Аристотель: Засвар хоорондын ялгаа

[[Зураг:Aristoteles Louvre.jpg|right|200px]]

'''Аристотель''' ({{lang-gr|Ἀριστοτέλης|Aristotélēs}}; [[МЭӨ 384]] - [[МЭӨ 322|322]]) бол [[эртний Грек]]ийн [[гүн ухаантан]] [[Платон]]ы шавь юм. Гэхдээ Аристотель Платоны сургуулиас тусгаарлаж [[Афин]]д өөрийн бие даасан сургууль лицей байгуулж "[[Физик]]", "Метафизик", "Оюун санааны тухай", "Аналитик", "Категори", "Улс төр" зэрэг алдарт зохиолуудаа бичсэн бөгөөд нийт 150 орчим бүтээл туурвижээ. Аристотелийн зохиолууд нь нэвтэрхий толь бичгийн шинжтэй бөгөөд маш өргөн хүрээтэй асуудлыг гүнзгий авч хамарсан байдаг юм.

 

Политик бүтээлдээ Аристотель хүн төрөлхтний нийгмийн байгууллын байгалиас өгөгдсөн үндэс, сууриудыг нээн олохыг зорьжээ.

 

Бусад бүх амьд амьтдын адил хүн ч гэсэн өөр хоорондоо нийлж амьдрах байгалийн жамтай, нийлж нэгдэж байж оршин тогтноно, өсөж үргэлжилнэ. Хүмүүс хоорондоо нийлж үүсгэсэн нэгдлүүдийн хамгийн эхний хэлбэр нь гэр бүл бөгөөд энэ нэгдэл хүний өдөр дутмын хэрэгцээ, шаардлагыг хангахад чиглэнэ. Гэр бүлүүд нийлж тосгон хэмээх, хүний өдөр дутмын хэрэгцээнээс давсан хэрэгцээ шаардлагуудыг хангаж чадах нэгдэл үүсгэдэг. Нэгээс илүү тосгон нийлснээр нэгэн улс (полис) бий болно. Полис бол хүмүүсийн нэгдэн нийлэх явцын дээд шат, сүүлчийн бөгөөд төгс нэгдлийн хэлбэр юм. Дан ганц амьдрахын төлөө хүмүүс хоорондоо нийлэн, тэдний нэгдэл томорсоор байх үед тухайн нэгдэл дэх хүмүүсийн хэрэгцээ шаардлага бүрэн хангагдаагүй хэвээрээ л байна, харин томролт бүрэн гүйцэхэд энэ нэгдэл сайхан амьдралын төлөө оршин тогтох бөгөөд ийн өөрийн хэрэгцээг бүрэн хангах чадвартай байна. Хүмүүсийн нэгдэл бүрдэн гүйцэх нь байгалийн жам ёсны дагуу явдал, өсөн хөгжсөн анхны хэлбэртэйгээ ижил чанартай бүх полис байгалийн жамаар оршин байдаг. Ямар нэгэн юмны мөн чанарыг уг юм бүрэн хөгжиж гүйцсэн үед нь л тодорхойлж болох бөгөөд эцсийн, бүрэн гүйцсэн шатандаа юмс хамгийн төгс, сайн байдаг. Тэгвэл өөрийн хэрэгцээг бүрэн хангана гэдэг нь үүний төлөөх хөгжил нэгдлийн төгсгөл юм, ийм учир хамгийн сайн, хамгийн төгс цэг энэ байна. Нийлэн нэгдэлтийн дээд үзүүрт улс (полис) байх бөгөөд улс тэгэхээр хамгийн сайн сайхныг хүмүүст авчирна, иймээс улс нь байгалийн жам ёсны юм, учир нь байгаль үргэлж хамгийн сайн сайханд хүрэхийг зорьдог.

 

Энэ бүгдээс харахад полис нь байгалийн жам ёсны дагуу оршин байдаг зүйлүүдийн ангид багтах нь тодорхой ажээ, харин хүн бол байгалийн жамын дагуу энэхүү полист амьдрах учиртай амьтан. Зөгий ч юм уу бусад хамтран амьдрагч амьтдын бий болгосон нэгдлээс өндөр түвшний нэгдэл болох нийгмийн байгууламжинд хүн яагаад амьдрах ёстой нь ойлгомжтой зүйл. Бүх амьтдын дотроос хүн л ганцаараа ярих чадвартай байх бөгөөд бидний үзэж байгаагаар байгаль ямарч юмыг дэмий хийдэггүй. Амьтад тааламжтай буюу тааламжгүй байдлаа илэрхийлэх, үүнийгээ бие биедээ мэдэгдэх дуу авиа гаргах л чадвартай байхад хүний хэл юу ашигтай болон юу ашиггүйг, ийн юу шударга болоод юу шударга бусыг мэдэгдэхэд хэрэглэгдэнэ. Бүх амьтдын дотроос хүн л сайн ба мууг, шударга ба шударга бусыг болон бусад зүйлсийг ялгаж харах, ойлгох чадвартай байдгаараа онцлог. Энэ бүх зүйлийг үзэх, ойлгох ерөнхий чиг шугамыг нэгдэл өгөх бөгөөд энэ нэгдэл гэр бүл болон полисыг бий болгодог.

