүйлс либерализмын улс төрийн онолын үндэс болдог. Хувийн эзэмшил, аж ахуй эрхлэх, өрсөлдөөн зэрэг нь бие хүний эрх чөлөөний мөн чанарыг ойлгон, учрыг нь олход чухал хувь нэмэртэй төдийгүй, өмч хүнийг эрх чөлөөтэй болгодог “шидтэй” хүч, зайлшгүй нөхцөл гэдэгт либерал үзэл төгс итгэлтэй байна. ▼
Иргэд өөрийн жам ёсны эрхийг бүрэн хамгаалуулах зорилгоор нийгмийн гэрээ хэлэлцлийг төртэй хийснээр эрх чөлөө хэрэгжих болож бий болдог бөгөөд төр иргэдийн эрх чөлөөг ханган баталгаажуулах гол хэрэгсэл гэж либерализм үздэг.▼
▲ XYI-XIX зууны хөрөнгөтний хувьсгалын үед улс төрийн сэтгэлгээний түүх аривжин зузаарч, улс төр ч эрчимтэй хөгжиж байв. Хувь хүний эрх чөлөөг боомилсон феодлын төрийн дарангуйллыг устган, үгүй хийх үзэл санаа эхэн үед давамгайлж байсан байсан. Хожим нийгмийн бүлэгт анхаарлаа төвлөрүүлэн шинжилгээ хийж эхэлсэн байна.
Английн философич Томас Гоббс ( 1588-1679 ) “Левиафан” зохиолдоо төрийн онолыг боловсруулжээ. Хүн бол амиа бодсон, аймхай хулчгар, шунахай амьтан, тиймээс ч “хүн хүндээ чоно” болж байдаг. Энэ нь ч хүний зүй ёсны бодит төрх. Хүмүүс хоорондоо дайсагнах учир байхад энэ хүнд хэцүү тогтолцооноос гарах ухаан бас заяасан хэмээн Т.Гоббс тэмдэглэсэн байна. Хүн үхлээс айдаг өөрийгөө хайрлан хадгалах далд увидас нь дайн мөргөлдөөний хүнд байдлаас гарах нөхцөл, арга замыг олж тогтоодог. Тэр нөхцөл нь Т.Гоббсийн үзэж байгаагаар хууль юм. Эмх замбараагүй байдлаас гарах арга нь нийтийн хэлэлцэл хийж, нийгмийн гэрээ байгуулах явдал гэж Т.Гоббс тодорхойлжээ. Өөрийн аюулгүй байдлийг баталгаажуулахын тулд хүмүүс төр байгуулж түүнд өөрийн “хувь заяаг” даатгах болжээ. Засгийн дээд эрх мэдлийг төр эдэлж, дэг тогтоох цагдаагын үүрэг гүйцэтгэхээс гадна хүмүүжил, гэгээрлийн үйл ажилгаа эрхэлж мөн шагнал урамшил, цээрлэл үзүүлэх ёстой болжээ. Хуулиар хориглоогүй бүхнийг чөлөөтэй хийх эрхтэй гэсэн номлол ХҮΙΙ зууны Ангилд дэвшилттэйд тоооцогдож байв. Төр дээд зэргийн эрх мэдэлтэй байх нь чухал гэж Т. Гоббс үзээд хаант засагыг шүтэн эрхэмлэж байлаа. Т. Гоббс бие хүнийг бараг бүхэлд нь төрийн засагт захируулсан ч түүнд эсэргүүцэх боломжийг олгох хэрэгтэй гэж үзэж байв. ▼
▲ XYII зууны хоёрдугаар хагасаас либрализм, консерватизм, коммунизм зэрэг үзэл суртал төлөвших үйл явцын эх тавигджээ. Эдгээр үзэл суртлын үнэт зүйлс дээр тулгуурлан улс төрийн сэтгэлгээ засгийн мөн чанар, засаг тээгч, түүний нийгмийн үндэс, хэрэгжүүлэх хэрэгслийг шинжилж, тодорхойлох оролдлого хийж байжээ.
Либерализмыг үндэслэгч Жон Локк (1588-1679) нийгмийн гэрээний онолыг боловсоруулж “бие хүн”, “нийгэм”, “төр” гэсэн ойлголтыг тус тусад нь авч үзэж бие хүнийг төр нийгмээс дээгүүр тавьсан байдаг. ▼
 
