Сибирь: Засвар хоорондын ялгаа

Content deleted Content added
б r2.7.1) (робот Нэмж байна: jv:Sibéria
No edit summary
Мөр 1:
[[Файл:SiberiaMap.png|right|250px|thumb|Сибирь]]
[[Файл:Siberia Federal Subjects.png|right|250px|thumb|[[Сибирийн Холбооны тойрог]] (тод улаан) ба өргөн утгаарх Сибирь (бүдэг улаан)]]
'''Сибирь''' ({{lang-ru|Сибирь}}) нь [[Оросын Холбооны Улс]]ын харьяаны, [[Уралын нуруу]]наас зүүн талд орших [[Хойд Ази]] ба [[Зүүн Ази]]йн өргөн уудам бүс нутгийн нэр юм.
 
Нийтлэг тохиолдолд [[Япон тэнгис]], [[Агнуурын тэнгис]]ийн эрэг хавийн нутгууд хамаардаггүй боловч өргөн утгаараа тус бүс нутгийг оруулж заах тохиолдол бий. Өтгөн шигүү ой тайга, намгаас үнэртэх шивтрээс нь болж монголчууд[[Монголчууд]] '''Шивэр''' хэмээн нэрлэж байсан бөгөөд [[Алтан Орд]]ын угсааны [[Сибирийн ханлиг]]ийн нэрнээс гаралтай.
[[Екатеринбург]], [[Омск]], [[Новосибирск]], [[Красноярск]], [[Эрхүү]] зэрэг томоохон хотууд бий. Өргөн утгаарх Сибирь нь түүнчлэн [[Хабаровск]], [[Владивосток]]ийг агуулна.
 
Мөр 10:
 
== Газарзүй, байгаль ==
[[ХойдУмард туйл]]д ойрхон орших тул өвлийн улиралд маш хүйтэн, 8 сарын сүүлчээр цас орох нь бий. [[Оймякон]]д -73 хэм хүртэл хүйтэрч байсан нь хүн амьдардаг газар дахь хамгийн хүйтэрсэн тохиолдол болон бүртгэгдсэн байдаг. Нөгөө талаар зундаа 30 хэмээс давж халах бөгөөд эрс тэс уур амьсгалтай. Сибирийн хүйтэн агаарын фронт Монголд урсан орж ирснээр [[Монгол]]д хахир хүйтрэх тохиолдол олон.
 
Ихэнх хэсгийг нь [[тайга]] хэмээн нэрлэгдэх зах хязгааргүй [[шилмүүст ой]] эзлэнэ. Хойд хэсгээрээ [[тундр]]ын бүст хамаарч, ургамалын төрөл зүйл эрс цөөрнө. Газар доор нь зузаан [[мөнх цэвдэг]]ийн давхрага бий. Байгалийн баялаг асар их бөгөөд хэрээс хэтэрсэн олборлолт нь [[дэлхийн дулаарал]] болон [[Байгалийн бохирдол|байгалийн бохирдлын]] нэгэн хүчин зүйл болж байна хэмээн үздэг.
Мөр 16:
Устах аюулд ороод буй [[Амурын бар]]аас эхлээд олон төрлийн амьтад нутаглана.
 
[[Обь мөрөн|Обь]], [[Енисей мөрөн|Енисей]], [[Лена мөрөн|Лена]] зэрэг 3 том мөрөн хойд зүгийг чиглэн урсч [[ХойдУмард мөсөн далай]]д цутгана. Эдгээр нь [[зун]]ы улиралд усан тээвэр хийхэд тохиромжтой боловч өвөл хөлддөг.
 
Мөн Сибирьт [[дэлхийн өв]]д бүртгэгдсэн, цэнгэг устай хамгийн гүн нуур болох [[Байгал нуур]] оршино.
Мөр 23:
<!--Хүн төрөлхтөн Берингийн хоолойг гаталсан, Сибирийн уугуул оршин суугчид, Монгол, тунгус, түрэг угсааны төрт улсуудын тухай товч бичнэ үү.-->
 
Сибирь нь Монголын хойд хэсэгт орших тул түүхийн салшгүй холбоотой нутаг юм. Монголчууд хүч суларсан үедээ [[Хятад]]ын довтолгооноос зугтан Сибирь лүү оддог байснаас эзлэгдэж байсан удаагүй, морь хөлөглөсөн монголчуудадМонголчуудад Сибирийн тайга нь сайхан түшиц газар болдог байв. Одоо ч СибирьтСибирийн урд үзүүрт Монголчуудын хамгийн хойд анги болох [[буриад]] зэрэг монгол угсааны үндэстэн ястнуудардууд оршин суудаг билээ.
 
Анх Оросоос Сибирьт нэвтэрсэн нь арвин баялаг ангийн арьс, үсний эрэлд гарсан [[Строганов]]ын удмын худалдаачдын хөлсний цэргүүд байлаа. Сибирийн төв хэсэгт хагас нүүдлийн байдалтай тогтнож байсан [[Сибирийн ханлиг]] [[1572]] онд ангийн арьсаар татвар төлөхөөс татгалзсан тул Оросууд Сибирийг эзлэхээр цэрэг хөдөлгөх нь тодорхой болсон юм. Оросын хөлсний арми болох [[козак]]уудын атаман [[Ермак Тимофеевич|Ермак]]ийн удирдлагаар Сибирийг Оросын мэдэлд оруулсан юм. Ермак [[1578]] оны 10 сард зүүн зүгийг чиглэсэн аянаа эхэлсэн бөгөөд Сибирийн ханлигийг бут цохих тулалдааны үеэр Ермак өөрөө алагдсан ч эцэст нь [[1598]] онд Сибирийн ханлиг мөхсөн юм. Ийнхүү Оросууд цааш ахисаар [[1636]] онд Агнуурын тэнгист хүрч, бүх Сибирийг өөрийн болгож колоничилсон аж.
Мөр 39:
Гэхдээ эдийн засгийн хурдтай өсөлттэй, мөн уугуул оршин суугчид цөөнх болж, оросууд ихэнх хувийг эзлэх болсон зэргээс үүдэн салан тусгаарлах хөдөлгөөн өрнөхгүй гэж үздэг.
 
== Мөн үзэхНэмэр ==
* [[Транс-Сибирийн төмөр зам]]
* [[Байгал-Амурын төмөр зам]]