 

Байгалийн жамын дагуу полис нь хүн болоод гэр бүлийн өмнө тавигдах учиртай. Yүний шалтгаан нь байгальд бүхэл бие түүнийг бүрдүүлэгч хэсгүүдээс тэргүүнд тавигддагт байна. Хэрэв бүхэл бие устгагдвал түүний гар, хөл ч мөн үгүй болно, энэ үед тэдгээр тасархай хэсгүүдийг бүхэл биеийг бүрдүүлэлцэж байхад нь нэрлэдэг байсан адилхан нэрээр нэрлэж болох ч үүгээрээ тэс ондоо юмыг хэлэх болно. Бүх зүйлийн үндсэн дүр төрх, мөн чанар тэдний ажиллагаа болон чадвараас урган гардаг, эндээс харахад хэрэв ямар нэгэн юм байх ёстойгоороо байж, хийх ёстойгоо хийж чадахаа нэгэнт больсон бол түүнийг бид урьдынхтайгаа хичнээн ижил нэртэй байсан ч яг адилхан юм хэвээрээ байна гэж хэлж болохгүй.

 

Полис бол бүхэл бие, харин хүн түүнийг бүрдүүлэгч хэсэг. Энэ бүхэл биенээс салсан хүн өөрийнхээ хэрэгцээ шаардлагыг хангаж чадахгүй. Нийгмийн нэгдлийн сайн сайхнаас хуваалцах чадвар үгүй хүн, эсвэл аль хэдийнээ өөрийнхээ хэрэгцээг хангачихсан тул хуваалцах хэрэг түүнд байхгүй хүн нийгмээс салж болох бөгөөд тэрбээр полисын нэг хэсэг биш, иймээс тэр буг, бурхан хоёрын нэг нь байж таарна. Иймийн учир хүн нийгмийн зүг тэмүүлэх мөнхийн эрмэлзэлтэй, харин хүний өөрийнх нь байгуулсан нийгмийн сайн сайхныг хүн л хамгийн түрүүн эдэлдэг. Төгс хүн хамаг амьтдаас хамгийн дээд нь, харин хэрэв тэр хууль журам, шударга үнэнээс салбал түүнээс муу муухай үгүй. Ёс суртахууны дэг жаяг, ариун журмын үйлийг гүйцэлдүүлэх хэрэгсэл (жишээ нь: хэл) хүнийг төрөхөд нь хамт заяадаг боловч үүнийг сөргүү хэрэгт мөн ашиглаж болно. Хэрэв хэн нэгэн ариун журамгүй бол тэр хамгийн бохир явдалт, балмад этгээд, ховдог шунахайн туйлын адаг. Шударга үнэн бол улс гэрийн салшгүй хэсэг, нийгмийн нэгдлийг цэгцлэн байгуулагч эд юм. ''(Танилцуулгыг Brian Tierney, Donald Kagan, Pearce Williams нарын Great Issues in Western Ciүilization (үolume I) номны Politics by Aristotle хэсгээс бэлтгэв.)''

 

(1) ... тальтраатаж ярьдаг байсан ... тэгээд нарийхан хөлтэй, жижиг нүдтэй байв, сайхан хувцас өмсөж, бөгжнүүд зүүнэ, зассан үстэй ... (17) ... "Хүмүүс худлаа хэлснээрээ юунд хүрдэг вэ?" гэж түүнээс асуухад "Yнэн хэлэхэд нь хүмүүс тэдэнд итгэхгүй болдог" гэж хариулжээ. Нэгэн муу хүнд өглөг өгснийх нь төлөө түүнийг буруутгацгаахад хэлсэн нь "Мөн чанарыг нь биш хүнийг өрөвдсөн юм." (20) Хэн нэгэн түүнээс бид яагаад гоо сайханд ийм их цаг үрдэг тухай асуухад "Энэ бол сохор хүний л асуух асуулт" гэжээ.

[Р.Б]