Галт уул: Засвар хоорондын ялгаа

Content deleted Content added
Хуудсыг хоослов
б 122.201.18.148 (яриа)-н хийсэн засваруудыг EmausBot-ий хийсэн сүүлийн засварт буцаан шилжүүллээ.
Мөр 1:
<div class="thumb tright"><div class="thumbinner" style="width:300px;">
[[Файл:Volcano scheme.svg|300px]]
{| class="thumbcaption" style="background:transparent;"
! colspan="2" | '''Галт уул''':
|- valign="top"
| 1. Магм<br />2. Хучаас чулуулаг<br />3. Цорго<br />4. Хормой<br />5. Силл<br />6. Салбарласан цорго<br />7. Галт уулын үнснээс үүссэн давхрагууд<br />8. Хажуу
| 9. Галт уулын лааваас үүссэн давхрагууд<br />10. Хоолой<br />11. Паразит тогоо<br />12. Халуун лаавын урсгал<br />13. Хавхлага<br />14. Тогоо<br />15. Үнс
|}</div></div>
 
[[Файл:Galtu agula.PNG|left]] '''Галт уулын''' орой дээр тогоо байх бөгөөд түүгээр газрын гүнээс халуун лаав ([[магм]] буюу хайлмал чулуу) газрын гадаргууд гарна. Галт уулууд нь ихэвчлэн [[плит тектоник|тектоникийн плитүүдийн]] [[плит тектоник|ойртох]] ба [[плит тектоник|холдох зааг]], эх газрын [[рифт|рифтийн]] бүсүүдэд үүснэ.
 
Галт уулын дэлбэрэлт нь нэгэн төрлийн [[байгалийн гамшиг|байгалийн гамшигт]] тооцогдох ба доорхи байдлаар [[байгаль]] ба [[хүн|хүнд]] сөрөг нөлөө үзүүлнэ.
 
Галт уулын дэлбэрэлтээр халуун лааваас гадна [[ус|усны уур]] (H<sub>2</sub>O), [[хүлэмжийн хий|нүүрстөрөгчийн давхар исэл]] (CO<sub>2</sub>), [[хүхэр|хүхрийн]] давхар [[исэл]] (SO<sub>2</sub>), [[хлор|хлорт]] [[устөрөгч]] (HCl), [[фтор|фторт]] [[устөрөгч]] (HF), үнс их хэмжээгээр [[Дэлхий|агаар мандал]] руу (ихэвчлэн [[Дэлхий|стратосфери]] рүү, 16-32 км хүртэл өндөрт) цацагдана. Эдгээрээс хамгийн муу нөлөөтэй нь хүхрийн давхар исэл бөгөөд, уг [[исэл]] агаарт [[хүхрийн хүчил]] (H<sub>2</sub>SO<sub>4</sub>), улмаар маш жижиг ширхэгтэй сульфат тоосонцор болон хувирна. Уг тоосонцор нь [[нар|нарнаас]] ирэх [[дулааны энерги|дулааны энергийг]] буцаан ойлгох ба томоохон хэмжээний галт уулын дэлбэрэлийн дараа (1-3 [[жил|жилийн]] турш) агаарын дундаж [[температур]] багасдаг (хүйтэрдэг) байна. Үүнээс гадна сульфатын тоосонцор нь [[Дэлхий|стратосфери]] дэх [[хлор]], [[азот|азотын]] химийн шинж чанарыг өөрчлөн, [[хлор|хлорийн]] [[исэл]] (ClO) үүсгэх ба уг исэл нь [[озоныг]] (O<sub>3</sub>) устгана. [[Хлор|Хлорт]] [[устөрөгч]] (HCl), [[фтор|фторт]] [[устөрөгч]] (HF) нь борооны дуслуудад уусан, богино хугацаанд [[хүчиллэг бороо]] болно. [[Дэлхий|Агаарт]] цацагдсан үнс нь хэдэн [[өдөр]], эсвэл хэдэн долоо хоногийн дотор [[Дэлхий|агаар мандлаас]] газрын гадаргуу руу бууна. Галт уулын дэлбэрэлтээр их хэмжээний [[хүлэмжийн хий]] - [[хүлэмжийн хий|нүүрстөрөгчийн давхар исэл]] ялгарна.
 
== Гадаад холбоос ==
 
* [http://www.volcano.si.edu/ Smithsonian Institution - Global Volcanism Program]
* [http://volcano.und.nodak.edu/vwdocs/glossary.html Volcanic and Geologic Terms from Volcano World]
* [http://www.whoi.edu/page.do?pid=12461 Volcano Information from the Deep Ocean Exploration Institute], [[Woods Hole Oceanographic Institution]]
* [http://volcanoes.usgs.gov/Products/Pglossary/pglossary.html Glossary of Volcanic Terms from USGS]
* [http://science.howstuffworks.com/volcano.htm/printable ''How Volcanoes Work'' by Tom Harris]
* [http://www.geology.sdsu.edu/how_volcanoes_work/ How Volcanoes Work] - Educational resource on the science and processes behind volcanoes, intended for university students of geology, volcanology and teachers of earth science.
* [http://www.volcanolive.com/ Volcano Live - John Seach]
* [http://facweb.bhc.edu/academics/science/harwoodr/GEOL101/Labs/VolcanicMaterials/ Volcanic Materials Identification]
* [http://www.maniacworld.com/erupting-volcano.htm Erupting Volcano - Pyroclastic Flow] - Video
* [http://www.projectshum.org/NaturalDisasters/volcano.html Natural Disasters - Volcano] Great research site for kids.
* [http://video.google.com/videoplay?docid=7454889662266170860&q Google Video: Erupting Volcano]
* [http://www.worldvolcanoes.info/map.html Google Maps Plot of World Volcanoes]
* [http://content.lib.washington.edu/ University of Washington Libraries: Digital Collections]:
 
