|
'''Улс төрийн нам''' гэдэг нь үзэл бодлоороо эвлэлдэн нэгдсэн бөгөөд засгийн эрхийг авах эцсийн зорилготой хэсэг бүлэг хүмүүсийн нэгдэл, улс төрийн байгууллага юм.
Улс төрийн нам
УЛС ТӨРИЙН НАМЫН ҮҮСЭЛ, ХӨГЖИЛ.
Улс төрийн намын үүслийг ХVII-XVIII зууны үеэс эхлэн тооцдог бөгөөд энэ нь язгууртны дугуйлан, жлс төрийн клуб, олон түмнийм гэсэн гурван үе шатыг дамжин хөгжиж иржээ. Дугуйлан, клубын үе шатыг улс төрийн намын ТҮҮХИЙН ӨМНӨХ ҮЕ гэж үздэг. Европод олон түмнийг хамарсан улс төрийн намууд XIX зууны сүүлийн хагаст бүрэлдэснээр орчин үеийн намын үүсэл тавигдсан юм.
Улс төрийн намын үндсэн үүргүүд:
Олон түмний нам эхэн үедээ анги, давхраа, шашны гэх зэрэг нийгмийн тодорхой бүлгийн эрх ашгийг илэрхийлэх хандлагатай байсан бол орчин үед ихэнх улс төрийн намууд аль болох олон сонгогчийн санал авах зорилгоор намууд аливаа асуудалд явцуу байр сууринаас биш, хүн амын нийт давхаргын эрх ашгийг төлөөлсөн хөтөлбөр дэвшүүлэх болов. Тэгэхдээ энэ нь бүх хүмүүсийн эрх ашгийг адилхан илэрхийлнэ гэсэн үг биш. Харин нам нь тодорхой бүлгийн эрх ашгийг сонирхон судалж, түүнд онол баримтлалаа тохируулж өөрчлөнө гэсэн үг. Намын оршин тогтнохын үндэс нь энэ юм.
* Нийгмийн үүрэг - бидний шаардлагыг тодорхой зохих түвшинд гаргадаг.
* Үзэл суртлын үүрэг
* Улс төрийн үүрэг
* Сонгуулийн үүрэг
* Удирдлагын үүрэг
{{stub}}
[[Ангилал:Улс төрийн намууд| ]]
УЛС ТӨРИЙН НАМ ГЭЖ ЮУ ВЭ?
Нам хэмээх нь рars - нэгэн зүйлийн хэсэг гэсэн латин үгнээс гаралтай ойлголт юм. Улс төрийн нам гэж юу вэ? гэдэг асуултанд олон янзын хандлага, тодорхойлолт байгаа ч эдгээрийг дүгнэвэл, нам гэдэг нь засгийн эрхийн төлөө эрмэлзэж, улс төрийн үйл ажиллагаа явуулдаг, тодорхой зохион байгуулалтай нийгмийн институт юм.
[[af:Politieke party]]
Улс төрийн намын онцлог шинж нь гэвэл:
[[an:Partito politico]]
• Төрийн хэмжээнд засаглалыг авах, эсвэл түүнд оролцох зорилготой,
[[ar:حزب سياسي]]
• Нийгмийн том бүлгийн эрх ашгийг илэрхийлсэн хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх зорилготой,
[[arc:ܓܒܐ]]
• өөрийн удирдах болон орон нутгийн байгууллагыг багтаасан зохион байгуулалтай бүтэцтэй,
[[arz:حزب]]
• төрийн засаглалыг авахын тулд сонгогчдоор дэмжүүлэх эрмэлзэлтэй,
[[ast:Partíu políticu]]
• нэгэн үзэл суртлын үндсэн дээр сайн дураараа эвлэлдсэн зохион байгуулалттай нэгдэл, холбоо байдаг явдал юм.
[[bar:Politische Partei]]
[[bat-smg:Puolitėnė partėjė]]
Намын туйлын зорилго бол сонгуульд ялж, засаг төрийн эрх мэдлийг авах, үгүй ядахад л төр засгаас гарах шийдвэрт нөлөөлөх явдал юм. Ийм учраас намыг төр засгаас олон түмэн, эсхүл олон түмнээс төр засаг гэсэн дээш доошоо босоо харилцаан дахь холбоос гэж үздэг.
