Эрдэнэмандал сум: Засвар хоорондын ялгаа
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
Мөр 25:
Эрдэнэмандал сум бол эртний монголчуудын түүх, соёл иргэншлийн үнэт өвийг газар шороон дээрээ хадгалсан ариун дагшин газар бөгөөд Хүннү гүрний үеийн монголчуудын төв хэсэг болох нутаг билээ. Тус сумын нутагт монголын эртний улсууд үед Хүннү, Түрэг, Сяньби, Их-Нирун зэрэг язгуурын монгол угсааны овог аймгууд нутаглаж, хожим их эзэн Чингис хааны Төвийн Түмэнд багтаж байсан ба хожим нь Батмөнх Даян хаан, түүний хөвгүүдийн эзэмшил нутаг байсныг түүхэнд тэмдэглэсэн байдаг.
Эрдэнэмандал сумын нутаг нь түүх, соёлын дурсгалт газар олонтой. Одоогоор манай оронд 400 орчим эрт дундад үеийн хот
суурин ул мөр үлдээд байгаагийн хоёр нь тус сумын нутагт байдаг. Монгол орны хот балгадын хамгийн эртнийх болох 2000 жилийн өмнөх Хүннүгийн хэрэмт тууриудын нэг Эрдэнэмандалд байдаг. Хүннүгийн онц сонирхолтой булш тус сумын Наймаа толгой гэдэг газар байдаг. Эрдэнэмандал сумын нутаг нь Хүннү улсын төв нутгийн хүрээнд багтаж байжээ. Эрдэнэмандал сумын нутаг Мухар хужиртад Батмөнх даян хааны ач Ононхуйн 4 дүгээр хөвгүүн Түмэнхэн сайн ноёны ургийн Сунтарын гэрт арван нэгдүгээр жарны усан морин жил буюу 1642 онд Халхын Зая бандида Лувсанпэрэнлэй төрсөн байна. Зая гэгээний шавь отог бурхны шашны 8 дацантай байсны нэг нь одоогийн Эрдэнэмандал сумын нутгийг харъяалсан Дэмсэг дацан юм. Дэмсэг дацангийн нутгийн баруун хязгаар нь Бичигт хангай уул, Бор бургасны гол, зүүн тал нь Хонгоржийн талын цаана Хар овоо хүрч, хойшоо Мухар хужиртын рашаан, урагш Тээлийн давааны Сэтэрт мод, Хүнүйн гол хүртэл байжээ. 1911 онд Манж дайчин улсын ноёрхлыг түлхэн унагааж Богд хаант Монгол улсыг шинээр элбэн тохинуулахад Заяын шавыг хэвээр үлдээсэн бөгөөд 1923 он хүртэл энэ нэр нь хэвээр хадгалагдаж үлджээ.
Line 49 ⟶ 52:
Ардчилсан өөрчлөлт, шинэчлэл
1990-1992 оны хугацаанд тус суманд өөрчлөлт, байгуулалт, ардчилсан үйл явц өрнөж, 1990 онд чөлөөт сонгуулиар
Эрдэнэмандал сумын уугуул Х.Лхагвааг засаг даргаар, Д.Пүрэвцэрэнг нэгдлийн даргаар сонгон ажиллуулж байв. Сум нийтээрээ зах зээлийн харилцаанд орох үед “Хөдөлмөрч” нэгдэл тарж 16515 толгой малаа сумын иргэдэд хувьчлалаар олгон
хувьцаат компани болон өөрчлөгдсөн байна. Суманд байсан нийт аж ахуйн үйлчилгээ, талх, нарийн боовны цех, худалдаа бэлтгэлийн анги зэрэг нийтийн өмч хувьчлагдав.
Өвч хувьчлалын үр дүнд хувийн өмч бий болох хөрс, суурь нөхцөл бүрдэж, аажмаар мал сүрэг 100% хувийн өмчид шилжлээ. 1994 онд хамгийн тулгамдсан эрчим хүчнийхээ асуудлыг шийдвэрлэж төвийн эрчим хүчтэй холбогдсон нь бүтээлчээр ажиллах таатай нөхцөл бүрдэж, хөгжилд ихээхэн түлхэц болов.
Line 61 ⟶ 67:
Соёл боловсрол
1930 оны 5 дугаар сард аймгийн гар үйлдвэрийн холбооны дарга Гэндэн гэдэг хүн ирж Хан-Оюут, Эрдэнэмандал
сумдаас 6 хүүхэд 6 сарын хугацаатай зуны түр сургууль байгуулсан нь тус суман дахь анхны бүлгэм юм.
Тус сургуулийн анхны багшаар нь Хануйн голын Вандан гэлэн байжээ.
Дараа бүлгэм томорч тавьтын системд шилжихэд даргаар нь Ширбазар, Аюушжав занги нар ажиллаж байжээ.
Сургууль өргөн хөгжиж 1940 оны 9 дүгээр сард бага сургууль болж захирлаар нь Гэндэнгийн Даваа томилогдов.
1944 он болоход сум дундын ерөнхий боловсролын сургууль болон томорч Жаргалант, Цэцэрлэг, Хайрхан,
Хан-Оюут, Бугат,
Эрдэнэмандал сумдын сурагчдыг хамран сургалт явуулж анхны захирал нь Ц.Чүлтэм байсан.
Одоо 10 жилийн дунд сургууль нь 1000 гаруй сурагчтай томоохон сургууль болсон бөгөөд төрөлжсөн сургалтын ангиуд,
компьютерийн анги танхимтай, тохилог дотуур байртай, орчин үеийн заах арга зүйн өндөр мэдлэг бүхий 60 орчим багш,
30 гаруй ажилчидтай эдийн засгийн хувьд бэхжсэн байгууллага болжээ.
Тус сургуулийн багш сурган хүмүүжүүлэгчид сургалтын чанарыг сайжруулах, сурагчдын сэтгэлгээны чадварыг дээшлүүлэхэд
онцгой анхаарч ажилладаг уламжлалтай бөгөөд улс, аймгийн олимпиадад тус сургуулийн сурагчид амжилттай оролцож иржээ.
Тус сумын эмнэлэг нь өөрийн сумаас гадна Архангайн зүүн хойт бүсийн Жаргалант, Цэцэрлэг, Хайрхан сумын хөдөлмөрчдөд
нарийн мэргэжлийн эмнэлгийн үйлчилгээг хүргэж үйлчилдэг юм.
| |||