Хубилай хаан: Засвар хоорондын ялгаа
Content deleted Content added
No edit summary |
|||
Мөр 37:
Хубилай хаан нь [[Тулуй]] ба [[Сорхагтани Бэкийн]] хоёр дахь хүү, [[Чингис]] хааны ач байжээ. Түүний ах [[Мөнх хаан]] нас барсны дараа хаан ширээний төлөө дүү [[Аригбөхтэй]] өрнүүлсэн дайн нь нэгдмэл [[Их Монгол]] Улсыг дуусгавар болгосон байна.
Хубилай хаан
Их Монгол Улс, [[Юань]] гүрний хаан
Хаанчлал
1271 оны 12 сарын 18 - 1294 оны 2 сарын 18 (Юань улс)
Хаан ширээнд
Мөр 68:
Эх Сорхагтани Бэхи
==Хубилай хаан== ▼
▲Хубилай хаан
(1215 оны 9 сарын 23- 1294 оны 2 сарын 18)
Хубилай хаан нь 1260-1294 онд Монголын эзэнт гүрний 5 дахь хаан байсан бөгөөд Дорнод ази дахь юань гүрнийг үндэслэгч юм. Хубилай хаан нь Тулуй ба Сорхогтани Бэхийн 2 дахь хүү, Чингис Хааны том ач байжээ. Хамгийн том ах Мөнх хааныг нас барсны дараа 1260 онд Аригбөхтэй тэмцэлдэхээр монголын нийслэл Хархорумд ирсэн.1264 онд Аригбөхтэй дайтаж ялсан бөгөөд дайны дараагаас эзэнт гүрний нэгдмэл байдлыг алдагдуулан Хубилай хааны жинхэнэ хүч чадал нь Аригбөхийг ялсны дараа Хятад Монголоор хязгаарлагдаж байсан хэдий ч Илханат, Алтан ордны улс, Монголын эзэнт гүрний баруун өмнөд хэсгээр эрх мэдлээ тогтоосон.Түүний энэ ноёрхолд Номхон далайгаас Уралын нурууд хүртэл,Сибирээс Афганистан хүртэлх дэлхийн газрын талбайн тавны нэг нь багтаж байв.
1271 онд Хубилай Юань гүрнийг үндэслэсэн бөгөөд Монгол,Төвд, Зүүн Туркместан, Хятанын хойд хэсэг, Хятадын өмнөд хэсгийн ихэнхийг нь болон зарим нэг эзлэн авсан газруудаа тухайн цаг үедээ захирч байв.Ингэж Хятадын эзэнт улсыг өөртөө нэгтгэн авсан.1279 онд өмнөд Соны ноёрхолыг сүүлийн удаа амжилттай устгаснаар Хубилай бүх Хятадыг эзлэн суусан анхны хятад биш угсааны хаан болов.Тэрээр 1260 оноос хойш шинэ байлдан дагууллыг бий болгосон монгол хаан байсан. Монголын эзэнт гүрэн гэсэн утгаар нь хятадад Марко поло зочилж,Хубилай хаан европт домог болсон.
