13:17, 25 Арваннэгдүгээр сар 2012-ий байдлаарх засвар засварлах Enkhjin0823 (хэлэлцүүлэг \| оруулсан хувь нэмэр) 1 edit Хуудас үүсгэв: " Чулуун мандлын бүтэц, бүрэлдэхүүн Астеносферээс дээших мантийн дээд хэсэг дээрх ..."		13:37, 25 Арваннэгдүгээр сар 2012-ий байдлаарх засвар засварлах цуцлах Zorigt (хэлэлцүүлэг \| оруулсан хувь нэмэр) Системийн операторууд 32,557 edits No edit summary Дараагийн ялгаа →
Мөр 1: [[Астеносфер]]ээс дээших [[манти]]йн дээд хэсэг дээрх газрын давхаргыг бүхэлд нь '''литосфер''' буюу '''чулуун мандал''' гэдэг. [[Дэлхий]]н хатуу бүрхэвч болох газрын давхарга нь эрдэс чулуулгууд буюу тэдгээрийн өгөршлийн бүтээгдэхүүнээс бүрэлдэн тогтоно. Чулуулгууд нь гарал үүсэл, найрлага, бүтэц, физик, химийн шинжээрээ олон янз байдаг. Дэлхийн чулуулаг нь [[Тунамал чулуулаг\|тунамал]], [[Хувирмал чулуулаг\|хувирмал]], [[Магмын чулуулаг\|магмын чулуулгаас]] тогтох ба физик шинж чанараар нь чулуулаг давхаргыг 1-3 үе давхаргад хуваана. ~~Чулуун мандлын бүтэц, бүрэлдэхүүн~~ ~~Астеносферээс дээших мантийн дээд хэсэг дээрх газрын давхаргыг~~ ~~бүхэлд нь литосфер буюу чулуун мандал гэдэг. Дэлхийн хатуу бүрхэвч~~ ~~болох газрын давхарга нь эрдэс чулуулгууд буюу тэдгээрийн өгөршлийн~~ ~~бүтээгдэхүүнээс бүрэлдэн тогтоно. Чулуулгууд нь гарал үүсэл, найрлага,~~ ~~бүтэц , физик, химийн шинжээрээ олон янз байдаг. Дэлхийн чулуулаг нь~~ ~~тунамал, хувирмал, магмын чулуулгаас тогтох ба физик шинж чанараас~~ ~~чулуулаг давхаргыг 1-3 үе давхаргад хуваана.Чулуун мандлын зонхилох элементүүд~~ ~~1. Хүчилтөрөгч /O/-49.13%~~ ~~2. Цахиур /Si/-26.0%~~ ~~3. Хөнгөн цагаан /Al/-7.45%~~ ~~4. Төмөр /Fe/-4.2%~~ ~~5. Кальци /Ca/-3.25%~~ ~~6. Натри /Na/-2.4%~~ ~~7. Магни /Mg/-2.35%~~ ~~8. Кали /K/-2.35%~~ ~~9. Устөрөгч /H/-1.00%~~ ~~10. Титан /Ti/-0.61%~~ ~~11. үлдсэн -1.61% бусад элемент эзэлдэг байна.~~ ~~65% магмын чулуулаг~~ ~~27% хувирмал чулуулаг~~ ~~8% тунамал чулуулаг~~ ~~Чулуун мандлын хөдөлгөөн~~ ~~Дэлхийн гадарга нь тектоник хавтангуудаас тогтдог. Хавтангууд~~ ~~Астеносферийн дээгүүр алгуур хөдөлж байдаг. Германы эрдэмтэн~~ ~~А.Вегенерийн тив шилжин нүүх онол нь тектоникийн хавтангийн онолоор~~ ~~баяжигдсан байна. Одоогоор 30 орчим хавтангийн 10-д нь том бусад нь~~ ~~хэмжээгээр бага юм. Хавтангууд хуурай газраа зузаан, далайд нимгэн~~ ~~хамгийн том нь номхон далайн ѐроолын хавтан юм.~~ ~~Хавтангуудын шилжих хөдөлгөөний төрлөөс хамраад 3 ангилж байна.~~ ~~А.Холдон салах. Хавтангийн заагаар мантийн бодис өргөгдөн далайн ѐроол~~ ~~шинээр үүснэ.~~ ~~Б.Ойртон нийлэх буюу нэг хавтан нь доош мантид шурган орж, нөгөө нь~~ ~~түүний дээгүүр тохогдон уул нуруу үүсдэг.~~ В.Харилцан шилжих зааг. Хавтангууд бие биесийн хажуугаар шилжин нүүнэ.Гондваны эх газрын хуваагдал Мадагаскарын зарим ургамлуудын тархалт зэрэг болно. ==Бүтэц== Чулуун мандал олон төрлийн байнгын хөдөлгөөнд оршдог.