Алтан улс: Засвар хоорондын ялгаа

[[12-р зуун]]д умард Хятад болон [[Монгол]]ын нутагт ноёрхож байсан [[Хятан гүрэнХятан улс]]ын мэдэлд зарим Зүрчид байснаас гадна [[Хар мөрөн|Хар мөрний]] умардад суугчид нь тусгаар байжээ. 1199 оноос тэдний дотроос нүүдэлчин аймгуудаа нэгтгэн цэрэг зэвсэг хуралдуулсан Агуда хэмээх баатар тодорч, Хятан улстай удаа дараа байлдан дийлээд 1114 онд өөрийн биеийг хаан өргөмжилж, улсын нэрийг Алтан хэмээжээ.<ref>А. Амар. Монголын товч түүх: 86-р тал. Улаанбаатар хот 1989</ref> Түүнээс хойш Хятан улстай удаа дараалан байлдаж, эцэстээ [[Сүн улс]]тай эвсэн Хятан улсыг дайлсаар 1125 онд Сүн улсын цэргээс урьтан [[Хар Хятан|Хятан улсыг мөхөөж баруун зүг дутаалгаснаар]] [[Манжуур]] газар орныг нэгтгэжээ. 1223 онд Агуда нас барсны дараа түүний хүү Үчимэ ор сууж, Сүн улстай эвдрээд удаа дараа байлджээ. 1127 онд нийслэл [[Кайфэн|Бяньжин]] хотыг эвдэж, эцэг хүү хоёр хааныг хэдэн мянган ард иргэд, эд эрдэнэс, улсын тамга зэргийг хамт олзлон одсоноор [[Сүн улс|Умард Сүн улс]]ыгын үеийг мөхөөжээдуусгажээ. Харин Сүн улс умард нутгаа алдаж, өмнөх хааны 9-р хүү [[Сүн улс|Өмнөд Сүн улс]]ын хаан болжээ. Түүнээс хойш арав илүү жил байлдаж, 1141 оны хэлэлцээрээр Хуай мөрний өмнөдийг Сүн, умардыг Алтан улсынх гэж тохиролцжээ.