|
'''Мэргид''' нь 12-р зууны үеийн монголын 5 том ханлигуудын нэг байсанбайжээ. Мэргид нь [[Сэлэнгэ мөрөн|Cэлэнгэ мөрний]] хөндий болон Орхон голын доод хэсгээр амьдарч байсан. 20 жилийн турш удаан хугацаанд тэмцэлдсэний эцэст тэд ялагдан тухайн үед Чингис хааны байгуулсан Их Монгол улсад нэгдэн орсон.
==Гурван Мэргид==
Мэргидүүд нь Орхон гол болон Сэлэнгэ мөрний хөвөөгөөр оршин суудаг 3 аймгийн нэгдэлбүрдэж байсанбайв.
*Орхон голын доо хэсгээр Буур хээрийн орчим амьдардаг Удуйд Мэргид
*Орхон Сэлэнгэ мөрний хооронд Тар гэдэг газар амьдардаг Увас Мэргид
*Сэлэнгэ мөрний Харажи-Хээрийн орчим амьдардаг Хаад Мэргид
ҮүнээсУдуйд аймаг Орхоны адаг буурБуур хээрээр Удуйд аймаг нутаглаж байв.байсан бөгөөд Хүнхүн ам олонтой Ханлигтаа тэргүүлэх үүрэгтэй энэ аймгийг XII зууны сүүл үед Тудүр билгэ чигин түүний хүү Тогтоа бэхи нар захирч байв. Увас мэргидийг Дайр усун захирч байсан. Сэлэнгийн дунд биеэ Каражи Хээрт Хаад мэргид нутаглаж Хаатай Дармала гэгч захирч байв. Энэ гурван аймагт алдартай мэргэн харваач олонтой байснаас ханлигаа Гурван мэргид гэж нэрлэсэн байна. "Судрын чуулган"-д Мэргэд улс гэдгийг ихэс дээдсийн зиндааны нэр байсан байж магадгүй гэсэн санаа байдаг юм. Хамаг Монголтой XII зууны дунд үе хүртэл эвтэй найртай явж ирсэн Монгол овогтны нэг бол Мэргидүүд бөгөөд түүний захирагч Тудур Билгэ, [[Амбагай хаан]]ы хүү Хадаан тайш хоёр андын холбоотой байсан. XII зууны II хагасын эхэнд Хадаан Гурван мэргидийн зонхилох эрхтэй анд нөхөртөө элч илгээж нэгдье гэж хэлүүлсэнд бие даасан байдлаа хадгалахыг эрхэмлэгч Тудур билгэ чигин хилэгнэн "элчид" Хадаан тайшийн ганц нүдийг нь сохлохоор хутгаа билүүдэж байна гэж хариу өгчээ. Гэтэл Тудур билгэгийн энэ үгийг сонссон Хадаан "Хатуу үг эвдрэлийн эх боллоо" хэмээн хэлээд гуравхан хоногт Хотул болон бусад Алтан ургийнхантай хүч хавсарган довтолсонд Тудур чингин алагдаж, Тогтоа бэх шархдаж зугтан олон мэргидүүд олзлогджээ. Гэвч гурван жил өнгөрсний дараа Тогтоа бэх хүчээ хуралдуулан Хамаг Монголд элч илгээж "Монголчууд тулалдах газар, байлдах өдрөө хэл бид тэр газар чинь болзсон өдөрт чинь очиж байлдъя" гэж хэлүүлсэн байна. Хадаан Хамаг Монголын ноёдын хуралдаанд Мэргидэд ямар хариу өгөх асуудлыг хэлэлцүүлээд байлдах хариу өгчээ. Мэргидийн гурван гарын довтолгоон амжилтгүй болж, Тогтоа бэх шархдан Сэлэнгийг өгсөн [[Найман]]ы ханлигийн зүгт зугтжээ. Энэ үед Тогтоа бэхийн бага хүү Култукан гэдэг алдартай мэргэн харваачийг Зүчи баривчлан авчирч бай харвуулж үзээд түүний хосгүй мэргэнд нь биширч амь өршөөхийг Чингис хаан эцгээсээ хүсэхэд "Төрийн дайсан авсанд орохоос илүү дээр газар байдаггүй юм" гээд нүднээс далд болгосоноор удам угсаа нь бүрэн тасарсан гэдэг юм. Гэвч XIII зууны эхэн үед Чингис хаан Монгол овогтныг нэгтгэх хүртэл Мэргидүүд бие даасан байдлаа хадгалсаар байв.
==Угсаатны зүйн хамаарал==
МэргидүүдийнМэргидүүд угсаатнынь зүйнМонгол гаралаймаг үүсэлбайсан ньбөгөөд заримдаахарин эргэлзээтэйгадны зарим судлаачид өөр угсааны аймаг гэж үзэх нь байдагбий. Тэднийг [[Түрэг]] буюу [[Монгол]], [[Найман]], [[Хэрэйд]], [[Кидан]] гэх мэт монгол овог аймгуудтай хамруулан үзэхийн зэрэгцээ заримдаа [[Сибирь]] орчмын Чукча, [[Манж]], Эвэн гэх мэтийн Тунгус хүмүүстэй хамруулан үздэг.
