Шах Жахан: Засвар хоорондын ялгаа

'''Шах Жахан''' нь 1628-1658 оны хооронд Энэтхэгийн [[ Могол]] хаант улсын хаан байсан. Шах Жахан гэдэг нэр нь [[Image:410px-Shahjahan on globe, mid 17th century.jpg|right|thumb|[[Шах Жахан]] хаан.]]Персийн дэлхийн хаан гэсэн үгнээс гаралтай. Тэрээр [[Бабур]], [[Хумъяан]], [[Акбар]], [[Жахангир]] хаадын дараах [[МоголыгМогол]]ын тав дахдахь хаан нь юм. Өвөө Тэрээрболох залуудомогт байхдааАкбар түүнийг агуубагад домогтих өвөөхайрлаж болох Акмарт хайртай байсанөсгөжээ. ТуунийгТүүнийг зөвхөнмөн сүр жавхлантай [[Шах Жахан]] хэмээн дууддаг. байв. Тэрээр [[Чингис хаан]], [[ТамерланДоголон Төмөр|Төмөр хаан]] нарын удам байсан төдийгүй түүний судсаар [[ПранкынФранкийн хаан]], [[ЛомбардсынЛомбардын хаан]], Ром[[Ариун Ромын эзэнт гүрэн|Ариун Ромын эзэнт гүрний]] хаадынхаан үр[[Их садКарл]]ын ньцус юмгүйж байв. [[Жахангир хааныгхаан]]ыг өөд болсны дараа 1627 онд [[Шах Жахан]] нь бага насандаа хаан ширээг залгамжилсан. Тэрээр [[МоголынМоголы]]н хамгийн агуу хаанд өргөмжлөгддөг бөгөөд түүний төр барьж байх үе нвнь Моголын алтан үе, Энэтхэгийн соёл иргэншлийн хөгжлийн үе байсан юм. Өвөө [[АкбарынАкбар]]ын адилаар хаант улсаа өргөн уудам болгох зорилготой байсан. 1658 онд тэрээр өвчин туссанаас хойш түүнийг нас барах хүртэл хүү [[Аурангзеб]] үйл хэргийг нь үргэлжлүүлж байв. 1666 онд өөд болохдоо тэрээр дэлхйин дэлхийн хамгийн хүчирхэг хүний нэгд тооцогдож байсан бөгөөд түүний эзэнт гүрэн 3,000,000km2000км² газар нутагтай хамгийн хөгжингүй нийслэл хот болон дэлхийд архетиктурийн шилдэг бүтээлүүдээ үлдээсэн юм.

Түүнийг хаан ширээнд сууж байх үеийг [[Могол]] гүрний архетиктурийнуран барилгын алтан үе гэж тооцдог. [[Шах Жахан]] нь олон гайхамшигт хөшөө дурсгал босгосны хамгийн шилдэг нь түүний хатан [[Мумтаз МахалдааМахал]]даа зориулсан [[Таж Махал]] юм. Тэрээр хуучинХуучин дэлхийДели хотыг үүсгэн байгуулсан. Түүний бусад гайхамшигт бүтээлүүдийн тоонд Сувдан сүм ордог. Шах Жахан нь урлаг болон архетиктурийнуран барилгын өндөр мэдрэмжтэй байсан бөгөөд 777 цэцэрлэгт хүрээлэн бариулсан. Тэдгээрийн зарим нь одоо хүртэл байдаг бөгөөд олон зуун жуулчид сонирхдог.

[[Шах Жахан]] нь 1592. оны 1. сарын 5-нд [[Жахангир]] хааны гурав дахь, хамгийн хайртай хүү нь болон [[ПакистандПакистан]]д мэндэлсэн. Түүний жинхэнэ нэр нь [[Курам]] бөгөөд түүний өвөө [[Акбар]] баяр баясгаланг бэлэгдэж өгсөн. Тэрээр багадаа өндөр боловсрол эзэмшсэн бөгөөд урлагынурлагийн өндөр мэдлэгтэйгээс гадна цэргийн сайн удирдагч юм. Тэрээр 16 насандаа элэнц өвөөгийнхөө ордонг гайхамшигтайгаар тохижуулж олныг алмайруулсан. Түүнийг гайхамшигт бүтээн босгогч хэмээн дууддаг байсан.

1607 онд 15 настайдаа [[Курам]] ньПерсийн [[Аржумандязгууртны Бану Бигум]] Персийн эрдэмтнийохин 14 настай ачАржуманд охинтойБану ньБигумтай гэрлэжээ. Тэрээр эхнэрийнхээ гоо сайхныг биширдэг байсан бөгөөд [[Image:Mumtaz Mahal.jpg|100px|left|thumb|Мумтаз Махал]] түүнийг ордны чимэг буюу [[Мумтаз Махал]] гэж өргөмжилжээ. [[Мумтаз Махал]] нь 14 хүүхэд гаргасан. Хэдий олон хүүхэд төрүүлж өсгөсөн ч гэсэн ямар ч үед нөхрийнхөө хажууд байдаг байсан. Тэрээр нөхөртөө маш үнэнч үргэлж дэмжиж хайр итгэлийг нь хүлээдэг байсан. [[Мумтаз Махал]] нв 14 дэх хүүхдээ гарагжгаргаж байхдаа 1631 онд өөд болсон. Энэ үед бас л нөхөртэйгээ дайнд явж байсан. Түүнийг [[Табти]] голын эрэг дээрх [[Зайнабад]] гэдэг цэцэрлэгт хүрээлэнд оршуулсан. [[Курам]] удалгүй [[АпбарбадиАкбарабади Махал]], [[Кандахари Махал]] хэмээх хоёр эхнэр авсан. Гэвч тэдний гэрлэлт нь тийм ч сайхан байгаагүй. [[Курамын]] анхны эхнэр [[МумтажМумтаз Махалтаа]]Махалдаа өгсөн хайр нь хэзээ ч дундардаггүй байжээ.

