|
Хятад улсыг хэдэн зуун жил тархай бутархай байсных нь дараа шинээр нэгтгэж чадсан хаан бол Суй Вен Ти (жинхэнэ нэр нь Ян Цзян) юм. ТvvнийТүүний нэгтгэсэн Хятад улс хэдэн зуун жилийн турш оршин тогтнож дэлхийн хvчирхэгхүчирхэг улсуудын нэг болоод байна. Хятад улсыг нэгтгэсэн vйлүйл явдлын бас нэг чухал улс тєрийн vрүр дvндүн гэвэл дэлхийн хvнхүн амын тавны нэг Европ, Дундад Дорнод болон бусад олон орнуудын оршин суугчидтай харьцуулбал даины дажны аюулд бага єртсєн байдал юм.ИлvvИлүү дээр vеийнүеийн хаан Ши Хуан Ти манай эриний ємнєх III зуунд Хятад улсыг анх удаа нэгтгэжээ. Ши Хуан Тиний байгуулсан Цинь У тvvнийгтүүнийг нас барсны дараа бутарч оронд нь гарч ирсэн Хань угсаань тус улсыг манай эриний емнєх 206 оноос манай эриний 220 он хvртэлхүртэл захирчээ. Хань угсааг мєхсєний дараа Хятад улс олон тооны жижиг улсууд болон задарчээ.
Янг Чен 541 онд хятадын нэгэн хvчирхэгхүчирхэг гэр бvлдбүлд тєрж 14 настайдаа анхныхаа цэргийн албан тушаалд томилогджээ. Авьяаслаг залуу байсны ачаар хойд хятадын дийлэнх хэсгийг байлдан эзлэхэд Чон угсааны хаандаа ихээхэн тус хvргэжхүргэж, талархлыг нь хvлээжхүлээж, албан тушаал тvргэнтүргэн ахижээ. 573 онд Янг Чений охин хааны залгамжлагч, ханхvvгийнханхүүгийн хатнаар єргємжлєгджээ. Таван жилийн дараа хаан єєд болж ханхvvгийнханхүүгийн туйлбаргvйтуйлбаргүй зангаас болж эрх мэдлийн тєлэє хурц тэмцэл єрнєв. Энэ тэмцэлд Янг Чен ялалт байгуулж 581 онд дчиин настайдаа шинэ хаанаар залагдав.
Дан ганц хятадын хойд хэегийн захирагч байхыг хvссэнгvйхүссэнгүй, сайтар бэлтгэл хийсний дараа 588 онд Хятадын ємнєд хэсэг рvvрүү дайлаар мордож 589 онд нийт улсын хаан болжээ.
Суй Вен Ти хаан байх хугацаандаа нэгдсэн эзэнт гvрнийгүрний том (нийслэл хот байгуулж нутгийн тєв хэсэгг орших Янцзы болон хойд хэсэгт орших Хуан Хэ (Шар мєрєн) хэмээх хоёр том голыг холбох Их Сувгийг барих ажлыг эхлvvлжэээхлүүлжээ. ТvvнийТүүний хvvгийнхүүгийн vедүед баригдаж дууссан энэхvvэнэхүү суваг нь хятад улсын хойд, ємнєд хэсгийг усан замаар эгнэгт холбосон билээ.
ТvvнийТүүний Вен Тиний хийсэн маш чухал шинэчлэлvvдийншинэчлэлүүдийн нэг нь засгийн газрын тvшмэдvvдийгтүшмэдүүдийг шалгалт авах замаар сонгодог журам тогтоосон явдал юм. Энэ журам нь хятадын засаг захиргааны байгууллагуудыг олон зууны турш улс орны єнцєг булан бvрээсбүрээс ирсэн, нийгмийн янз бvрийнбүрийн давхраанаас гаралтай авьяаслаг тvшмэдээртүшмэдээр хангаж байх эх суурь болжээ. Ийм журам урьд нь Хань угсааны хаадын vедүед анх бий болсон ч уг угсааг унасны дараа засгийн газрын гол албан тушаалууд євлєгдєгдєн улэмжлагддаг болсон байжээ.
Суй Вен Ти амбан захирагч нарыг тєрєлх муждаа ажиллахыг хориглосон "алсаас удирдах зарчим" гэдгийг бас нэвтрvvлжээнэвтрүүлжээ. Тєрєлх нутагтаа томилогдсон амбан захирагч нарыг илvvилүү олон тойрон хvрээлэгчхүрээлэгч нартаа болох бололцоог нь хаах тэрчилэн эрх мэдлийн илvvилүү их суурь дэвсгэртэй болох нєхцєл боломж олгохгvйолгохгүй байх зорилгоор Дээрх зарчмыг нэвтрvvлсэннэвтрүүлсэн нь бодитой vрүр дvндүн єгч байжээ.