==Залуу нас==
Хубилай(1215 оны 9 сарын 23 төрсөн) Тулуй ба Сорхагтанийн 2 дахь хүү юм.Өвөө Чингис хааныхаа зөвлөснөөр Сорхагтани нь Буддын шашинтай Тангуд улсын, хүүгийн сувилагчаар сонгогдож хамгаалах болсон.Чингис хаан Хорезм улсын байлдааны дараа или голын ойролцоо 1224 оны анхны ангаа хийсних нь дараа Мөнх ба Хубилай гэсэн ач нартаа зориулж ёслол гүйцэтгэсэн. Хубилай 9 настай байсан бөгөөд хамгийн том ахтайгаа хамт туулай ба гөрөөс агнасан. Өвөө нь монголын уламжлалт ёслолыг даган Хубилай нь дунд хуруунд агнасан амьтны цуснаас түрхсэн. 1236 онд монгол жингийн дайны дараа Өгөдэй hebei аймгийг 1232 онд Тулуйгийн гэр бүлийнхэн нас барахад өгсөн байна.(80000 өрх гэртэй байв). Хубилай өөрийн байр сууриндаа эргэн ирсэн бөгөөд тэнд 1000 айл өрхтэй байв.Тэр туршлагагүй байсан учраас Хубилай тухайн газрыг өөрийн дураараа чөлөөтэй захирах болсон.Татвар,татаасын үйл ажиллагаа нь ялзралд орсны улмаас хятадын цагаачдын тоо өөрчлөгдөж татварын орлого буурч эхэлсэн.Хубилай hebei-д үүний улмаас маш хурдан ирж эмхлэн цэгцлэн , шинэчлэх ажилдаа орсон. Сорхогтани шинэ албат, түшмэдүүдийг түүнд туслуулахаар явуулж татварын хуулиудыг нь засаж залруулж өгсөн. Үүнд талархсанаа илэрхийлээд хүмүүсийг нь буцаан явуулжээ. Хубилай хааны залуу насны хамгийн сонирхолтой нэг зүйл нь тухайн үеийн хятадын соёлын судалгаа байсан юм. Хубилай Хайюуныг урьж, Монгол дахь ордондоо авчирсан бөгөөд тэр хүн нь хойд хятад дахь Буддын шашны лам байв.1242 онд Хархорумд Хайюунтай уулзах үед Хубилай түүнд Буддын шашны филисофийн тухай асууж мэджээ. Хайюун нь 1243 онд төрсөн Хубилайн хүүд Жэнжин гэсэн(Хятад хэлэн дэх жинхэнэ алт гэсэн утгатай үг) нэр өгчээ.Хайюун нь Хубилай Таойстын үндэслэгч болон Лиу бингзонг хэмээх буддын ламыг танилцуулжээ.Лиу нь зураач,бичээч,зохиолч,математикч хүн байсан бөгөөд Хайюуныг орчин үеийн Бээжин дэх Сүмдээ эргэж ирэх үед нь Хубилайн зөвлөхөөр үлдэж ажилласан.Хубилай удалгүй Жао би хэмээх эрдэмтэнтэй танилцсан, Хубилай албандаа Монгол,Турк болон бусад улс үндэстэний хүмүүсыг сонирхлын журмаар ажиллуулж байжээ.
==Хойд Хятадын Хаган болсон нь==
Залуу Хубилай нь хөрөг [[Зураг:Example.jpg]]
1251 онд Монголын эзэнт гүрний хаан нь Түүний том анх мөнх болсон бөгөөд Хорезмын Махмуд ялаваг ба Хубилай нарыг Хятад руу явуулсан. Хубилай нь хойд Хятадын эрх мэдэл бүхий түшмэдээр ирсэн бөгөөд Монголд байсан ордонгоо нүүлгэн аваачсан. Хубилай эзэнт улсаа сайн удирдаж, Хенаны газар тариалангийн бүрэлдэхүүнийг зохицуулан, Xian ыг эргэж ирсний дараагаас нийгмийн тусламж дэмжлэгийг сайжруулсан байна.Үүгээрээ Хятадын удирдагчдын итгэлийг хүлээж Юань гүрний байгууламжад чухал хувь нэмэр оруулсан.1252 онд Хубилай Махмуд ялавагийн ажилд шүүмжлэлтэй хандсан бөгөөд тэрээр Хятадын холбоонд тийм ч чухал үүрэг гүйцэтгэдэггүй байсан бөгөөд морин цэргийг удирдаж байсан ба Жао би нь Хаан ширээний төлөө тэмцэх болсон Хятадын Конфуцийн сургуулийн ажилтнуудын эсэргүүцлээр Мөнх хаан, Махмуд Ялавагийг ажлаас нь чөлөөлсөн.
