Хайду: Засвар хоорондын ялгаа

'''Хайду''' (1230 - 1301) нь Өгэдэйн эзэнт гүрний удирдагч байсан. Тэрээр 13-р зууны турш Шинжян болон төв Азийн шинээр бие болсон хэсгийг удирдаж байсан бөгөөд хятадын Юан гүрнийг байгуулсан. Өөрийн авга ах Хубилайг 1301 онд нас барах хүртэл хүчтэй эсэргүүцэж байсан. Хадаан нь Гүюгийн ах Хайдугийн авга ах нь байсан. Хайду нь Хашины хүү Өгэдэй хааны ач хүү мөн Чингис хаан Бөртэ үжин нарын том ач хүү нь байсан. Түүний ээжийг Шабакана хатан гэдэг байсан. 1260 онд Марко поло нь таван өдөр аялах хэмжээний Хайдугийн мэдлийн гззар нутгийн нэг хэсэг болох Яркандийг тэмдэглэсэн. Тухайн газрийн оршин суугчдийн ихэнх нь Муслимчууд байсан. 1260 оноос хойш Хубилай хаан өөрийгөө Хархорумд их хаан хэмээн тунхагласан өөрийн ах Аригбөхтэй дайтаж байсан. Энэ хооронд Хубилайг дэмжигч Чагайтаид Хан Алгу нь Хайдугийн газар нутагт хөнөөгдсөн ба Алтан Хордын хаан Бэрхтэй нэгдэн түүнийг хүчилж байсан. 1264 онд Ариг бөхийг ялагдсаны дараа Хубилай Өгэдэйд түүний хувийг өгч эзэнт гүрний ирээдүйн талаар хэлэлцэхээр түүнийг шүүхэд дуудсан. Гэвч Хайду миний морь урт замд намайг авч явахад хэтэрхий туранхай гэж хэлээд шүүхэд хүрэлцэн ирэхээс татгалзаж зугтсан. 1266 онд Барак буюу (Чагатай хаан) Чагтийн хаан ширээг эзэлж авахаар төв Азируу илгээсэн. 1268 онд Хубилай Барактай дайдахаар түүнийг өдөөн хатгасан. Анхандаа Барак Хайдуд ялагдсан ч Бэрхийн залгамжлагч болох Мөнхтөмөрийн тусламжтайгаар сүүлийн дайнд ялсан. Барак Хайдуруу довтлох үед Жахартын эрэг дээр булаан эзлэгсдийн цэргүүдэд зориулан урхи байрлуулан тэднийг хүчээр бут цохисон. Барак Самарканд болон Бухарлуу зугтсан бөгөөд замдаа таарсан хотуудийг дээрэмдэн өөрийн армийг дахин байгуулахыг хичээсэн. Эдгээр үйлдэл нь газар нутгаа балгас болгохыг хүсээгүй Хайдуг түгшээсэн. Хайду бас Хубилайтай хийх бүхийл дайн байлдаанд өөрийн армийг чөлөөлөх хэрэгтэй байсан. Хайду нь Бухарийн эргэн тойрон дахь газар нутгийг хяналтандаа авсан. Барак 1270 оны 7.22нд Хират дахь Абагийн эсрэг маш том ялагдлыг давж гарсан. Барак удалгүй нас барсан. 1275 онд Хайду Өрүмкүг эзэлсэн бөгөөд бууж өгөхийг шаардсан ч Үюгүр эсэргүүцсэн. Хубилай түүнийг хөөн гаргахаар хүч илгээсэн. Хайду нь 30 жилийн турш Хубилай болон түүний өв залгамэлагч Төмөрийн эсрэг дайнийг явуулсаар байсанч эцэст нь 1301 ялагдсан. Тэрээр Хархорумын ойрлцоох дайнд оролцож байхдаа шархдаж улмаар ялагдаж удалгүй нас барсан.