[[be:Палітычная партыя]]
[[be-x-old:Палітычная партыя]]
Намууд өөрсдийн үзэл суртал, номлолыг үндэслэн улс орны нөхцөл байдал, олон нийтийн санаа бодлыг судалсны үндсэн дээр улс төрийн үйл ажиллагааны ОЙРЫН ЗОРИЛТУУДАА ТОДОРХОЙЛОХ ажил явуулдаг.
[[bg:Политическа партия]]
[[br:Strollad politikel]]
УЛС ТӨРИЙН НАМЫН БҮТЭЦ. Упс төрийн нам бүтцийн хувьд: - намын аппарат, -жирийн гишүүд, - намыг дэмжигч гэсэн хэсгүүдээс бүрдэнэ.
[[bs:Politička stranka]]
[[ca:Partit polític]]
УЛС ТӨРИЙН НАМЫН ЧИГ ҮҮРЭГ. Намын үйл ажиллагааны чиглэлээс хамаарч намын чиг үүргийг дотоод, гадаад гэж хоёр хуваадаг.
[[cs:Politická strana]]
[[cy:Plaid wleidyddol]]
1. Дотоод үүрэг:
[[da:Politisk parti]]
• Нам дэмжигчдээ улс төрийн талаар гэгээрүүлэх замаар гишүүн элсүүлэх,
[[de:Politische Partei]]
• Уулзалт, сургалт-семинар зохион байгуулах, намаас гаргаж буй баримт бичиг, материалаар хангах, төв байгууллагаас анхан шатны байгууллагатайгаа холбоотой байх,
[[diq:Partiy]]
• Улс төрийн боловсон хүчнийг шилж сонгосны үндсэн дээр намын элит хэсэг ба улс төрийн лидерүүдийг бий болгох.
[[el:Πολιτικό κόμμα]]
[[en:Political party]]
2. Гадаад үүрэг:
[[eo:Partio (politiko)]]
• Иргэдийн улс төрийн идэвхийг сэргээн, тэднийг аль болох улс төржүүлэх. Үүнд, ухуулга, сурталчилгаанаас гадна олон түмнийг хамарсан том жагсаал цуглаан зохион байгуулах асуудал хүртэл багтана.
[[es:Partido político]]
• Бусад намуудтай эвсэх боломжийг судалж, өөрийн намын сонирхлыг бусад нам, хөдөлгөөний сонирхолтой нийцүүлэн улс төрийн эвсэл байгуулах.
[[et:Erakond]]
• Намын хяналтын үүрэг. Тухайлбал, нам аль нэг байгууллагад өөрийн хүнийг (ялангуяа удирдлагаар) тавина гэдэг бол тэнд хяналтаа тогтоож байна гэсэн үг болно.
[[eu:Alderdi politiko]]
• Засгийн эрхийн төлөө тэмцэх. Энэ үүргээ сонгуулийн замаар гүйцэтгэдэг. Сонгууль бол намын үйл ажиллагаа хамгийн тод илэрдэг үйл явц мөн.
[[fa:حزب]]
• Улс орны бүхий л хүрээг хамарсан улс төрийн бодлого боловсруулах. Засгийн эрхийг авсан нам бодлого, мөрийн хөтөлбөртөө дэвшүүлсэн зорилтоо хэрэгжүүлэхийг зорино. Энэ үед сөрөг нам нь шүүмжлэх, альтернатив бодлого боловсруулах, олонхийг хянах чиг үүргийг хэрэгжүүлдэг.
[[fi:Puolue]]
[[fr:Parti politique]]
НАМЫН ХЭВ МАЯГ, АНГИЛАЛ. Улс төрийн намуудыг янз бүрийн шинж чанар, үйл НАМЫН ТОГТОЛЦОО. Тухайн улс орон нэг юм уу олон намын тогтолцоотой байх нь улс оронд тогтож буй улс төрийн дэглэм, олон түмний улс төрийн идэвхи, сонгуулийн хууль гэх мэт олон хүчин зүйлээс шалтгаалдаг.
