Даяарчлал: Засвар хоорондын ялгаа

 

Даяарчлал нь дэлхийн эдийн засгийн өсөн нэмэгдэж буй нэгдсэн дэг ёсоор [[Олон_улсын_худалдаа|олон улсын худалдууны]] гаалийн татвар, [http://en.wikipedia.org/wiki/Export экспортын бараа]ны төлбөр ба [http://en.wikipedia.org/wiki/Import импортын бараа]ны тоо хэмжээ буурахаас хамаардаг. Гол зорилго нь бол бараа болон материаллаг баазыг нэмэгдүүлэх, бас хөдөлмөрийн олон улсын салбарын үйлчилгээний үр өгөөжөөр мэргэшилт нь катализид орсон. Энэ нь бүс нутгийн аж ахуй, нийгмийн соёл нь харилцаа холбоо тээвэрлэлт ба худалдааг нэгтгэн үйл явцыг нь дүрсэлдэг. Энэ үг нь эдийн засгийн даяарчлал гэдэг үгтэй төстэй утгатай : үндсэний эдийн засаг нь олон улсын эдийн засагт худалдаа, гадаадын хөрөнгө оруулалт, нүүдэл суудал, технологийн цар хүрээ ба батлан хамгаалалтаар нэгдэнэ. Ямар ч байсан даяарчлал нь ихэвчлэн эдийн засгийн, технологийн, нийгмийн, улс төрийн ба байгалийн тогтолцоогоор удирдагдан явдаг. Энэ үг нь түүнчлэн хэл яриа буюу нэрд гарсан соёл, соёлын түвшингийн улс хоорондын эргэлтээс хамаарана.

 

 

Грекд худалдааны төв хотууд төвлөрсөн ба өргөн хүрээтэйгээр Энэтхэгээс [[Испани]]луу тэлж байлаа. [[Александрия]], Афин, Атойк гэх мэт төвүүд, Хеленистик үед эртний даяарчилсан эдийн засагийн соёл нь эртний даяарчлалыг илтгэдэг. Бусад нь эртний даяарчлалын хэлбэр худалдаа наймааны харилцаа холбоо [[Ромын_эзэнт_гүрэн|Ромын эзэнт гүрэн]] Парфианы эзэнт гүрэн Хан гүрэний хооронд байсанг ойлгосон. Хятадын баруун хэсгээс эхлээд Парфианы эзэнт гүрний хил хязгаарт хүрээд үргэлжлээд Ром хүртэл худалдаа наймааг ихэсгэж, ялгаж торгоны замыг хөгжүүлсэн. Грекийн 300н хөлөг онгоц Грек-Ром ба [[Энэтхэг]]ийн хооронд 1 жилийн аялал хийдэг ба жил бүр бараа таваар нь 300000 тоннд хүрч байв.

Исламын оргил үе бол бас нэгэн чухал эртний даяарчлалын үе юм. [[Израйль|Еврей]]чүүд ба Мусалман худалдаачид, судлаачид хуучин ертөнцөд эдийн засагийг тогтоож үр дүнд даяарчлал үүссэн. Энэ үед элсэн чихэр,давуу зэрэг нь улам боловсронгуй өргөн хэрэглээтэй болж ирсэн. Мусалманы ертөнцөд, Арабын соёлд суралцаж байхад Хажж одон орон судлалыг бүтээсэн байна.

Дараагийн үе бол эртний даяарчлалын үе юм. Далайн эрэгийн Европийн хаант улсууд сэргэж эхэлсэн нь онцгой юм. Эхлээд [[Португал|Португаль]] ба Испани эзэнт гүрэн дараа нь [[Голланд]] ба [[Их_Британи|Британий эзэнт гүрэн]] 17-р зуунд даяарчлал нь түүнчлэн бизнесийн эсрэг болж ирсэн. Британийн зүүн Энэтхэгийн гэх мэт компаниуд байгуулагдсан (1600 онд) ихэвчлэн олон үндэстний нэгдэлээр илэрч байсан. 1602 онд Голландын зүүн Энэтхэгийн компани байгуулагдсан.