Хүн төрөөд л амьд явах, эрх чөлөөтэй, өмчтэй байх ам ёсны эрх эдэлж эхэлдэг гэжээ. Хувийн өмч бие хүнд гэр бүлээ аваад явахад шаардлагатай бүх зүйлийг хангаж өгдөг, хувь хүний хөгжилд асар их нэмэр болдог зүйл гэдэгт бүрэн итгэлтэй байв. Тиймч учираас түүний нийгмийн нэр хүнд өндөр байдаг. Ж.Локк төрийн гол үйл ажиллагаа бие хүний эрхийг хамгаалхад л чиглэгдэх ёстой гэж үзжээ. ▼
▲ Бие хүний эрх чөлөө, жам ёсны эрх иргэдийн амьдралд төрийн оролцоог хязгааарлах зэрэг үнэт зүйлс либерализмын улс төрийн онолын үндэс болдог. Хувийн эзэмшил, аж ахуй эрхлэх, өрсөлдөөн зэрэг нь бие хүний эрх чөлөөний мөн чанарыг ойлгон, учрыг нь олход чухал хувь нэмэртэй төдийгүй, өмч хүнийг эрх чөлөөтэй болгодог “шидтэй” хүч, зайлшгүй нөхцөл гэдэгт либерал үзэл төгс итгэлтэй байна.
Ж.Локк засгийг хууль тогтоох, гүйцэтгэх (шүүх), олн улсийн харцааг хамаарсан холбооны засаглал хэмээн хуваасан байна. Түүний үзэж байгаагаар засгийг хуваасанаар аливаа дарангуйлал гарах нөхцөлийг устгана гэжээ. Хууль тогтоох засгийг Ж.Локк төрийн бодолгыг тодорхойлогч хэмээн их үнэлж байв.▼
 
Ард түмний тусгаар тогтнол, эрх чөлөө түүний бүтээсэн төр улсын тусгаар тогтнолоос илүү үнэтэйг Ж.Локк онцлон тэмдэглэсэн байдаг нь үллэмж их учиртай юм. Хэрэв засаглагч нийгмийн гэрээг зөрчиж олонхийэрх ашигт нийцэхгүй болсон тохиолдолд ард түмэн эрх чөлөөгөө эргүүлэн авахын тулд төртэй тэрсэлж, бослого гарга эрхтэй хэмээн тэрээр сануулсан байжээ. ▼
▲ Иргэд өөрийн жам ёсны эрхийг бүрэн хамгаалуулах зорилгоор нийгмийн гэрээ хэлэлцлийг төртэй хийснээр эрх чөлөө хэрэгжих болож бий болдог бөгөөд төр иргэдийн эрх чөлөөг ханган баталгаажуулах гол хэрэгсэл гэж либерализм үздэг.
Шарль Монтескье (1689-1755) улс төрийн сэтгэлгээний сан хөмрөгт өөрийн хувь нэмрээ оруулж улам баяжуулсан ухаантний нэг билээ. Юуны өмнө тэрээр засгийг хууль тогоох, гүйцэтгэх, шүүх гэсэн гурван хэсэгт хуваагаад, засаг хуваах учир утга хүний мөн чанартай холбоотой гэжээ. Хүн эрх мэдлээ ямагт өөрийн сонирхолд нийцүүлэн ашиглэх сонирхолтой бадаг. Тиймээс засгийн салаа мөчир бүр нэг нэгээ тогтоон барьж байх онцгой чухал юм. Ингэснээр дур зоргоороо аашлах явдлыг зогсоож болно гэж Ш. Монтескье үзэж байв.▼
 