Олон сая хvнхүн амтай орны хvчирхэгхүчирхэг, авьяаслаг удирдагч байсан хэрнээ олонх байлдан дагуулагч нар шиг хатныхаа vгнээсүгнээс гардаггvйгардаггүй, тvvнийтүүний нєлєєнд байжээ. Тєрєлхийн ухаантай тvvнийтүүний хатан нь заримдаа хэт харгис зан ааш гаргадаг байсан ч хаан нєхєртєє хэрэгтэй цагт нь тусалж тєрийн эрх мэдлээ баттай хадгалахад нь байнга дэмжлэг vзvvлдэгүзүүлдэг байжээ.
Суй Вен Ти 604 онд 63 настайдаа єєд болжээ. Гэхдээ орыг залгаж хаан болсон, хатныхан хайртай хvvхүү болох хоёр дахь хvvгийнхээхүүгийнхээ далд явууллагын золиос болсон гэсэн сэжиг бий.
Шинэ хаан гадаад бодлогод нилээд єєрчлєлт хийсэн нь олны дургvйцлийгдургүйцлийг хvргэжхүргэж хятад улс даяар бослого гарч 618 онд алагдсанаар Уй угсааны хаадын vеүе дуусчээ. Гэхдээ энэ бол хятадын нэгтгэлийн тєгсгєл биш байлаа. Суй угсааны дараа Хятадын тєрийн эрх мэдлийг Тан угсааных залгаж 618-907 онуудад vйлүйл ажиллагаа явуулахда тvрvvчийнтүрүүчийн vеийнүеийн хаадын vеийнүеийн засгийн газрын vндсэнүндсэн бvтцийгбүтцийг хадгалж улс орноо нэгдмэл хэвээр байлгаж чадсан юм. Далимд дурдахад Тан угсааны хаадын vедүед Хятад улсад урлаг єрнvvнєрнүүн хєгжиж байсан тул тус улсын тvvхийнтүүхийн алдарт vеүе гэж тооцогддог ажээ.
Хятадын хаан Суй Вен Тиний тvvхэндтүүхэнд эзлэх байр суурийг бvрэнбүрэн гvйцэдгүйцэд ойлгохын тулд Европ дахь нэрт хаан Их Карлын vйлүйл ажиллагаатай голдуу зvйрлэдэгзүйрлэдэг. Ромын эзэнт улсын мєхсенєєс хойш гурван зуун жилийн дараа Их Карл Єрнєд Европиин дийлэнх хэсгийг амжилттай нэгтгэж чадсан бол Хань угсааных унаснаас бараг гурван зуун жилийн дараа Суй Вен Ти Хятадыг нэгдмэл улс болгосон. Их Карл Европ тивд хамгийн алдартай хаан байсан бол Суй Вен Ти илvvилүү нєлєє бvхийбүхий хаан байжээ.
Яагаад тэвэл нэгдvгээртнэгдүгээрт Суй Вен Ти Хятадыг бvхэлдбүхэлд нь нэгтгэж чадсан байхад Єрнєд Европиин зарим хэсэг (Англи, Испани, Ємнєд Итали гэх зэрэг) Их Карл хаанд ер бууж єгєєгvйєгєєгүй, хоёрдугаарт Суй Вен Тиний vедүед шинээр нэгдмэл болсон Хятад улс дахин задраагvйзадраагүй боп Их Карлын байгуулсан эзэнт гvрэнгүрэн тєдєлгvйтєдєлгүй задарч дахин хэзээ ч нэгдээгvйнэгдээгүй юм, Гуравдугаарт гэвэл нэгдсэн хятад улсын эдийн засгийн vсрэнгvйүсрэнгүй хєгжлийн vрүр дvнддүнд урлаг соёл цэцэглэж байлаа. Гэтэл Єрнєд Европт эхэлсэн "Каролинскийн сэргэн мандалт" Их Карлыг нас барснаас дуусгавар болсон. ДєрєвдvгээртДєрєвдүгээрт Суй Вен Тиний нэвтрvvлеэннэвтрүүлеэн засгийн газрын тvшмэдийгтүшмэдийг шалгалт авах замаар тодруулдаг журам ихээхэн vрүр дvнтэйдүнтэй байв. Чухам ийм учраас Суй Вен Ти хvнхүн тєрєлтєний тvvхэндтүүхэнд чухал нєлєє vзvvлсэнүзүүлсэн хvнхүн гэж зvйзүй ёсоор тооцогдох учиртай. Суй Вен Ти шиг Хятад болон Европиин хєгжилд нэгэн зэрэг хvчтэйхүчтэй тvлхэцтүлхэц єгсєн хаад маш цєєхєн билээ.
| 