08:27, 30 Нэгдүгээр сар 2012-ий байдлаарх засвар засварлах MongolWiki (хэлэлцүүлэг \| оруулсан хувь нэмэр) 33,756 edits Хуудас үүсгэв: "'''Хакас''', '''Хакас хүн''', <small>олон тооны нэрээр</small> '''Хакасууд''', <small>олон тооны нэрээр</small> ''..."		14:19, 1 Хоёрдугаар сар 2012-ий байдлаарх засвар засварлах цуцлах Zorigt (хэлэлцүүлэг \| оруулсан хувь нэмэр) Системийн операторууд 32,564 edits No edit summary Дараагийн ялгаа →
Мөр 1: [[File:Хакасы.JPG\|250px\|thumb\|Хөгжмийн зэмсэг барьсан хакасчууд. 2009 он]] '''Хакас''', '''Хакас хүн''', <small>олон тооны нэрээр</small> '''Хакасууд''', ~~<small>олон тооны нэрээр</small>~~ ''Тадар'' (<small>олон тооны нэрээр</small> ''Тадарлар'') гэвэл [[Оросын Холбооны Улс]]ад оршин суудаг уг язгуураараа [[Түрэг хэлний бүлэг\|Түрэг хэлний бүлгийн]] [[Хакас хэл]]ээр ярилцагч [[хүн]], [[ард түмэн]], [[угсаатны бүлэг]], [[ястан]]г хэлнэ. Тэднээр овоглогдсон болон голчлон суудаг [[Хакас\|~~Хакасын~~ Бүгд Найрамдах Хакас Улс]] нь [[Бүгд Найрамдах Тува Улс\|Тува]] болон [[Красноярскийн хязгаар]]ын баруун талд хил залган байх бөгөөд [[ОХУ]]-ын холбооны 83 харъяат нэгж болон 21 [[бүгд найрамдах улс]]ын нэг юм. Ихэнх судлаач нар 8-р зууны үед [[Енисей мөрөн\|Енисей мөрнөөр]] нутаглаж асан [[Хиргис]]үүдийн зарим нь баруун урагш нүүдэллэж одоогийн [[Киргиз]] болж, зарим нь үлдэж Хакасын өвөг дээдэс болжээ гэж үздэг. Түүнээс хойш 13-р зуунд [[Их Монгол улс]], 17-р зуунд [[Зүүнгарын хаант улс]]ад захирагдаж байсан бол 18-р зуунаас хойш баруунаас эзлэн ирсэнхаант [[Оросын эзэнт гүрэн\|Орос]]ын харьяат болжээ. 1820 онд одоогийн [[Минусинск]] хотын орчимд алтны уурхай бий болсоноор нүүдэллэн ирэх, төвлөрөн суурьших газар болжээ. Уламжлалаараа [[бөө мөргөл]]төн [[анчин\|анч]], [[загасчин\|загасч]], малчин Хакасууд 19-р зуунаас Орос соёлын дэлгэрэлтээр олноороо [[Үнэн алдартны шашин]]д оржээ.Тэр үед Оросууд тэднийг ''Минусинскийн Татар'', ''Абаканы Татар'', ''Енисейн Туркууд'' гэж ерөнхийд нь ойлгодог байлаа.▼ ▲Ихэнх судлаач нар 8-р зууны үед [[Енисей мөрөн\|Енисей мөрнөөр]] нутаглаж асан [[Хиргис]]үүдийн зарим нь баруун урагш нүүдэллэж одоогийн [[Киргиз]] болж, зарим нь үлдэж Хакасын өвөг дээдэс болжээ гэж үздэг. Түүнээс хойш 13-р зуунд [[Их Монгол улс]], 17-р зуунд [[Зүүнгарын хаант улс]]ад захирагдаж байсан бол 18-р зуунаас хойш баруунаас эзлэн ~~ирсэнхаант~~ирсэн хаант [[Оросын эзэнт гүрэн\|Орос]]ын харьяат болжээ. 1820 онд одоогийн [[Минусинск]] хотын орчимд алтны уурхай бий болсоноор нүүдэллэн ирэх, төвлөрөн суурьших газар болжээ. Уламжлалаараа [[бөө мөргөл]]төн [[анчин\|анч]], [[загасчин\|загасч]], малчин Хакасууд 19-р зуунаас Орос соёлын дэлгэрэлтээр олноороо [[Үнэн алдартны шашин]]д оржээ.