1253 онд Хубилай Юаннан руу дайрч эрхэндээ оруулсан бөгөөд Далигийн хаант улсыг бууж өгөхийг шаардсан.Гао үүнийг эсэргүүцэж монголын элчийг хөнөөсөн.Монголчууд хүчээ 3 хуваан дайрсан. Нэг жигүүр нь Сичуаны сав газрын зүүн талруу чиглэсэн,2 дахь хэсэг нь Сүбэдэй хүү урианхайндайн удирдлаган доор Сичуаны баруун өмнөд талын уул нуруудруу хэцүү замаар явахаар болов. Хубилай 1 хэсэгтээ урд урдаасаа тааралдаж уулзахаар чиглэлд явав.Урианхайдайг хойд талаар нуурын хажуугаар өнгөрч байхад Хубилай Далигийн нийслэлийг эзлэн авч тэндээ элч үлдээв.Монголчууд Дуан xingzhi-г захирагчаар томилон, зарим нэг дагалдагчдийг үлдээв. Үүний дараа Хубилай Хар tang руу явав. 1256 онд урианхайтай Юаннанийг бүрэн эзэлсэн. Хубилай Төвдийн лам нарыг анагаах чадалтай хэмээн татагддаг байв.1253 онд Сакяагийн Пагспа ламыг өөрийн ордондоо чухал хүн хэмээн хүлээн авсан.Хубилай Lian Xixian (1231-1280) ийг 1254 онд номхон далайн хороог удирдуулахаар Уйгарт удирдагчаар томилсон.Зарим хүмүүс Хубилайн амжилтанд атаархаж байсан төдийгүй Мөнх хааны суудлыг эзлэх талаар мөрөөддөг байв. 1257 онд Хубилайн ажилд туслуулахаар их хаан Мөнх Аламдар ба Лиу Тайпинг хэмээх 2 татварын зөвлөхийг явуулсан. Тэд 142 ширхэг алдаа бүхий хууль дүрмийг жагсаан гаргаж ирж, Хятадын түшмэдүүдыг буруутгаж,Хубилайн шинэ хороог буулгасан.Хубилай 2 элчийг тэнд суулгахаар явуулсан.Хубилай 1258 оны эхээр Буддизм болон Gaoists-ын удирдагчдыг хуралд дуудсан.Хубилай 237 Сүм хийдийг Буддын сүм болгон өөрчилсөн байдаг. 1258 онд Хубилайд зүүн гарын цэргийн хүчийг Мөнх хаан удирдуулахаар өгч Сигуан ийг бүхлээр нь захируулсан.Хубилай тэндээ үлдэхээр болж Мөнх хаанаас холдсон. Хубилай 1259 онд эргэн ирэхийн өмнө Мөнх хаан нас барсан байна.Хубилай үүнийг нууц хэвээр нь хадгалан үлдэхийг хүссэн бөгөөд Вухан ба ойролцоох Янгце руу дайралтаа үргэлжлүүлсэн.Вуханыг Сүбэдэйн хүү Урианхайдай хамтран эзэлсэн.
==Хаан ширээнд суусан нь ба иргэний дайн== [[Зураг:Example.jpg]]
1259-1260 оны үеийн монголын эзэнт гүрэн
Сангийн сайд Жиа Сидао Хубилайн хэлсэн үгий нь нууц хэвээр нь хадгалж ,хилийн албан татвар болох 200000 мөнгөн гулдмай ,200000 боодол торыг Монголд төлсөн.Хубилай анх татгалзсан боловч Жиа Сидао тай багахан санал нийлж ,тохиролцоонд хүрсэн бөгөөд түүний эхнэрээс Ариг бөх цэргийн хүчээ өсөн нэмэгдүүлж байна гэсэн мэдээ авчээ.Ийнхүү Монголдоо буцаж ирсэн.Тэрээр удалгүй дүү ариг бөхөөсөө Хархорумд хуралдай хийе гэсэн мэдээг хүлээн авсан бөгөөд Мөнхийн хуучин албатуудаас хаанаа болгоё гэж илэрхийлсэн байсан.Чингис хааны үр удам гэдгээрээ Ариг бөх нь хаан болж болох боловч, түүний 2 ах Хубилай Хүлэгү эсрэг байр суурьтай байв. Хубилайн хятад дахь албатууд түүнийг хаан ширээнд суухыг нь дэмжиж, хятадын хойд талынхан болон манж нар нэр дэвшүүлсэн.Хубилай улсдаа эргэж ирээд Хуралдай зарласан.1260 оны 4 сарын 12 нд Зүчи, Боржигин овогийнхон ,Хубилайн гэр бүлийн гишүүд Ариг бөхийн саналыг харгалзан үзэж Хубилайг хаан Ширээнд өргөмжилсөн.1260 онд Хубилайг Алтан ордныхныг оролцуулахгүйгээр Хуралдай дээр хаанаар сонгосон.
