Энзим: Засвар хоорондын ялгаа

Амьд биед явагдах ихэнх [[биохими]]ийн урвалуудад ферментүүд шаардлагтайшаардлагатай байдаг. Ферментийн оролцоотой урвалууд бусад урвалаас хурдан явагддаг.

Химийн бүтцийн хувьд ферментүүд [[уураг]] учир олон амин хүчлүүдээс тогтсон өндөр молекулт нэгдэл юм. Эдгээр амин хүчлүүд нь пептид холбоогоор хоорондоо урт гинжилсэн байдалтай холбогдож, улмаар энэ гинж нугарч мушгирч нарийн нийлмэл бүтэцийгбүтцийг үүсгэдэг.

Ферментүүдэд субстраттай холбогдох хэсэг байдаг. "сарвуу, ан, хонхорхой,гүдгэр зэрэгээрзэргээр тухайн молекулд атгах, барих, тэлэх, нугаллахнугалах зэргээр үйлчлэл үзүүлдэг".<ref name="Arthur">Kornberg, Arthur 1989. ''For the love of enzymes: the odyssey of a biochemist''. Harvard. ISBN 0-674-30775-5</ref>^p37

Мянга мянган өөр өөр ферментүүд байдаг.Ферментүүдийн нэр нь тэдгээрийг ямар фермент болохыг нь илтгэдэг. Ферментийн нэрс голтөлөвгол төлөв '''''–ase''''' төгөсгөлтэйтөгсгөлтэй байх ба энэ тухайн нэрийн цаана фермент байгааг илэрхийлдэг. Жишээ нь ATP synthase гэж нэртэй фермент байхад уг фермент ATP(гурван фосфорт аденазин)-ийг нийлэгжүүлдэг фермент гэж ойлгогдоно. Өөр нэг жишээ татахад DNA polymerase (ДНХ полимераза)гэдэг фермент бол [[ДНХ]]-н хуучин нэг гинжийг хэрэглэн шинэ гинж нийлэгжүүлдэг.

Шүлсний амилаза фермент нь цардуулын том молекулыг задлажзадалж глюкоз ба мальтозын жижиг молекул болгодог байхад өөр нэг төрлийн Лифаза ферментүүд өөх тосны молекулыг жижиг молекулд хувиргадаг гэх мэт олон жишээ татаж болно.

Протеазууд бол ферментийн нэгэн анги бөгөөд тэдгээр нь бусад фермент ба уургийг задлажзадалж амин хүчилд хувиргадаг.<ref>Pugh, Maureen Barlow (ed) 2000. ''Stedman's medical dictionary'', 27th ed. Baltimore, Maryland, USA: Lippincott, Williams & Wilkins. p65</ref>

Ферментүүд нь том химийн бодисыг жижиг химийн бодист хувиргаад зогсохгүй эсрэгээр жижиг химийн бодисоос том нийлмэл хиймийнхимийн бодис үүсгэх болон бусад химийн хувиралуудыгхувирлуудыг мөн гүйцэтгэдэг. Ферментүүдийн ангилал нь доор бичигдсэн үндсэн хэлбэрүүдэд хуваагддаг.

Ихэнх ферментүүд тохирсон температур pH орчингүйгээр ажиллахгүй. сүүгээр божигч амьтадын биеийн дулаан 37^oC degrees байдаг тул ихэнх ферментийн ажиллах хэм болдог. Харин pH - ийн хувьд нилээд өргөн хүрээтэй. Жишээ нь Пепсин pH 1.5 орчим байхад ажилладаг.<ref>{{cite web|url=http://www.worthington-biochem.com/introbiochem/effectspH.html|title=Effects of pH|accessdate=2010-04-29}}</ref>

Тухайн нэг темпратурын болсгоосбосгоос хэтрүүлэн халаахад ферментийг дахиж сэргэхгүйгээр эвддэг. хэрэв фермент протеазын нөлөөгөөр задарсан бол түүний бүрэлдэхүүн химийн бодисыг дахин хэрэглэж болдог.

Зарим хиймийнхимийн бодисууд ферментийн үйл ажиллагааг дэмжиж болдог. Эдгээрийг ''идвэхжүүлэгчидэвхижүүлэгч''(активатор)гэж нэрлэдэг. ферментийн үйлчлэлийг удаашруулах болон зогсох үйлчилгээтэй бодисууд байдагийгбайдгийг ''саатуулагч'' (ингибиторууд) гэж нэрлэдэг. ихэнхи эмүүд нь хүний биед байгаа ферментүүдийг хурдасгах болон удаашруулах үйлчилгээтэй химийн бодисууд байдаг.

Аливаа ферментетферментэт урвалын ерөнхий тэгшитгэл нь:

Жишээ нь СахразаСахароза нь түүний субстрат болон сахрозооссахарозоос 400 дахин том бөгөөбөгөөд Сахарозыг түүнийг бүрдүүлэгч сахарууд болгон задладагзадалдаг. Эдгээр сахарууд нь глюкоз фруктозууд байдаг. сахразасахароза сахрозыгсахарозыг нугалан глюкоз, фруктозын хоорондох химийн холбоог хүчлэн салгадаг. Үүн дээр усны молекул холбогдож хоёр хэлсгийгхэсгийг бүрэн салгадаг. ферментүүд нь дараах үндсэн шинж чанаруудтай байдаг:

#Ферментүүд жижиг хэмжээтэй байсан ч үйллэлтэйүйлчлэлтэй. Нэг ферментийн молекул 1000 субстратын молекулыг нэг минутад хувиргаж болох ба зарим фермент нэг минутад 3 сая субстратыг хувиргадаг.<ref name="Arthur"/>^p39

Ферментийн идвэхийгидэвхийг эсийн төвшинд хянадаг таван үндсэн арга зам байдаг.

