Цахилгаан гүйдэл: Засвар хоорондын ялгаа
Content deleted Content added
б 202.179.10.46 (яриа)-н хийсэн засваруудыг 202.72.241.131-ий хийсэн сүүлийн засварт буцаан шилжүүллээ. |
No edit summary |
||
Мөр 13:
:<math>i(t) = \frac{dQ}{dt}</math>
Цахилгаан гүйдлийн нэгж болох [[ампер]] нь [[СИ]] системийн [[СИ суурь нэгж|суурь нэгж]] бөгөөд эндээс цахилгаан цэнэгийн хэмжээг тодорхойлогч кулоныг гаргаж авдаг.Кулоныг Австрийн нэрт эрдэмтэн Моцарт гарган авсан.Байгаль дээр 2 төрлийн цахилгаан цэнэг байдаг. (эерэг, сөрөг) Ижил цэнэг түлхэлцэнэ, эсрэг цэнэгүүд таталцана. (+)>(-) энэ үед эерэгээр цэнэглэгдэнэ, (-)>(+) үед сөргөөр цэнэглэгдэнэ, (+)=(-) тэнцүү үед цахилгаан саармаг буюу цэнэггүй орчин үүсэнэ. Эерэг, сөрөг цэнэгүүдийн нэгэн зүгт чигэлсэн цэгцтэй хөдөлгөөнийг цахилгаан гүйдэл гэнэ.
Цахилгаан гүйхийн тулд : - дамжуулагч байх
- дамжуулагч дотор сул чөлөөтэй электронууд байна.
- гадны хүчний нөлөөгөөр потенциал ялгавар хүчдэл бий болсноор ихээс багруу гүйж гүйдэл үүснэ. Гүйдэл үүсгэгчид: батерей – химийн энерги – цахилгаан энергид Динамо – механик энерги – цахилгаан энергид Нарны зай – гэрлийн энерги – цахилгааны энергид
Цахилгаан гүйдэлийг гүйдэлийн хүч гэдэг скаляр хэмжигдэхүүнээр тодорхойлдог. Нэгж хугцаанд дамжуулагчийн хөндлөн зүсмэгээр өнгөрөх цахилгаан цэнэгтэй тоогоор тэнцүү физик хэмжигдэхүүнийг гүйдэлийн хүч гэнэ. , dq – бол хязгааргүй бага dt хугцаагд дамжуулагчийн хөндлөн зүсмэгээр өнгөрөх цэнэг болно. Хэмжээ ба чиглэл нь хугцаанаас хамааран үл өөрчлөгдөх гүйдэлийг тогтмол гүйдэл гэнэ. Тогтмол гүйдэлийн хүчний томъёо нь , А= Нэгж нь- Ампер J – гүйдэлийн хүч Гүйдэл тогтмол байхын тулд дамжуулагчийн аль ч хэсэгт цэнэг нэмэгдэн хуримтлагдахч үгүй, хорогдон татрахч үгүй байна. Иймд тогтмол гүйдлийн хэлхээ битүү байх ёстой. Тогтмол гүйдлийн хүч нь дамжуулагчийн бүх зүсмэгт адилхан (J=const) байна. Гүйдэлийн хүчний нэгж нь Сu системд ампераар (А) тэмдэглэгдэнэ. J- томъёноос үзвэл 1 ампер бол 1 секундэд дамжуулагчийн зүсмэгээр 1 кулон цэнэг өнгөрөх гүйдэлийн гүчтэй тэнцэнэ. Жишээ нь: Индүү – 4,5А – 1сек тутамд индүүдий дамжуулагчаар 4,5 кулон цэнэг урсана. Гүйдэлийн хүчийг хэмжих багаж нь амперметр хэлхээнд цуваа холбоно. Амперметрээс 1000 дахин багыг -мА- 10000 дахин багыг -- багажаар хэмжинэ.
Дамжуулагч доторх цахилгаан ороны нөлөөгөөр түүнд үүсэх гүйдлийг дамжуулах чадварын гүйдэл гэнэ. Бодис буюу вакуум дахь чөлөөт цэнэгт бөөмс гүйдэл зөөгчүүдийн эмх цэгцтэй хөдөлгөөнийг дамжуулалтын гүйдэл гэнэ. Жишээ нь: металл, электролит, ионжсон хий, плазм, хагаё дамжиулагч дахь цахилгаан гүйдэл, вакуум доторхи электрон буюу ионы урсгал юм. Дамжуулагчид гүйдэл үүсэх ба байхын тулд хоёр нөхцөл зайлшгүй шаардлагатай. Үүнд : Нэгдүгээрт – шилжин хөдөлж чадахуйц цахилгаан цэнэгүүд өгөгдсөн орчшнд байх. Тийм цэнэгүүд гэвэл металлд бол электрон, шингэн дамжуулагчид бол эерэг ба сөрөг ион, хийд бол эерэг ион ба электрон, бас сөрөг ион байна. Хоёрдугаарт- цахилгаан цэнэгүүдийг шилжүүлэхэд энерги зарцуулж байдаг цахилгаан орон өгөгдсөн орчинд байх. Гүйдлийг удаан хугацаагаар тасралтгүй гүйлгэе гэвэл цахилгааг орны энергийг байнга нөхөн гүйцээж байх хэрэгтэй. Өөрөөр хэлбэл аль нэг хэлбэрийн энергийг цахилгаан орны энерги болгон тасралтгүй хувиргаж байх хэрэгсэл хэрэгтэй. Тийм хэрэгсэлийг цахилгаан хөдөлгөгч хүчний үүсгүүр буюу гүйдэлийн үүсгүүр гэдэг. Нэгж хугцаанд дамжуулагчаар өнгөрөх цэнэгийг гүйдлийн хүч гэнэ. 1 м зайтай орших төгсгөлгүй урт тооцомгүй нарийн хоёр дамжуулагчаар өнгрөхдөөн 2*10 -7 Н хүчээр харилцан үйлчлэлцэх хүчийг ампер (A) гэнэ. Хугцаанаас хамааран хэмжээ ба чиглэл нь өөрчилөгдөх гүйдэлийг хувьсах гүйдэл, харин зөвхөн чиглэл нь хувьсаж байх гүйдлийг лугших гүйдэл гэж тус тус нэрэлдэг.
| |||