Хубилай болон түүний дүү Ариг бөхийн хооронд тэмцэл өрнөж монголын нийслэл хархорумд тархай бутархай байдал үүссэн.Шанхай болон Сичуан дахь Мөнх хааны армыг Ариг Бөх удирдаж байсан.Хубилай шанхай руу Lian xixian ыг илгээж,Сичуан руу Ариг бөхийн иргэд рүү Лиу Тайпинийг явуулсан.Мөн Хархорумд Балгай сайдын дэмжлэгийг авсанаар Ариг бөх хаан болсноор Монголд нэгэн зэрэг 2 хаан суув.Хархорумд төвлөрсөн Ариг бөх Хубилай руу дайраад няцаагдсан бөгөөд Гүрний нийслэл рүү очих бүх худалдааны замыг хааснаар монголд өлсгөлөн эхлэв.Ялагдсан Ариг бөх уучлал гуйн хувилгааг дагахаар мэдэгдсэн боловч худал байв.Өгөдэйн ач Хайдав, Цагаадайн зарим түшмэдүүдийн дэмжлэгийг авсан боловч Аригбөхөөс түшмэдүүд нь урван Хубилайгийн талд оржээ.Удалгүй хүч нь суларсан Ариг бөх1264 оны 8 сарын 24 нд Хубилайд бууж өгсөн.Их хуралдай зарлаж Хүлэгү, Алтан ордны эзэн Бэрх,Аму нарыг дуудсан боловч ирж амжихгүй болсон учир Ариг бөхийг хэрхэх талаар өөрөө шийд гэв.Гэхдээ ах дүү нарын дунд Хутган үймүүлсэн хэргээр Ариг бөхийн сайд нарыг хатуу шийтгэхээ мартсангүй.
==Хаан суусан нь==
Монголын эзэнт гүрний их хаан.
1294 оны үеийн Монголын эзэнт гүрэн европыг оруулахгүйгээр монголд харьяалагдаж байгаа хэсгүүдийг саарал өнгөөр тодруулан харуулав.
Хүлэгүгийн удирдлаган дахь 3 н Gochid – ийн тайж нарын үхэл нь сэжигтэй байсан бөгөөд алтан орны улстай Илханатын харилцаа нь дайны олз омгийг тэнцүү хуваахгүйгээс зөрчилтэй болсон байх. 1262 онд Хүлэгү Gochid-ийн цэргүүдийг бүрэн чөлөөлж Ариг бөхтэй зөрчилдөн Хубилай хааны талд оржээ.Хубилай хаан монголын баруун талыг тогтворжуулахаар 30 мянган монгол залуу цэргүүдийг Хүлэгүд өгсөн байна.Удалгүй 1264 онд 2 сарын 8 Хүлэгү нас барж, Бэрх Тифлисийн ойролцоо Ил хаан руу дайрч байхдаа бас нас барсан байна.Үүнээс хойш хэдхэн сарын дараа Цагаадай ханы Алгу хан нь бас нас барсан Хубилай хаан Алтан ордны улс Аригбөхийг дэмжиж байсных нь хувьд Бэрхийг томилохоос татгалзаж байсан бөгөөд зүчийн гэр бүлийхнийг хууль ёсны гэр бүлийн гишүүд хэмээн үзэж байв.Хубилай шинэ илханаар Абагхаг томилсон бөгөөд Батын том хүү Мөнх Төмөрийг Алтан ордны улсын нийслэл Сарийн хаан ширээнд суулгав.Хубилайг Баракийн Ойрд руу явуулсан бөгөөд Чагатий Хакатийг хатан болгож 1265 онд хаан ширээнд түүний Бат хүү Мубарик Шахыг суулгав. Барак хойд зүгт хүчээ тэлсэн бөгөөд Хайду ба Gochid- ийг устгаж 1266 онд эрх мэдлээ бататгасан.Тэрээр Таримын эргээс их хааны эзэмшил хүртэлх бүх газрыг эзлэв.Гэвч ухаалаг Мөнх төмөр нь их хааны эзэнт гүрэнд үлдсэн байв.Монгол төрийн цэргийн хүчнийхэн 1269 онд Баракийн цэргийн хүчийг эзлэн авч буулгасан.Дараа жил нь Барак нас барж Хайду Цагаадай хааны удирдлаган дор оров.Энэ үед Хубилай хаан Кангвад 1259 онд шинэ Горгёо хаан болох Эзонхсон ийг 1260-1274 онд онд томилогдсоны дараа Монголчууд эрхэндээ оруулж Солонгост монголын дүрмийг тогтворжуулан баримтжуулах ажил хийж байв.