#Ферментүүд өөрсдийн бүтээгдэхүүнээрээ зохицуулагдаж болдог. Жишээ нь эсийн бүтээгдэхүүн тухайн бодисын нийлэгжих замын эхний ферментүүдийн нэгийг дарангуйлдаг. For example, the end product(s) often inhibit one of the first enzymes of the pathway. Бүтээсэн эцсийн бүтээгдэхүүний хэмжээгээр түүний өөрийн концентраци зохицуулагддаг учир ийм зохицуулгын зарчмыгзарчимыг сөрөг буцалттай гэж нэрлэдэг.Энэ нь эцсийн бүтээгдэхүүнийг хэтэхийхэтэрхий их хэмжээгээр үйлдвэрлэхээс хамгаалдаг. Ферментийн үйл ажиллагааны энэ хяналт нь амьд биеийн тогтвоттойтогтвортой дотоод орчин буюу гоместазыг хэрэгжүүлэхэд тусладагтусалдаг.

#ферментүүд урвалыг явуулсныхаа дараа өөрчлөгдөх байдлаар зохицуулагдаж болно. Enzymes can be regulated by being modified after their production. Жишээ нь полипептидийн гинж тасрах. Хоол болосруулахад оролцодог протеазе болох химотрипсин нойр булчирхайд байхдаа идвэхгүйидвэхигүй хэлбэрт байж байгаад ходоодонд орохдоо идвэхждэгидэвхиждэг. энэ нь тэр ферментийг нойр булчирхай ба нарийн гэдсэнд орохыг өмнө бусад эдийг гэмтээхээс хамгаалдаг.ферментийн анхны идвэхгүйидэвхигүй хэлбэрийг зимоген гэдэг.

#Зарим фермент өөр орчинд (Өндөр pH тайгаас бага pH тай орчинд) шилжихдээ идвэхжижидэвхижиж болдог Some enzymes may become activated when they move to a different environment (e.g. from high pH to low pH). Жишээ нь Томуугийн [[вируc]]ынвируcын Хемагглютинин хэлбэр өөрчлөгдөхөд идвэхждэгидэвхиждэг. Энэ хэлбэрийн өөрчлөлт нь эзэн эсийн лизосомын дотор орходороход орчны хүчиллэг өөрчлөгдөхөөс хамаардаг.<ref>{{cite journal|doi=10.1016/0092-8674(93)90260-W|author=Carr C.M. & Kim P.S. |year=2003|month=April|title=A spring-loaded mechanism for the conformational change of influenza hemagglutinin|journal=Cell|volume=73|pages=823–32|pmid=8500173|issue=}}</ref>

Кофакторууд буюу коэзимүүд нь урвалыг явуулахад шаардлагатай туслагч молекулууд юм. тэдгээр нь уургийн бус органик ба органик бус молекулууд байдаг. ЭНэ төрлийн молекулууд нь заримдаа [[Mg]]²⁺, [[Cu]]²⁺, [[Mn]]²⁺, [[iron]]-[[sulphur]] багцаар гэх мэт металлын ионыг төвдөө агуулдаг. эдгээр металлууд электрон донорыгдоннорын үүрэгтэй учир олон урвалын хувьд маш чухал байдаг. витамин гэх мэт олон төрлийн ферментийн жижиг туслагчууд ийм л үндсэн шалтгааны улмаалулмаас амьтададамьтдад хэрэгцээтэй байдаг.<ref>Sauke, David J.; Metzler, David E. and Carol M. 2001. ''Biochemistry: the chemical reactions of living cells''. 2nd ed, Harcourt/Academic Press, San Diego. ISBN 0-12-492540-5</ref><ref>Bugg, Tim 1997. ''An introduction to enzyme and coenzyme chemistry''. Blackwell, Oxford. ISBN 0-86542-793-3</ref>

== АнгилалзүйАнгилал зүй ==

Биохимийн олон улсын холбоо (''International Union of Biochemistry'')-ны ферментийн комисс бүх нээгдээд байгаа бүх ферментүүдийг зургаан бүлэгт хуваадаг. үүнд:

#Лиазууд: химийн холбоонуудыг салгаж шинэ давхар холбоо эсвэл цагираг бүтэцийгбүтцийг үүсгэдэг

Тухайн нэг фементфермент тэдгээрийн ангилал зүйгээс хамаарсан дөрвөн тоогоор нэглэгддэгнэрлэгддэг.<ref>King R.C. Stansfield W.D. & Mulligan P.K. 2006. ''A dictionary of genetics'', 7th ed. Oxford.</ref>^p145<ref>Enzyme database [http://gdbwww.gdb.org]</ref>