Тэр үед Оросууд тэднийг ''Минусинскийн Татар'', ''Абаканы Татар'', ''Енисейн Туркууд'' гэж ерөнхийд нь ойлгодог байлаа. 1920 онд өөртөө засах эрхийн шаардлага Орост дэлгэрсэн үед ЗХУ-ын төр тогтсоны дараа 1923 онд Хакас үндэсний тойрог байгуулагдаж, Бэлтир, Сагай, Хаас, Хойбал, Хызыл гэх хэляриа адилавтар аймгуудыг нэгтгэн Хакас хэмээн нэрийджээ. 1930 онд Красноярскийн хязгаарын захиргаанд Хакасын өөртөө засах муж байгуулагдаж, харин 1992 онд байр суурь дээшлэн Хакасын Бүгд Найрамдах Улс болон зохион байгуулагдаж, Хакас хэл Орос хэлний хамтаар албан ёсны хэл болжээ. Энэ нь өөрсдийн онцлог хэл, соёлоо хадгалах, сэргээхэддэм болж байна. Хакас оронд 1926 онд 44,219 Хакас хүн байсан нь нийт хүн амын 49.8 % байсан бол 2002 он гэхэд 65,431 Хакас нийт хүн амын 12%-ийг эзлэх болжээ. Ийнхүү хүн амд эзлэх хувь буурч, албан хэрэгцээний Орос хэлэнд шахагдсанаас Хакасууд өдгөө Орос, Хакас хос хэлтэн болж, нийт 75,000 Хакас ~~хүнээс20~~хүнээс 20,000 нь төрөлх хэлээ мэддэг гэж мэдүүлсэн ч үнэн хэрэгтэй түүнээс бага юм. Хэдийгээр Хакас орон өдрөөс өдөрт аж үйлдвэржин хотжиж байгаа хэдий ч хөдөөгийн Хакасууд хонь, үхэр голдуу мал маллаж амьдарсаар л байна.Тэд Монголчуудтай адил овоо босгодог, хөөмэйлдэг.▼ ▲Хэдийгээр Хакас орон өдрөөс өдөрт аж үйлдвэржин хотжиж байгаа хэдий ч хөдөөгийн Хакасууд хонь, үхэр голдуу мал маллаж амьдарсаар л байна. Тэд Монголчуудтай адил овоо босгодог, хөөмэйлдэг. == Омог, хэлний аялгуу == Яг Хакас гэвэл 1920-иод оноос тархай бутархай байсан овог аймгуудыг нэгтгэснээр үүссэн ястан юм. Цөөн тоотой, урьдын түүхэнд нэгдэн нягтраагүй, нийлээд удаагүй тул Хакасын нэгдмэл онцлог, соёлийн зүйлс харьцангуй хомс. Хакас нэр дор нийлсэн олон аймгуудын яриа нь тус бүрдээ Хакас хэлний аялгуу болно. Сагай – Орчин цагт Хакасын 70% болох зонхилох омог юм уу ястан. Сагай аялгуугаар ярилцдаг. Хаас – Хаасуудын аялгуу нь дотроо 4 аялгатай. Тэдний нэг болох Абакан ~~аялгаХакас~~аялга Хакас хэлний бичгийн үндэс болсон. [[Ангилал:Хойд Азийн уугуул иргэд]] [[Ангилал:Ангилал:Оросын үндэстэн ястнууд]] [[an:Khacasos]] [[az:Xakaslar]] [[be:Хакасы]] [[bg:Хакаси]] [[ca:Khakassos]] [[cv:Хакассем]] [[cs:Chakasové]] [[de:Chakassen]] [[et:Hakassid]] [[en:Khakas people]] [[es:Jakasios]] [[fr:Khakasses]] [[ko:하카스인]] [[hr:Hakasi]] [[it:Chakassi]] [[lt:Chakasai]] [[mk:Хакази]] [[nl:Chakassen]] [[ja:ハカス人]] [[pl:Chakasi]] [[ru:Хакасы]] [[sah:Хакаастар]] [[sr:Хакаси]] [[sh:Hakasi]] [[fi:Hakassit]] [[tt:Хакаслар]] [[tr:Hakaslar]] [[uk:Хакаси]] [[zh:哈卡斯人]]

Хакасууд: Засвар хоорондын ялгаа