Эдгээр хөдөлгөөнийг ерөнхийд нь тэктоник хөдөлгөөн гэнэ. ===Чулуун мандлын зонхилох элементүүд=== ~~1.хэвтээ чиглэлийн хөдөлгөөн~~ #[[Хүчилтөрөгч]] - 49.13% ~~2.Атриат хөдөлгөөн~~ #[[Цахиур]] - 26.0% ~~3.Хэлбэлзэх хөдөлгөөн~~ #[[Хөнгөн цагаан]] - 7.45% #[[Төмөр (химийн элемент)\|Төмөр]] - 4.2% #[[Кальци]] - 3.25% #[[Натри]] - 2.4% #[[Магни]] - 2.35% #[[Кали]] - 2.35% #[[Устөрөгч]] - 1.00% #[[Титан]] - 0.61% ===Чулуулгууд=== 65% - магмын чулуулаг 27% - хувирмал чулуулаг 8% - тунамал чулуулаг ==Чулуун мандлын хөдөлгөөн== Дэлхийн гадарга нь [[тектоник хавтан]]гуудаас тогтдог. Хавтангууд Астеносферийн дээгүүр алгуур хөдөлж байдаг. Германы эрдэмтэн А.Вегенерийн тив шилжин нүүх онол нь тектоникийн хавтангийн онолоор баяжигдсан байна. Одоогоор 30 орчим хавтангийн 10-д нь том, бусад нь хэмжээгээр бага юм. Хавтангууд хуурай газраа зузаан, далайд нимгэн, хамгийн том нь [[Номхон далайн хавтан\|Номхон далайн ёроолын хавтан]] юм. Хавтангуудын шилжих хөдөлгөөнийг 3 ангилж байна. Холдон салах. Хавтангийн заагаар мантийн бодис өргөгдөн далайн ёроол шинээр үүснэ. Ойртон нийлэх буюу нэг хавтан нь доош мантид шурган орж, нөгөө нь түүний дээгүүр тохогдон уул нуруу үүсдэг. Харилцан шилжих зааг. Хавтангууд бие биесийн хажуугаар шилжин нүүнэ. Гондваны эх газрын хуваагдал, Мадагаскарын зарим ургамлуудын тархалт зэрэг болно. Чулуун мандал олон төрлийн байнгын хөдөлгөөнд оршдог. Эдгээр хөдөлгөөнийг ерөнхийд нь [[тектоник хөдөлгөөн]] гэнэ. Хэвтээ чиглэлийн хөдөлгөөн Атираат хөдөлгөөн *Хэлбэлзэх хөдөлгөөн [[Ангилал:Плит тектоник]] [[Ангилал:Физик газарзүй]] [[Ангилал:Дэлхийн бүтэц]] [[Ангилал:Экологийн системүүд]] [[ar:غلاف الأرض الصخري]] [[az:Litosfer]] [[be:Літасфера]] [[be-x-old:Літасфэра]] [[bg:Литосфера]] [[bs:Litosfera]] [[ca:Litosfera]] [[cs:Litosféra]] [[cy:Lithosffer]] [[da:Lithosfære]] [[de:Lithosphäre]] [[et:Litosfäär]] [[el:Λιθόσφαιρα]] [[en:Lithosphere]] [[es:Litosfera]] [[eo:Litosfero]] [[eu:Litosfera]] [[fa:سنگ‌کره]] [[fr:Lithosphère]] [[ga:Litisféar]] [[gl:Litosfera]] [[ko:암권]] [[hy:Ընդերք]] [[hr:Litosfera]] [[id:Litosfer]] [[it:Litosfera]] [[he:ליתוספירה]] [[jv:Litosfer]] [[ka:ლითოსფერო]] [[kk:Литосфера]] [[ht:Litosfè]] [[ky:Литосфера]] [[la:Lithosphaera]] [[lv:Litosfēra]] [[lt:Litosfera]] [[hu:Litoszféra]] [[mk:Литосфера]] [[nl:Lithosfeer]] [[ja:リソスフェア]] [[no:Litosfære]] [[nn:Litosfæren]] [[pl:Litosfera]] [[pt:Litosfera]] [[ro:Litosferă]] [[ru:Литосфера]] [[sq:Litosfera]] [[simple:Lithosphere]] [[sk:Litosféra]] [[sl:Litosfera]] [[sr:Литосфера]] [[sh:Litosfera]] [[fi:Litosfääri]] [[sv:Litosfär]] [[tt:Литосфера]] [[th:ธรณีภาค]] [[uk:Літосфера]] [[vi:Thạch quyển]] [[vls:Lithosfeer]] [[wo:Jéeri ji]] [[zh:岩石圈]]

Чулуун мандал: Засвар хоорондын ялгаа