Маяа: Засвар хоорондын ялгаа

 

Майячууд нь МЭӨ 2 дахь мянган жилийн өмнөөс тэмдэглэгдэж ирсэн бөгөөд хөгжил цэцэглэлийнх нь оргил үе МЭ 600-900 оны хооронд байв. [[Мезоамерик]]ийн голлох үндстнүүдийн нэг байсан Майячууд нь [[эртний Египет]]үүдтэй адил сэтгэл хөдөлгөм хөшөө дурсгал, ёслолын байгууламж, төвүүдийг байгуулж, [[газар тариалан]]д суурилсан эдийн засагт тулгуурлан оршиж байв. Тэдний барилга байгууламжийн [[архитектур]] гайхалтай хөгжсөн байсан бөгөөд орчин цагийн урлагийн шинжийг хүртэл агуулдаг байв. Үүний илэрлийг өнөө үед [[Майяпан]], [[Чичен Ица]], [[Паленк]]аас харж болно.

МЭӨ 2600 онд Юкатан хавьд суурьшсан ч бүтэн 2000 гаруй жилийн дараа буюу МЭ 250 онд алдар цуугаа дуурсган хүчирхэгжиж эхэлсэн гэдэг. Майячууд одоогийн Мексик, Гуатемала, Гондурас, Эл Сальвадор, Умард Белизчүүдийн өвөг дээдэс ажээ.

 

[[Зураг:Palenque Ruins.jpg|thumbnail|250px|right|"Майягийн соёлын нэг гол төв Паленкийн туурь]]

Майячуудын өвөг дээдэс 20000 гаруй жилийн тэртээ Берингийн хоолойгоор Америк тивд хөл тавьсан гэдэг. Тэд бол нүүдэлчин анчид байлаа. Архейн үе буюу МЭӨ 5000 оноос МЭ 1500 оны хооронд Юкатан хавьд суурьшин тогтож асан хүчирхэг майя улсын үндэс суурийг тавьжээ.

10-р зууны зууны үеэс эхлэн тэдний соёл иргэншил уналтанд орж эхэлсэн бөгөөд энэ нь [[газар хөдлөлт]], [[галт уулын дэлбэрэлт]]ээс шалтгаалсан байж магадгүй юм. Олон тооны ёслолын төвүүд хаягдаж эхэлсэн бөгөөд төв [[Мексик]] орчмын овог аймгуудын довтолгоонд жижиг суурингууд эдрэн сүйдэж, халуун орны ойд эзлэгджээ. Майягийн хамгийн сүүлийн төв нь 17-р зууны үед [[Испани]]чуудад эзлэгдэн мөхжээ. Гэхдээ Майячуудын удам угсаа болох 2 сая гаруй хүн өнөөдөр Юкатан хойг дээр амьдарч байна.

 

Майягийн түүхийг үндсэн 4 хэсэгт хувааж үздэг:

 

Мөн халуун бүсийн ойг цэвэрлэн том том тариалангийн талбайнуудыг бий болгож талбайн доогуур услах байгууламж барисан нь гайхалтай. Майячуудын дунд гар урлал хөгжиж ирсэн ажээ. Ялангуяа шавар ваарыг тэд үнэхээр гаргууд хийдэг байсан ба үүнийгээ тэд хөрш зэргэлдээ Ольмек зэрэг улсуудад худалддаг байсан байна.

 

Майя хэл нь Киче (K'iche'), Какчикел (Kaqchickel), Кекчи (Q'eqchi'), болон Мам (Mam) зэрэг хэлнүүдэд хуваагдах агаад одоогоор 300'000 гаруй хүн эдгээр хэлээр ярьдаг гэнэ. Эдгээр хүний 2/3 нь цэвэр майячууд ажээ. Мөн одоогийн зарим газрын индианчууд Испани хэлээр ярилцдаг гэнэ. Харин эдгээр үндсэн хэлнээс салбарлан гарсан 21 хэл бий гэж тогтоосон байх агаад 6 сая хүн ярилцах аж.

 

Шивээс хийснээр тэд бурхан тэнгэртэйгээ холбоо тогтоож, тэднээс онцгой нэгэн хүч чадлыг авах болно гэж итгэдэг байлаа. 1519 онд ирсэн Эрнан Кортес тэргүүтэй Испаничууд тэдний сүрдмээр хөшөө барималуудаас илүүтэйгээр тэдний элдвийн хээ дүрс болсон арьс, биеийг харан цочирдсон гэдэг. Учир нь тэд урьд өмнө хэзээ ч шивээсний тухай сонсч, түүнийг харж байгаагүй байв. майячуудаар шивээс хийлгэсэн цорын ганц Испани хүн бол Гонзало Гуэррэро хэмээн түүхэнд тэмдэглэгджээ.

 

Хувцаслалтын хувьд тэд ихэвчлэн доогуураа арьс, даавуугаар хийсэн хувцас өмсдөг байсан ба заримдаа өнгийн будгаар будаж, хээгээр чимсэн цамц өмсдөг байв. Эмэгтэйчүүдийн хувьд бүс бүхий цамц өмсдөг байсан ба эр эм гэлтгүй цөм адилхан гутал өмсдөг байна.

 

Цэрэг армийн хувьд үнэхээр төгс, тэд төрөл бүрийн илд, жад, нум сумаар өвч зэвсэглэсэн байх агаад бөмбөр нүдэх, шүгэлдэх зэрэг нууц дохионуудыг бие биедээ өгөхөөс гадна бүр олзлон авсан дайсны цэргүүдээсээ торгуулийн суманг хүртэл бүрдүүлдэг байсан байна.

 

{{commons|Maya civilization}}

 

[[sv:Mayakulturen]]

[[ta:மாயா நாகரிகம்]]

[[tl:Kabihasnang Maya]]

[[tr:Maya uygarlığı]]