==[[Чингис хаан]]тай үүссэн зөрчилдөөн==
[[Тэмүүжин]]гийн ээж Олхонууд обгоосовгоос гаралтай [[Өэлүн]] [[1153]] онуоны орчим Мэргид аймгийн удирдагч Их Чилэдүтэй сүй тавьсан байсан ч Тэмүүжингийн эцэг [[Есүхэй]] түүнийг гэртээбулаан байхад нь хулгайлан авч явсанавчээ.
Хариуд нь [[1181]] онуоны орчим Мэргидүүд Тэмүүжинг Орхон голын орчим байхад нь довтолон Тэмүүжингийн шинэ эхнэр болох [[Бөртэ]]г Орхон голын орчим байрладаг сууцнаас Мэргидүүд хулгайлан авч өөрсдийн нэгэн жанжинд эхнэр болгон өгсөнөгчээ.
Тэмүүжин [[Жамуха]] болон загалмайлсанэцгийн эцэгхуучин хананд ТоорилынТоорил ханы хамтаар Мэргидүүдийг дайлаар мордон Бөртэг жилийн дотор суллан авсанавчээ. Энэ дайралындайралтаар дарааМэргидүүдийн Мэргидүүдхүч суларч тарж бутарсан байна. Удалгүй Бөртэ Зүчи гэдэг хүү төрүүлсэн. [[Чингис хаан|Тэмүжин]] эцэг нь гэдгээ хүлээн зөвшөөрсөн ч энэ асуудал нь Зүчийн бүх амьдралын явцаөд босч ирсээр байсан.
Үүнээс болоод [[Тэмүжин]] түүний гэр бүл болон Мэргидүүдийн хооронд хүчтэй зөрчил үүссэн.
Дараагийн хорин жил [[Тэмүжин]] хэд хэдэн удаа дайрсан.
Тэмүүжин бусад Монгол овог аймгуудыг нэгтгэж байх үедээ 1206 онд Чингис хаан гэдэг цол авсан. Энэ үед Мэргидүүд бие даасан овог байхаа больж сарниж эхэлсэн.
Тэднээс амьд үлдсэн хэсгүүд нь Ойрд гэх мэтийн томоохон овог аймгуудад уусан үлдсэн нь Курсахд очин тэндээ шингэсэн. 1215-1218 онуудад Зүчи Сүбэдэй нар ТигтаТогтоа Бекисийнбэхийн удмынмэргидүүдийн удирдагч нарын удирдлага дор байсан үлдсэн хэсгийг бут цохин сүйрүүлсэнсүйрүүлжээ. Монголчууд Ханкалис болон Курсакуудтай зөрчилтэй байсан ч тэдэнд орогнох газар олгосон.
Чингис хаан Хулан гэдэг Мэргид хантантай байсан. Чингис хаан болон түүний хүү Хүлгэн нар 1236 онд Монголын хүч Рязань дах оросын суурин руу дайрах үед нас барсан. Монголчууд Болгар болон Валга руу дайрах үед Мэргидүүдийн биеийг 1236 онд Болгар Курсакийн ноёлсон газраас олж байжээ.
Чингис хаан Хулан хэмээх Мэргид хатантай байсан бөгөөд Хулан Чингисийн сайн зөвлөгч нь байж төрийн үйл хэрэгт өөрийн үнэтэй саналаар хувь нэмэр оруулж байв.Монголчууд Булгарын түрэгүүд болон Ижил мөрөн хавийн овог аймагуудыг руу дайрах үед Мэргидүүдийн биеийг 1236 онд Булгарын Курсак ноёны нутгаас олж байжээ.
== Хожуу үеийн Мэргид ==
ЦөөнМонголын мэргидэзэнт Монголчуудынгүрэнд дундМэргид голлоххүмүүс байрөндөр суурьтайалбан болсон.тушаал Тэднийгхашаж Монголынбайсан эзэнтба гүрэнэнэ дэхтэднийг харь угсааных бус Монголчууд хэмээнбайсаныг нэрлэдэгилэрхийлдэг. 1248-1251 онд амьдарч байсан [[Гүег хаан]]ы хайртай хатан Огул Каймиши нь маш Мэргид байсан. Уламжлалт судлаач Баян ба түүний үеэл Тогт нар нь Хятадын Юань гүрэн болон Монголын агуу зөвлөхүүдийн туслагч байсан. Юань гүрэн задран унасны дараа тэд хойд Юань овог аймаг болсон байжээ.
[[Ангилал:Монгол үндэстэн]]
| 