Төгстөмөр хаан: Засвар хоорондын ялгаа

|dynasty =Умард Юань

'''Төгстөмөр хаан''' '''Аюуширдар'''ыннь [[Аюушридар хаан]]ы дүү '''бөгөөд 1342''' онд төрж '''1378''' онд хаан ширээнд сууж арван жил төр бариад '''1388''' онд хорлогджээ.

'''1378''' онд '''Аюуширдара'''Аюушридар хааны хүүдүү '''Төгстөмөр Усхал'''Усгал цолтой хаан ор залгамжилжээ. ТэрТүүний үедхаанчлалын жилүүдэд '''Монгол'''-[[Мин Хятадынулс]]ын харилцаа дахин хурцдаж байлдааны ажиллагаа эхэлжээ.

Төгстөмөр хаан залгамжилж суусныхаа дараа Монголын нэлээд хэсгийг өөртөө татан нэгтгэж чадсан бөгөөд тэрээр '''Хархорум''','''Инчан'''ыИнчаны ойролцоо их цэрэг хуримтлуулан Хятадыг уулгалах болжээ.Үүний хариуд '''[[Мин''' улс]] '''1380''' онд их хэмжээний цэргийг МонголрууМонгол руу илгээсэн. [[Му- Ин]] жанжинаар удирдуулсан тэр их цэрэг нь дөрвөн чиглэлээр МонголрууМонгол руу довтолсон ба Му- Ины удирдсан хөнгөн морьт цэргийн анги Хархорумыг[[Хархорум]]ыг эзлэн авч түүнийг сүйтгэн их хэмжээний хүн ардыг олзлон авч буцсан ажээ. Тэр үед Төгстөмөр хаан '''[[Инчан''']]д төвлөн сууж байжээ. '''1380''' оны сүүлчээр Монголын жанжин '''[[Өлзийбух''']], '''[[Нарбух''']] нар '''[[Хэбэй''' мужийн]] зүүнтээ орших '''Лулун''' хэмээх хотруухот руу дайрч энэ үеээр '''Мин улс'''ынулсын томоохон цэргийн тушаалтан '''[[Лю- Гуан''']] алагдсан байна. Үүний хариуд '''Мин улс''' '''1381''' онд '''[[Сюй- Да''']] жанжинаар удирдуулсан их хэмжээний цэргийн хүчийг Монголын нутагтруунутаг руу оруулж тэдгээр нь өнөөгийн Чифэн хүрсэн байна. '''1382-1387''' онуудад том хэмжээний дайн хоёр орны хооронд гараагүй байна. '''1387''' онд Мин улс '''Ляодун'''дЛяодунд төвлөрч байсан ЮанЮань улсын нэрт жанжин '''Нагчу'''[[Нагачу]]гийн цэргийн хүчийг устгах шийд гаргажээ. '''Нагачу''' бол улсын ван '''[[Мухлай''']]н угсааны хүн бөгөөд сурвалж бичигт түүнийг хэдэн арван мянган цэрэгтэй хэмээсэн байдаг ба тэрээр зүүн Монголоос Манжийн Умард хэсэг хүртэлх нутгийг эзлэж, мөн '''Гаоли'''[[Гүрё]] улсыг эрхэндээ оруулахыг санаархаж байжээ. '''Мин улс''' '''Нагчу'''гНагачуг '''Төгстөмөр''' хаантай нэгдэхээс болгоомжилж МонголчуудыгМонголчуудын хүчийг бүр мөсөн дарж авахыгавахын тулд юуны түрүүнд НагчугийнНагачугийн цэргийг устгах зайлшгүй шаардлагатай хэмээн үзэж байжээ. '''1384''' онд Мин улс '''Гаоли'''Гүрё улсийг дагаар оруулж улмаар '''Монгол Гаоли'''[[Гүрё]] хоёр улсын харилцаа холбоог тасалсан учир Монголруу довтлох таатай нөхцөл бүрдсэн ажээ.''' Мин улс''' '''Фэн Шэн'''ээрудирдуулсан жанжинаар удирдуулсан хоёр зуун мянган цэргийн хүчийг '''өдүөөүийн Гирин''' мужаар давшуулж Манж нутгийн гүнд оруулсан ба '''Чанчун''' хотын ойролцоо Хятадын цэрэг '''Нагачу'''гийнНагачугийн цэрэгтэй ширүүн тулалдаанд орж хоёр тал сүрхий хохирол хүлээжээ. Гэвч хятадын хүч давуу байсан тул Нагачу дахин тулалдах аргагүйд хүрч бууж өгчээ. Нагачуг буулнажбуулгаж авсаныхаа дараа Мин улс Монголын их хаан '''Төгстөмөр'''ийнТөгстөмөрийн эсрэг их хэмжээний цэрэг хөдөлгөжээ.'''1388''' оны хавар шийдвэрлэх тулаан болсон ба энэ үеэр Монголын цэрэг дийлэгдэж Төгстөмөр хаан их хүү,шадар түшмэд '''Чжиюань''' '''[[Нэцэлай''']], '''[[Чинсан''']] '''[[Ширмэн''']] нарын хамт цөөн тооны цэргээ авч тулалдааны талбараас гарч '''Хархорум'''ынХархорумын зүг хөдөлжээ. Харин хоёр дугаар хаан хөвгүүн, төрийн сайд ноёд 2900 гаруй хүн, 150 мянган толгой мал олзлогдсон хэмээн тэмдэглэсэн байдаг.

'''Төгстөмөр хаан''' явсаар туул гол хүрч очиход '''[[Аригбөх''']]ийн угсааны ноён '''[[Есүдэр''']] тэдэнрүү довтолж энэ тулалдаанд хааны тал ялагдаж '''Төгстөмөр хаан''' цөөн хүний хамт тулалдаанаас гарч [[Мархас]] жанжинаар удирдуулсан цэргийн хүчтэй нэгдэхийг завдаж байв. Гэвч гурван хоног дараалан их хэмжээний цас орсон тул '''Төгстөмөр''' хаан замд гарч чадалгүй саатжээ. Яг энэ үеэр '''[[Есүдэр''']] '''Төгстөмөр'''ийгТөгстөмөрийг баривчилхаар нэгэн түшмэлийг илгээж тэр нь '''Төгстөмөр'''ийгТөгстөмөрийг гүйцэж баривчлан нум сумын хөвчөөр боож алжээ. '''Төгстөмөр''' хаан хорлогдсоноор Монголын гадаад дотоод улс төрийн байдал туйлын тогтворгүй болжээ.