Алтан ордны улс 2 удирдагчтай байсан бөгөөд дундад ази болон кавказид Алтан ордны улс эрх мэдлээ тогтоох талаар сонирхож байв. (1270 оны үед) 1273 онд xingyang – ийн намрын дараа Хубилайн түшмэдүүдэд болох Ану ба Лиу Зенг нар song улсыг устгах сүүлийн дайралтаа хийх сонирхолтой байв. Хубилай хааныг дээд шүүхийн үүрэг гүйцэтгэгчээр томилов. Хубилай Мөнх Төмрөөр Алтан ордны улсад 2 дахь удаагийн тооллогыг хийлгэсэн. Ингэснээр Хятададыг бүрэн эзлэх төлөвлөгөө гаргасан.Тооллогыг 1274-1275 онд Алтан ордны улсын бүхий л хэсгүүдэд Смоленск ба Витебск зэрэг хэсгүүдэд ч хийжээ. Хубилай хаан монголын нөлөөг батжуулахын тулд Балканруу Ногайг бас явуулжээ.Их хаан Хубилай 1271 онд Хятадын Дай юань дахь Монголын дэглэм хэмээн дахин нэрлэж мянган мянган хятадыг хяналтандаа байлгах болсон.Орчин үеийн Бээжинд Ханбалик болон Даду нарыг удирдагч болгон шилжүүлж суулгасан.1276 онд юань улсад Сонг ийнхон бууж өгсөн бөгөөд Хятадын бүхий л хэсгийг анхны хятад биш угсааны хүн удирдах нь монголчууд байв.3 н жилийн дараа юань ийн усан цэргтйнхэн Сонг ийн угсааны хамгийн сүүлийн дайралтанд орж бут цохигдсон Сонг Эмпресс ,Давагер болон түүний хүү зао xian нь Ханбаликт татвар төлөхгүйгээр суурьшах болов.Хубилайн хатан Чаби хувийн сонирхотой байх хэдий тийм боловч Хубилай би зао нар зангус руу намыг шилжүүлсэн Хубилай хүчирхэг эзэнт гүрнийг байгуулсан бөгөөд академи ,албат,худалдааны боомтууд ,сувгууд ,урлаг, шинжлэх ухаанд хөрөнгө оруулалт хийх замыг нээж өгсөн.Евроазийн ихэнхййг нь эзэлсэн бөгөөд хятадыг амжилттай барьж байв.Бурма,Аннаш, Сакхалин,Чимпа зэрэг улсыг хамжлага улсын маягаар барьж байв.Япон болон Жавагийн Монголыг эзлэн түрэмгийлэх санаархал нь бүтэлгүйтсэн.Энэ үед түүний ач хүү Ийхан абагха монголын ноёрхолыг тэлэхийг оролдсон Сирийн маммукс болон хойд африкийн зарим улс орныг буулган авч монголын ноёрхолд багтаан оруулав.Абагха ба Хубилай хаан нар улс орныхоо газар нутгийг тэлж худалдааны замыг нээх тал дээр ихэвчлэн анхаарлаа хандуулж байв.Хаан Хубилай өдөр бүр том хуралдай хийдэг байсан бөгөөд сайдууд , гадаадын мөргөлчид ,Христийн шашин нь хэрвээ үнэхээр зөв шашин бол түүнийг нотлох зэрэг янз бүрийн асуудлаар хуралдаж ярилцдаг байв.Хубилайн хүү нь Ноту хан бөгөөд 1266-1276 онд Алмамикийг эзэлсэн бөгөөд Мөнхийн хүү Ширээгийн удирдлаган доор жэнгисид бослого гарган Хубилайн 2 хүүгийн эсрэг боссон. Босогчид Хайду болон Мөнхтөрийн дор ажиллаж байсан.