[[fy:Politike partij]]
[[gd:Pàrtaidh phoileatagach]]
Одоо улс орнуудад нэг нам, хоёр нам, олон намын гэсэн гурван тогтолцоо байна. Сөрөг бусад намгүйгээр эрх баригчдын нам ганцаар оршин тогтнож төр засгийн эрхийг байнга атгаж байх үеийн намын системийг нэг намын тогтолцоо гэж нэрлэнэ. Тоталитар дэглэмтэй улс орнуудад голдуу нэг намын ноёрхол тогтож байдаг. Одоо Хятад, Куба, хойт Солонгост нэг намын ноёрхол байгаа ба манай улсад ч гэсэн 1990 он хүртэл ийм дэглэм оршиж байв.
[[gl:Partido político]]
[[he:מפלגה]]
Төр засгийн төлөө өрсөлдөөнд хоёр нам байнга давамгайлж, засаг төрийг ээлжлэн хэвшсэн системийг хоёр намын тогтолцоо гэдэг. Жишээ нь, Англид лейборист ба консерватив, Японд либерал ардчилсан ба социалист намууд, АНУ-д ардчилсан ба бүгд найрамдах нам зонхилон ээлжилж төр засгийн эрх барьж ирлээ.
[[hi:राजनैतिक दल]]
[[hif:Rajnetic dal]]
Парламентдаа олон намууд суудал авсан байвал тухайн орныг олон намын тогтолцоотой гэж үздэг. Баруун Европын ардчилсан улс орнууд ихэвчлэн олон намын системт гэж тооцогддог.
[[hr:Politička stranka]]
[[hu:Párt]]
Олон намын байгаагийн үндэс нь нийгмийн янз бүрийн бүлгүүд оршиж байгаа, тэдний сонирхлын олон янз байдлын илэрхийлэл юм.
[[hy:Քաղաքական կուսակցություն]]
[[id:Partai politik]]
МОНГОЛ ДАХЬ УЛС ТӨРИЙН НАМУУД, ТҮҮНИЙ ТӨЛӨВШИЛ. Монгол оронд анхны улс төрийн нам 1920 онд үүссэн бөгөөд 1990 он хүртэл улс төрийн нэг намын дарангуйлалд байв. 1990 онд эхэлсэн ардчилсан өөрчлөлтийн нэг гол үр дүн нь улс төрийн янз бүрийн хандлага бүхий олон нам бий болсон явдал юм. Одоо (2002 оны 5-р сарын байдлаар) Улсын дээд шүүхэд бүртгэлтэй 18 нам оршин тогтнож үйл ажиллагаагаа явуулж байна. Тэдгээрт:
[[is:Stjórnmálaflokkur]]
[[it:Partito politico]]
1. Монгол ардын хувьсгалт нам
[[ja:政党]]
2. Ардчилсан нам (МҮАН, МСДН, МШАН, МАСМН, МАН 2000-12-26-нд нэгдэн нийлсэн)
[[jv:Partai pulitik]]
3. Монголын ногоон нам (1990 онд байгуулагдсан)
[[ka:პოლიტიკური პარტია]]
4. Монгол ардын нам (1992)
[[kk:Саяси партия]]
5. Монголын бүгд найрамдах - Иргэний зориг нам (2001 онд МБНН, Иргэний зориг нам нэгдсэн)
[[kn:ರಾಜಕೀಯ ಪಕ್ಷ]]
6. Монголын ардчилсан шинэ социалист нам (1998)
[[ko:정당]]
7. Монголын ажилчны нам (1992)
[[krc:Политика партия]]
8. Монголын уламжлалын нэгдсэн нам (1993 онд ММТНН, МХӨНН, МТТН нэгдэж байгуулагдсан)
[[la:Factio politica]]
9. Монголын үндэсний эв нэгдлийн нам (1994)
[[lb:Politesch Partei]]
10. Монголын уламжлал, шудрага ёсны нам (1995)
[[lt:Politinė partija]]
11. Монголын ардчилсан социалист нам (1998)
[[lv:Politiskā partija]]
12. Монголын залуучуудын нам (1998)
[[mk:Политичка партија]]
13. Монголын либерал ардчилсан нам (1998)
[[ml:രാഷ്ട്രീയ പാർട്ടി]]
14. Монголын коммунист нам (1999)
[[mr:राजकीय पक्ष]]
15. Монголын хөдөөгийн хөгжлийн нам (1999)
[[ms:Parti politik]]
16. Монголын иргэний ардчилсан шинэ либерал нам (2000)
[[my:နိုင်ငံရေးပါတီ]]
17. Монголын шинэ социал демократ нам (2000)
[[new:दल]]
18. Монголын угсаатны нэгдсэн социалист нам (2000)
[[nl:Politieke partij]]
[[nn:Politisk parti]]
Эдгээр намуудаас гурван нам 1992 оны УИХ-ын сонгуулиар парламентад суудалтай болж, нийт 76 суудлаас хувьсгалт нам - 70, МҮАН - 4, МСДН - 2 суудал тус тус эзэлж байсан байна.