19-р зуунд Их Британи маш хүчтэй эдийн засагтай болсон, Яагаад гэвэл үйлдвэрлэлийн технологи болон дэлхийн харилцаа холбооны усан онгоц болон галт тэрэг зэрэг хөгжисөн. 19-р зуунд даяарчлалын эрэн үе орчин үеийн хэлбэртэй болж эхэлсэн. Хүн амын өсөлт нь өргөн хэрэгцээний бүтээгдэхүүнийг ихээр шаардах болсоноор үйлдвэрүүд хямдхан гэрийн хэрэгцээний бүтээгдэхүүнийг хямдаар хийх болсон нь эдийн засгийн хуваарилалт юм. Даяарчлалын үед 19-р зууны шууд түрэмгийллийн үеийг бий болгосон. [[Иргэний_дайн|Иргэний (1-2)-р дайн]]ы дараа Британи Энэтхэгийг байлдан дагуулж энэ нутгийн олон тооны хүн ам Европийн экспортийн барааны хэрэглэгч болсон. Энэ үед Африкийн Сахар бол Номхон далайн арлуудыг дэлхийн тогтолцоонд нэгтгэж чадаагүй байлаа. Үүний дараагаар дэлхийн шинэ хэсэг болох [[Африк]]ийн [[Сахарын_цөл|Сахар]] зэргийг нээж байлдан дагуулж байлаа, Европчууд байгалийн баялагийг гарц буюу бүтээмж болгож байсан ба резин, [http://Алмааз алмааз] ба нүүрс зэргээр түлшний худалдаагаар Европийн улсуудад хөрөнгө оруулж тэдний колон улс болон [[Америкийн_Нэгдсэн_Улс|Нэгдсэн Улс]]ад(United States) туслалцаа үзүүлж байв. Дэлхийн 1-p дайны үед буюу 20-р зууны эхээр орчин үеийн даяарчлал нурж эхэлсэн , гэвч [[Дэлхийн_хоёрдугаар_дайн|дэлхийн 2-р дайн]]ы дараа буцаж сэргэсэн байна. Энэ сэргэлт нь улс төрчдийн төлөвлөгөөний үр дүнд худалдаа наймааны хил хязгаарт төвөг учруулсан. Тэдний ажил Bretton Woods conference-г тэргүүлэх зорилготой байсан, санал нэгтэйгээр улс төрийг тэргүүлэх олон улсын худалдаа ба санхүүгийн тогтолцоог буулгах ба хэдэн, олон улсын инстут байгуулж даяарчлалын үйл явцыг хянах байлаа. Барууны соёлын экспортын бараанууд нь шинэ төрлийн төхөөрөмжүүд болох : кино, зурагт,радио ба хөгжим олон улсын тээвэрлэлт ба цахилгаан холбооны хөгжил дээшилж орчин цагийн даяарчлалд багтаж байлаа. Энэ институт нь олон улсын Банкны хөгжил ба өөрчлөлтийг багтаадаг ба олон улсын мөнгөн байгууллагыг багтаадаг. Даяарчлал нь технологийн хөгжилөөр хувьсан өөрчлөгддөг. Дэлхийн 2-р дайнаас хойш олон улсын худалдаа наймаанд саад болж санал нэгтээгээр олон улсын Гаалийн татвар ба Худалдааны Ерөнхий Тохиролцооны залгамжлагч нь Дэлхийн худалдааны байгууллага. Дэлхийн экспорт 1970 онд 8.5% , 2001 онд 16.2% болж өссөн юм. 1990-оноос харилцаа холбооны үнэ нь өссөн, компьютерт өөрчлөлт орж бага цалинтай ажилын байрны хэлбэрүүд ихээр гарсан. Энэ нь нягтлан бодох бүртгэл, программын хөгжил бас инженерийн загварчлал зэргийг багтаана. 2000 оны сүүлээр дэлхийн үйлдвэрлэл маш муудсан. Зарим судалгаа шинжилгээнд дэлхий дахин даяарчлалруу явж байна гэж үзэж байна, энэ нь эдийн засгийн нэмэлт өсөлттэй холбоотой. Хятад дэлхийн хамгийн том экспортлогч болох нь гарцаагүй.'''