Үүний дараа Хайдутай ашиг сонирхолын үүднээс нэгдсэн байсан учир 1269 онд гадаадруу хандлагаа чиглүүлж байсан хэдий ч Хубилай хаан түүний цэргийг Өгөдэйгээс хамгаалж цэргийн хүчээрээ дэмжсэн их хааны армийнхан бослогыг дарж Монгол дахь хааны хот хамгаалах цэргийн хүчийг нь нэмэгдүүлсэн Хайду ийнхүү Ахмаликыг хянах болсон.1279-1280 онд Хубилай хаан монголын ёс заншлыг зөрчсөн хэмээн Ислам,еврейчүүдийн үхэр малыг тахилд өргөх ёслолыг үйлдэхгүй байх гэсэн зарлигыг гаргасан Мусмын Ахмаад тэгүдэр 1282 онд Илханатын их улсад бүслэлт хийсэн боловч Мам лукас,Абагхагын хуучин монголчуудын тайж болох Арагхунтай найрамдсаны эцэст их хаантай холбоо тогтоосон.Мусламын нийгмийг Хубилайн удирдлагын дор хятадад байгуулсан бөгөөд мусламанчууд нь удирдлагын тал дээр Монголчуудтай нэгдэх болсон.Абагханын хүү Аргхун их хаан Хубилайд 4-р Николоос Поп ламд илгээсэн захидалдаа Египетийг эзлэх талаар төлөвлөгөөндөө оруулсан байсан.Хубилайгийн ач охин келлишог Алтан ордны улсын Хунгират генералтай гэрлүүлсэн нь Хубилайн хүү Комукон болон Хөхчү нарыг эргүүлэн авчирхад тусалсан байна.Алтан ордны улсын шүүх нь 1282 онд Юань улсын эрх мэдэлд орсон гэдгээ мэдэгдсэн бөгөөд Хубилайгийн генерал Хайдуг чөлөөлсөн.Алтан ордны Хаан кончи Юань болон Лханатын хоорондох харилцаа холбооны үндсийг тавьж Хубилай хаанаас бэлэн болсон үр тариаг хүлээн авчээ.Хаганы ажилд улс төрийн зөрчилдөөн байсныг үл харгалзан үзвэл эдийн засаг ба худалдааны систем нь үргэлжлэн явагдсан байна.
==Байлдан дагуулалт ба гадаадтай тогтоосон харилцаа холбоо==
Хубилай хишигтэн цэргийн бүтэц үүргийг хязгаарласныг үл харгалзан бүрэлдэхүүнд нь эхлээд Хятадыг оруулсан байсан боловч сүүлдээ Кирчах,Алан,Ороагн нэгжүүдийг шинээр улсын хишигтэн цэрэгт оруулсан байна.Өөрийн хишигтэн цэргийг 1263 онд байгуулсан бөгөөд Хубилай Чингис хааны 4 н албадын үр удам болох Брохула, Боорчи,Мухулай зэрэг 3ыг оруулж байжээ. Хубилай хаан хишигтэн цэрэгт давуу эрх олгодог байв. Монгол болон Хятадын нэгжүүд нь аль аль нь Чингис хааныг ашиглаж байсан зохион байгуулалт 10 тын системээр явагддаг байв.Монголчууд шинэ их бууны анги болон янз бүрийн технологийн эхэн үедээ бусад улс орноос авч ашигладаг байсан.Хубилайн хүү болох Хүлэгү 1000 хятад ажилчныг Барга Монголын Амбагай хааны дор оруулан ажиллаж байсан бөгөөд Ирак болон Иранаас Исмайл болон Ал Ал Дичийг инженерээр авчирсан байна.1282 онд дэлхийн хамгийн эртний их бууг монголын эзэмшилд байсан Манжураас олж бүртгэсэн байдаг.Хубилай болон түүний жанжидад эдийн засгийн ашиг тустай тул өмнөд хятадаас мөргөлдөөн гарахаас зайлсхийж байв.Хубилайн гадаадын албаныхан дипломат болон цэргийн бодлогын хувьд эзэнт улсын бодлоготой байв. Хубилай хаан 1260 онд Солонгосыг хамжлагат улс болгосон. Юань улс 1271 онд Вонжонгын эрх мэдлийг Солонгос даяар тогтворжуулахад тусалсан.1272 онд Монголын эзлэн түрэмгийллийн дараа Солонгос нь Юань улсын эрх мэдэлд бүрэн оржээ. Солонгос дахь Горёо Монголын цэргийн бааз болсон бөгөөд олон төрлийн коммандуудыг тэнд гүйцэтгэдэг байв.Комфуцын сургасан Хятадын зөвлөгчдийн эсрэг байсныг харгалзан үзэж Хубилай хаан Монголын цэргүүдийг япон,Бурма,Жава,Вьетнам,зэрэг рүү дайран оруулахаар шийджээ.Энэ үед инфляцийн улмаас цаасан мөнгийг эзлэгдсэн улс оронд ашиглахаар болов.1273-1276 онд Сонг улс болон Японы хооронд дахин дайн гарч 110000-142000 динг хүрч байжээ.