[[no:Politisk parti]]
Эдгээр намуудаас одоогоор монгол улсын төрийг давуу барьж байгаа хоёр намын тухайд :
[[oc:Partit politic]]
Ардчилсан Нам нь Монголын улс төрийн намуудын нэг. Өдгөөгийн Ардчилсан нам нь 2000 оны 12 сарын 6-нд Үндэсний Ардчилсан Нам, Социал-Демократ Нам, Шашинтны Ардчилсан Нам, Уламжлал Сэргэн Мандлын Нам, хуучин Ардчилсан Нам, Уламжлалын нэгдсэн намын нэг хэсэг гэсэн улс төрийн 6 хүчний нэгдлийн үр дүнд байгуулагдсан.
[[pfl:Bolidischi Pardai]]
Тус нам нь 2000 оны УИХ-ын сонгуульд Ногоон Намтай эвсэн оролцсон ч ганцхан суудалтай хоцорсон бөгөөд 2004 оны сонгуульд Эх Орон-Ардчилсан Шинэ Социалист Нам (өнөөгийн Эх Орон Нам)-тай "Эх орон-Ардчилал" эвсэл байгуулан оролцож 76 суудлын 34-ийг авсан. Гэхдээ сонгуулийн өмнө намаасаа нэр дэвших эрх авч чадаагүй 3 гишүүн нь ард түмний итгэлийг хүлээн сонгогдсон хэдий ч намаасаа хөөгдсөн. Эрх баригч МАХН-тай бараг тэнцүү суудалтай болсон тул зөвшилцсөний үндсэн дээр 2, 2 жилээр хууль тогтоох, гүйцэтгэх засаглалаа хувааж барихаар тохиролцож гэрээ байгуулсан. Ийнхүү их эвслийн засгийн газар байгуулагдаж, ерөнхий сайдаар тус намынЦ.Элбэгдорж сонгогдсон. 2005 оны 5 сард болсон ерөнхийлөгчийн сонгуулиарМ.Энхсайханы нэрийг дэвшүүлсэн боловч намын зүгээс дэмжлэг үзүүлээгүйгээр барахгүй үндсэндээ эсрэг сурталчилгаа явуулснаар ялагдал хүлээсэн.
[[pl:Partia polityczna]]
Эх орон-Ардчилал эвсэл задарснаар тус намын парламент дахь гишүүдийн ихэнх нь засгийн газраа хадгалж үлдэхийн тулд МАХН-ын бүлэгт элсэн орж, урвагчид хэмээн цоллуулж байсан нь ч нэмэр болсонгүй, Элбэгдоржийн засгийн газар 2005 онд бүрэн бүрэлдэхүүнээрээ огцорсон юм. Үүний дараа намын бүлгээ байгуулсан боловч Үндсэн Хуулийн Цэц тэр талаар үндсэн хууль зөрчиж байна гэсэн дүгнэлт гаргасан тул Ардчилсан Намын Зөвлөл гэдэг нэрээр 26 гишүүнтэй үйл ажиллагаа явуулж байсан.