 
{{Stub}}
 
[[Ангилал:Галт уулс| ]]
 
{{Link FA|eo}}
{{Link FA|hu}}
{{Link FA|pt}}
{{Link FA|sk}}
 
[[af:Vulkaan]]
[[am:እሳተ ገሞራ]]
[[an:Vulcán]]
[[ang:Fȳrbeorȝ]]
[[ar:بركان]]
[[arz:بركان]]
[[ast:Volcán]]
[[az:Vulkan]]
[[ba:Вулкан]]
[[bat-smg:Vulkans]]
[[be:Вулкан]]
[[be-x-old:Вулькан (геалёгія)]]
[[bg:Вулкан]]
[[bn:আগ্নেয়গিরি]]
[[bo:མེ་རི།]]
[[br:Menez-tan]]
[[bs:Vulkan]]
[[ca:Volcà]]
[[ckb:گڕکان]]
[[co:Volcanu]]
[[cs:Sopka]]
[[cv:Вулкан (геологи)]]
[[cy:Llosgfynydd]]
[[da:Vulkan]]
[[de:Vulkan]]
[[el:Ηφαίστειο]]
[[en:Volcano]]
[[eo:Vulkano]]
[[es:Volcán]]
[[et:Vulkaan]]
[[eu:Sumendi]]
[[fa:آتشفشان]]
[[fi:Tulivuori]]
[[fiu-vro:Tulõmägi]]
[[fr:Volcan]]
[[fur:Vulcan]]
[[fy:Fulkaan]]
[[ga:Bolcán]]
[[gan:火山]]
[[gd:Beinn-theine]]
[[gl:Volcán]]
[[gu:જ્વાળામુખી]]
[[he:הר געש]]
[[hi:ज्वालामुखी]]
[[hr:Vulkan]]
[[ht:Vòlkan]]
[[hu:Tűzhányó]]
[[hy:Հրաբուխ]]
[[ia:Vulcano]]
[[id:Gunung berapi]]
[[ilo:Bulkán]]
[[io:Volkano]]
[[is:Eldstöð]]
[[it:Vulcano]]
[[ja:火山]]
[[jv:Gunung geni]]
[[ka:ვულკანი]]
[[kbd:Къэбэкъауэ]]
[[kk:Жанартау]]
[[kn:ಜ್ವಾಲಾಮುಖಿ]]
[[ko:화산]]
[[ksh:Vulkahn]]
[[ku:Volkan]]
[[ky:Жанар Тоо]]
[[la:Mons ignifer]]
[[lb:Vulkan]]
[[li:Vulkaan]]
[[lmo:Vulcan]]
[[ln:Ngómbá-mɔ̌tɔ]]
[[lt:Ugnikalnis]]
[[lv:Vulkāns]]
[[mk:Вулкан]]
[[ml:അഗ്നിപർവ്വതം]]
[[mr:ज्वालामुखी]]
[[ms:Gunung berapi]]
[[my:မီးတောင်]]
[[nah:Tletepētl]]
[[nds:Vulkan]]
[[nds-nl:Vulkaan]]
[[ne:ज्वालामुखी]]
[[nl:Vulkaan]]
[[nn:Vulkan]]
[[no:Vulkan]]
[[nrm:Montangne dé feu]]
[[oc:Volcan]]
[[om:Volcano]]
[[pap:Volkan]]
[[pl:Wulkan]]
[[pnb:اگپہاڑ]]
[[pt:Vulcão]]
[[qu:Ariq]]
[[ro:Vulcan (geografie)]]
[[ru:Вулкан]]
[[rue:Вулкан]]
[[rw:Ikirunga]]
[[sa:अग्निपर्वतः]]
[[sc:Vulcanu]]
[[scn:Vurcanu (gioluggìa)]]
[[sco:Volcanae]]
[[sh:Vulkan]]
[[si:යමහල්]]
[[simple:Volcano]]
[[sk:Sopka]]
[[sl:Ognjenik]]
[[sn:Chikwatamabwe]]
[[so:Fulkaano]]
[[sq:Vullkani]]
[[sr:Вулкан]]
[[sv:Vulkan]]
[[sw:Volkeno]]
[[ta:எரிமலை]]
[[te:అగ్నిపర్వతం]]
[[tg:Вулқон]]
[[th:ภูเขาไฟ]]
[[tl:Bulkan]]
[[tr:Yanardağ]]
[[tt:Вулкан]]
[[ug:Yanardag]]
[[uk:Вулкан]]
[[ur:آتش فشاں]]
[[vec:Volcan]]
[[vi:Núi lửa]]
[[vls:Vulkoan]]
[[wa:Volcan]]
[[war:Bulkan]]
[[xmf:ვულკანი]]
[[yi:וואולקאן]]
[[zh:火山]]
[[zh-yue:火山]]