==Япон руу довтолсон нь==
Хубилай хаан Япон руу 2 удаа дайрсан хэдий ч завиных нь загвар цаг агаарын нөхцөл байдалд тохиромжгүй байсан учир бүтэлгүйтсэн. Эхний дайралтаа 1274 онд 900 завьтайгаар хийсэн байна.
==Вьетнамд хийсэн довтолгоон==
Хубилай хаан Вьетнам руу 2 удаа дайтахаар явсан. Хубилай 1260 онд их хаан болох үедээ Тран улс руу 3 жилд 1 удаа дайралт хийдэг байсан.Гэвч хаан нь удалгүй бууж өгсөн.Анхны дайралт нь 1284 оны 12 сард Тог хааны удирдлаган дор явагдсан бөгөөд Тэрээр Хубилай хааны тайж юм. Ван Киев дахь Омарын дайнд ялсны дараа 1285 оны 1 сард Танг Лонгыг маш хурдан эзлэн авч хил хязгаараа тогтоосон тухайн үед Чамфагаас ирсэн Согетун хойд зүг рүү чиглэн шилжсэн бөгөөд Нгхэ Ан руу маш хурдан шилжсэн бөгөөд энэ үед Трамкиен гэсэн жанжины удирдлаган дор Траны арми нь хөдөлж байжээ.Хэдий тийм боловч Тран хаан болон түүний цэргийн командлагч монголчуудын дайралтаас зугтаах тактикаа өөрчилсөн. 4 н сард Трачкданг Кой жанжин Чуонг Дуонгд Согетуг буулган авсан ба Тран хаан том дайнд ялж Согету нас баржээ. Удалгүй үүний дараа Тран нхат дуат жанжин Хантирт болсон дайнд ялалт байгуулж Тог хаан Тран хунг Дао жанжиныг буулган авсан ба Хубилай хааны Вьетнам руу дайрсан анхны дайралт бүтэлгүй болсон.Тог хаан хүрэл сумнуудын гадна талыг далдалсан байсан байна.Эхний дайралт бүтэлгүйтсэний дараа Хубилай хаан Нхан Тонгийн ах Транич Такийг монголд суурьшуулахийг хүссэн Хайду нь Беш Баликийн сүмийг сөнөөсөн бөгөөд дараа жил нь хотыг нь эзлэн авчээ.Ихэнх Уйгурчууд Юань улсын урд зүг рүү аюулгүй байхын тулд Кашкарыг орхин явжээ. Зөвхөн Хубилай хааны хүү Бука Төмөрийг Бригун хэсгийн эсэргүүцлээр 1291 онд 10000 Төвдийг хөнөөж, Төвдийг бүрэн эзэлж авсан.1287 онд Хубилай хаан Вьетнамруу 2 дахь дайралтаа хийсэн бөгөөд өмнөхөөсөө илүү зохион байгуулалттай болж том том хөлөг онгоц ашиглан, хоол хүнсээ ч бас хангалттай нөөцөлжээ. Тогханы удирдлаган дор байсан монголчууд Вьетнам руу дайрч маш хурдан ялсан.Хубилайн Кифчагийн омар хэмээх удирдагч 4 сарын эхээр усан завиар Вачданг голоор гэрлүүгээ усан завиар явсан байна.Гүүр болон замууд нь устаж алга болсон байсан.Монголын усан завиуд вьетнамын 100,100 н жижиг усан завиудад эзлэгдэж Омар нь олзлогдсон байна.Энэ үед Дай вьегийн арми нь тасралтгүй дайрч эхэлсэн бөгөөд Лангсонг дагуу тавьсан замаар Тогханы арми хүчтэй цохилтонд орсон.Тогханы амьдрал энэ үед маш их эрсдэлд орсон.Дай вьет болон Чамфагийн хаант улс нь илүү их зөрчилдөөн гаргахаас зайлсхийж Хубилайгийн засаглалыг хүлээн зөвшөөрчээ.