[[pnb:سیاسی پارٹی]]
2008 онд болсон сонгуулийн үр дүнд байгуулагдсан өнөөгийн Улсын их хуралд 27 суудалтай болсон.
[[ps:ګوند]]
Дарга нар
[[pt:Partido político]]
• Дамбийн Дорлигжав (2000-2002)
[[qu:Partidu]]
• Мэндсайханы Энхсайхан (2002-2005)
[[ro:Partid politic]]
• Раднаасүмбэрэлийн Гончигдорж (2005-2006)
[[ru:Политическая партия]]
• Цахиагийн Элбэгдорж (2006-2008)
[[rue:Політічна партія]]
• Норовын Алтанхуяг (2008 - )
[[sah:Политика партията]]
Монгол ардын хувьсгалт нам :
[[scn:Partitu pulìticu]]
Монгол Ардын Нам болж байгуулагдсан нь
[[sh:Politička stranka]]
Монгол улсын хамгийн анхны, ууган нам юм. 1921 оны 3-р сарын 1-нээс 3-нд Дээд Шивээ хотод хуралдсан хуралдаанаар Монгол Ардын Нам нэртэйгээр анх үндэс сууриа тавьжээ.
[[simple:Political party]]
Нийгэмд учруулсан гэмт хэргүүд байсан эсэх талаар
[[sk:Politická strana]]
МАХН нь коммунизмын үзэл суртлыг Монголын нийгэмд хүчээр тулгахын тулд 1937-1939 оны хооронд бүрэн бус тоогоор 80,000 орчим (тухайн үед Монгол улсын нийт иргэдийн 10%) гэм зэмгүй сэхээтэн, цэргийн зүтгэлтэн, нийгмийн зүтгэлтэн Монгол улсын иргэдийг хэлмэгдүүлэн олонхийг нь цаазаар авч шоронд хийх, тамлах гэх мэт ноцтой гэмт үйлдлүүдийг хийсэн юм. Мөн 1921-1940 оны хооронд буддын шашны 30,000 - 50,000 ламыг мөн дээрх байдлаар баривчилж, хороож, хорьж байжээ. 1960-1970-аад онд Сэхээтний төөрөгдөл нэртэй ажиллагаа явуулж Монголын олон зуун сэхээтнийг нийгмийн чухал албан тушаалуудаас зайлуулж хөдөө нутагт хамгийн хүнд нөхцөлтэй цалин багатай ажилд цөлөн хэлмэгдүүлж байжээ
[[sl:Politična stranka]]
Харилцаа
[[so:Xisbi]]
Монгол Улсын Засаг захиргааны бүх нэгжид МАХН-ын анхан шатны байгууллагууд байршин ажилладаг ба нийтдээ 121 мянга орчим гишүүнтэй. МАХН-ын дэргэд МАСЗХ,МАСЭХ, МАСОХ, МАХН-ыг дэмжигч ахмадын холбоо зэрэг олон нийтийн байгууллага ажиллаж байна.
[[sr:Политичка партија]]
МАХН нь уламжлалт харилцаатай ОХУ, БНХАУ-ын эрх баригч болон зүүний чиглэлийн намуудтай харилцаагаа хөгжүүлж байна. Түүнчлэн АНУ, Япон, ХБНГУ, Англи, Франц,БНСУ, Энэтхэг, Вьетнам, Лаос зэрэг орны улс төрийн олон намуудтай хамтын ажиллагаатай бөгөөд сүүлийн жилүүдэд АНУ-ын Бүгд Найрамдахчуудын Олон улсын хүрээлэн, ХБНГУ-ын Социал Демократ Намын дэргэдэх Эбертийн сан, архив зэрэг олон улсын байгууллагатай хамтран ажиллаж байна.