▲ Английн философич Томас Гоббс ( 1588-1679 ) “Левиафан” зохиолдоо төрийн онолыг боловсруулжээ. Хүн бол амиа бодсон, аймхай хулчгар, шунахай амьтан, тиймээс ч “хүн хүндээ чоно” болж байдаг. Энэ нь ч хүний зүй ёсны бодит төрх. Хүмүүс хоорондоо дайсагнах учир байхад энэ хүнд хэцүү тогтолцооноос гарах ухаан бас заяасан хэмээн Т.Гоббс тэмдэглэсэн байна. Хүн үхлээс айдаг өөрийгөө хайрлан хадгалах далд увидас нь дайн мөргөлдөөний хүнд байдлаас гарах нөхцөл, арга замыг олж тогтоодог. Тэр нөхцөл нь Т.Гоббсийн үзэж байгаагаар хууль юм. Эмх замбараагүй байдлаас гарах арга нь нийтийн хэлэлцэл хийж, нийгмийн гэрээ байгуулах явдал гэж Т.Гоббс тодорхойлжээ. Өөрийн аюулгүй байдлийг баталгаажуулахын тулд хүмүүс төр байгуулж түүнд өөрийн “хувь заяаг” даатгах болжээ. Засгийн дээд эрх мэдлийг төр эдэлж, дэг тогтоох цагдаагын үүрэг гүйцэтгэхээс гадна хүмүүжил, гэгээрлийн үйл ажилгаа эрхэлж мөн шагнал урамшил, цээрлэл үзүүлэх ёстой болжээ. Хуулиар хориглоогүй бүхнийг чөлөөтэй хийх эрхтэй гэсэн номлол ХҮΙΙ зууны Ангилд дэвшилттэйд тоооцогдож байв. Төр дээд зэргийн эрх мэдэлтэй байх нь чухал гэж Т. Гоббс үзээд хаант засагыг шүтэн эрхэмлэж байлаа. Т. Гоббс бие хүнийг бараг бүхэлд нь төрийн засагт захируулсан ч түүнд эсэргүүцэх боломжийг олгох хэрэгтэй гэж үзэж байв.
 
▲ Либерализмыг үндэслэгч Жон Локк (1588-1679) нийгмийн гэрээний онолыг боловсоруулж “бие хүн”, “нийгэм”, “төр” гэсэн ойлголтыг тус тусад нь авч үзэж бие хүнийг төр нийгмээс дээгүүр тавьсан байдаг.
 
▲ Хүн төрөөд л амьд явах, эрх чөлөөтэй, өмчтэй байх ам ёсны эрх эдэлж эхэлдэг гэжээ. Хувийн өмч бие хүнд гэр бүлээ аваад явахад шаардлагатай бүх зүйлийг хангаж өгдөг, хувь хүний хөгжилд асар их нэмэр болдог зүйл гэдэгт бүрэн итгэлтэй байв. Тиймч учираас түүний нийгмийн нэр хүнд өндөр байдаг. Ж.Локк төрийн гол үйл ажиллагаа бие хүний эрхийг хамгаалхад л чиглэгдэх ёстой гэж үзжээ.
 
▲ Ж.Локк засгийг хууль тогтоох, гүйцэтгэх (шүүх), олн улсийн харцааг хамаарсан холбооны засаглал хэмээн хуваасан байна. Түүний үзэж байгаагаар засгийг хуваасанаар аливаа дарангуйлал гарах нөхцөлийг устгана гэжээ. Хууль тогтоох засгийг Ж.Локк төрийн бодолгыг тодорхойлогч хэмээн их үнэлж байв.
 
▲ Ард түмний тусгаар тогтнол, эрх чөлөө түүний бүтээсэн төр улсын тусгаар тогтнолоос илүү үнэтэйг Ж.Локк онцлон тэмдэглэсэн байдаг нь үллэмж их учиртай юм. Хэрэв засаглагч нийгмийн гэрээг зөрчиж олонхийэрх ашигт нийцэхгүй болсон тохиолдолд ард түмэн эрх чөлөөгөө эргүүлэн авахын тулд төртэй тэрсэлж, бослого гарга эрхтэй хэмээн тэрээр сануулсан байжээ.
 
▲ Шарль Монтескье (1689-1755) улс төрийн сэтгэлгээний сан хөмрөгт өөрийн хувь нэмрээ оруулж улам баяжуулсан ухаантний нэг билээ. Юуны өмнө тэрээр засгийг хууль тогоох, гүйцэтгэх, шүүх гэсэн гурван хэсэгт хуваагаад, засаг хуваах учир утга хүний мөн чанартай холбоотой гэжээ. Хүн эрх мэдлээ ямагт өөрийн сонирхолд нийцүүлэн ашиглэх сонирхолтой бадаг. Тиймээс засгийн салаа мөчир бүр нэг нэгээ тогтоон барьж байх онцгой чухал юм. Ингэснээр дур зоргоороо аашлах явдлыг зогсоож болно гэж Ш. Монтескье үзэж байв.
"https://mn.wikipedia.org/wiki/Сэргэн_мандалтын_үе"-с авсан