==Өмнөд
Бурмагон өмнөөс 3 н эксфедеци нь (1277,1283,1287 ) Монголын хүчийг Ирравадди делтад авчирсан бөгөөд Монголчууд Багайд олзлогдож Бурмагын Паган хаант улсын нийслэлд ирсэн бөгөөд тоглоомын засгийн газрын үндсийг тавьсан байна.Хубилай ашиг тустай зүйл болно хэмээн мэдэж байсан боловч Бурмиесн эцэстээ голын салаа урсгал мэт болж Хятадаас Монголын хэсэг хүртэл нүүдэллэж байв.Колбодиаган Кхмер гэсэн хаант улс байсан бөгөөд 1278-1294 оны хооронд Малай болон өмнөд энэтхэгийн хэсэгт Хубилайн улсад нэгдэн орсон байна.Монголчууд энэ хэсгийг цэвэр худалдааны болон алба гувчуурын хэсэг болгох сонирхолтой байв.Хубилайн засаглалын сүүлийн жилүүдэд Сичгхасаригын Жавачесегын өмнө 20-30 мянган цэрэгтэйгээр гарсан ч Монголын хүч Мажабахи улсын өмнө 3000 аас ч олон цэргээ алдаж буусан байна.1294 онд Сүкхота ба Чиагмам гэсэн 2 Тай хаант улс нь Хубилайн эзэнт гүрний алба гувчуур нь болж нэгдсэн байна.
==Сакхалиныг булаан эзэлсэн нь==
Монголын хүч
==Европ==
==Юань улсын эзэн хаан==
==Их гүрний нийслэл хот==
==Өтөл нас==
==Гэр бүл==
-Доржи
-Чингэнтөмөр(Зхэнжийн)
-Манггала
-Номунхан
-Кхунгжил
-Тогхан
-Хулан-Төмөр
-Цэвэр
-Хутагбэхи
-1 хүү ба 2 охин
==Өв хөрөнгө==
1260 онд Хубилайн хүч чадал, Монголын эзэнт гүрнийг шинэ чиглэлд хандуулж ирсэн. Түүний маргаантай нэр дэвшсэнийг нь тооцохгүйгээр монголчуудын хувьд хөгжлийг хурдасгаж дэлхийтэй харилцаж монголын эзэнт гүрний соёлыг хятадтай холбосноор сайн сайхан амьдрах нөхцөлийг бий болгожээ. Хубилай болон түүний түрүүчийн хаадын байлдан дагуулал нь хүчирхэг хятадыг цэрэг армиар нэгтгэж дахин бүтээн байгуулалтанд оруулснаараа маш том үүрэг гүйцэтгэсэн. Орчин үеийн бээжин дэх нийслэлээсээ төвд,Хинжианг ба монголын жинхэнэ хууль дүрмийг Кинг эзэнт гүрний, дотоод Азийн эзэнт гүрний хувьд түрүүчийн хаадын барьж байсан дүрмүүдийг сахиулж чадсан байна.
== Ишлэл ==
|