[[sv:Politiskt parti]]
1 Солийн Данзан 1921 оны 3 сарын 3 1921 оны 9 сарын 26
[[sw:Chama cha kisiasa]]
Догсомын Бодоо[1] 1921 оны 9 сарын 27 1921 оны 11 сарын 22
[[ta:அரசியல் கட்சி]]
2 Цэрэн-Очирын Дамбадорж 1921 оны 11 сарын 22 1923 оны 1 сарын 12 Нарийн бичгийн дарга (1922 оны 3 сарын 7 хүртэл үүрэг гүйцэтгэгч)
[[te:రాజకీయ పార్టీ]]
3 Ажвагийн Данзан 1923 оны 1 сарын 12 1924 оны 8 сарын 31 "Япон" Данзан
[[th:พรรคการเมือง]]
4 Цэрэн-Очирын Дамбадорж 1924 оны 8 сарын 31 1928 оны 10 сар
[[tl:Partidong politikal]]
5 Өлзийгийн Бадрах 1928 оны 11 сарын 12 1932 оны 1 сарын 30 Адил эрхтэй 3 нарийн бичгийн даргын нэг
[[tr:Siyasi parti]]
6 Бат-Очирын Элдэв-Очир 1928 оны 11 сарын 12 1930 оны 3 сарын 13 Адил эрхтэй 3 нарийн бичгийн даргын нэг
[[uk:Політична партія]]
7 Пэлжидийн Гэндэн 1928 оны 11 сарын 12 1932 оны 6 сарын 30 Адил эрхтэй 3 нарийн бичгийн даргын нэг
[[ur:سیاسی جماعت]]
8 Золбингийн Шижээ 1930 оны 3 сарын 13 1932 оны 6 сарын 30 Адил эрхтэй 3 нарийн бичгийн даргын нэг
[[vec:Partito pułitego]]
9 Бат-Очирын Элдэв-Очир 1932 оны 6 сарын 30 1937 Адил эрхтэй 3 нарийн бичгийн даргын нэг
[[vi:Đảng phái chính trị]]
10 Жамбын Лүмбэ 1932 оны 6 сарын 30 1933 Адил эрхтэй 3 нарийн бичгийн даргын нэг
[[war:Partido politikal]]
11 Доржжавын Лувсаншарав 1932 оны 6 сарын 30 1937 Адил эрхтэй 3 нарийн бичгийн даргын нэг
[[yi:פאליטישע פארטיי]]
12 Хас-Очирын Лувсандорж 1934 оны 10 сарын 5 1936 оны 8 сарын 15 Адил эрхтэй 3 нарийн бичгийн даргын нэг
[[yo:Ẹgbẹ́ olóṣèlú]]
13 Банзаржавын Баасанжав 1936 оны 10 сарын 7 1940 оны 2 сарын 22 Адил эрхтэй 3 нарийн бичгийн даргын нэг
[[zh:政党]]
14 Дашийн Дамба 1932 оны 7 сарын 4 1940 оны 4 сарын 8 Адил эрхтэй 3 нарийн бичгийн даргын нэг
[[zh-min-nan:Chèng-tóng]]
16 Юмжаагийн Цэдэнбал 1940 оны 4 сарын 8 1954 оны 4 сарын 4 Ерөнхий нарийн бичгийн дарга
17 Жамбын Батмөнх 1984 оны 8 сарын 24 1990 оны 3 сарын 14 Ерөнхий нарийн бичгийн дарга
18 Гомбожавын Очирбат 1990 оны 3 сарын 14 1991 оны 2 сарын 28 1990 оны 4 сар хүртэл Ерөнхий нарийн бичгийн дарга
19 Бүдрагчаагийн Даш-Ёндон 1991 оны 2 сарын 28 1996 оны 10 сарын 5
20 Намбарын Энхбаяр 1996 оны 10 сарын 5 1997 оны 2 сар Ерөнхий нарийн бичгийн дарга
21 Нацагийн Багабанди 1997 оны 2 сар 1997 оны 6 сарын 6
22 Намбарын Энхбаяр 1997 оны 6 сарын 6 2005
23 Миеэгомбын Энхболд 2005 2007 оны 11 сар
24 Санжаагийн Баяр 2007 оны 11 сар 2010 оны 4 сарын 8
25 Сүхбаатарын Батболд 2010 оны 4 сарын 8 одоо хашиж буй
| 