Могол эзэнт гүрний угсаа [[Image: Meister der Shâh-Jahân-Nâma-Memoiren 001.jpg| thumb| 200px]]залгамжлах ёс нь бусад гүрнүүдээс өөр байсан. Хааны хөвгүүд нь хоорондоо авъяас чадвар мэдлэг ухаан оюунаараа өрсөлддөг бөгөөд тэдний хэн нь хаан ширээнд суухыг шүүхээр шийдвэрлэдэг байсан. Тиймээс ч маш их бослого тэмцэл, атаа хорсолтой байдаг байсан. 1617 онд [[Курамын]] цэрэг Лодигийн эсрэг хийсэн тулаанд онцгой ялалт байгуулсныг аав нь өндрөөр үнэлж дэлхийн хамгийн зоригтой хаан цол өгсөн. Гэвч 1622 онд тэрээр аавынхаа хамгийн бага богтолж авсан бэлэвсэн эхнэр [[Нур ЖаханыЖахан]]ы охиныг [[Курамын]] бага дүүтэй гэрлүүлж улмаар түүний эрх тэдлийгмэдлийг нь нэмснийг эсэргүүцэн аавынхаа эсрэг бослого гаргасан. Курам нь энэ бослогод ялалт байгуулж чадаагүй ч 1627 онд аавынхаа үхлийн дараа хаан болж чадсан. Тэрээр хаан болсныхоо дараа хамгийн түрүүнд өрсөлдөгчидөөөрсөлдөгчдөө цаазалж түүний хойд эх [[Нур ЖаханыгЖахан]]ыг хорисон.

[[Image: Shah Jahan.jpg| thumb| 200px| left| Шах Жахан хааны ордон]] Хэдийгээр түүний аавын төрбарихтөр барих арга барил нь энх тайвныэнхтайвны замаар явж байсан боловч энэ нь сүүлдээ улс гүрэнд аюул авчирсан. Шах Жахан нь засгийн эрхэнд гарангуутаа энэхүү байдлынбайдлыг өөрчилж газар нутгаа тэлж байсан. 1648 он гэхэд түүний арми 440,000 явган цэрэг , их буучдаас бүрдэж байв. Түүнийг засгийн эрх барьж байх үед цэргийн сүр хүч болон ноёд язгууртны тоо ихээр өссөний зэрэгцээгээр ядуу иргэдэд ноогдуулах татвар мөн өссөн. Гэвч тэрээр үүнийг санхүү болон худалдааны мэдлэгээрээ зохицуулж ард түмний дунд амгалан тайван байдлыг бий болгож чадсан. Түүний хөвгүүд нь газар газарлуугазар луу дайлаар мордож газар нутгаа тэлж байсан. Мөн энэ үед Энэтхэг нь дэлхийн урлаг, архетиктурийнуран барилгын хамгийн баян тансаг орон болж чадсан бөгөөд хамгийн шилдэг мужаан, зохиолч, зураач нар [[ЭнэтхэгтЭнэтхэг]]т амьдрах болжээ. Мөн түүний гүрэн дэлхийн хамгийн өндөр дотоодын нийт бүтээгдэхүүнигбүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэдэг гүрэн болж чадсан. Шах Жахан нь Турк[[Османы элчинэзэнт сайдгүрэн|Османы]] Оттаман[[султан]] Султан[[IV Мурад|Мурадтай]] тайэлчин солилцож, найрсаг харилцаатай байсан бөгөөд хоёр шилдэг уран барилгачныг өөрийн хажууд авсан. Энэ хоёр барилгачин нь хожим Таж Махалыг барихад оролцжээ.

[[Шах Жахан]] НЬнь өөрийн бүхийлбүхий л өвөг дээдэстэйгээ адил олон эхнэр, бага эхнэр, мөн бүжигчин охидуудтайохидтой байсан.[[ЕвропийнЕвроп]]ын хэд хэдэн он тооллын бичиг хөтлөөч нар үүнийг тэмдэглэсэн байдаг. [[НиколоНикколао МаначиньМануччи]] бичихдээ[["Шах Жахан]] өөрийнөөрийгөө жаргалыназ төлөөжаргалтай эмэгтэйчүүдийгбайлгахад асрахүйлчлэх болонэмэгтэйчүүдийг үүнийхайхад үрл дүндбүх өөрийнанхаарлаа хааныхандуулдаг ордондообайлаа" үзэсгэлэнтгэж эмэгтэйчүүдийнбичсэн худалдаа зохион байгуулсанбайдаг. Бүх зэрэглэлийн эмэгтэйчүүд болох баян ядуу, алдартай үзэсгэлэнтэй эмэгтэйчүүдээс бусдыг нь ордондоо орохыг хориглосон байна. Тэрээр [[Агро ПортодФорт]]од саатуулагдсан байх үед [[АуранзебАурангзеб]] түүнийг өөрийн эмэгтэйчүүдээ түүнчлэн дуучин болон бүжигчин эмэгтэйчүүдээ авч үлдэх эрх олгосон.