Цахилгаан цэнэг: Засвар хоорондын ялгаа

Content deleted Content added
б робот Нэмж байна: mzn:الکتریکی بار
бNo edit summary
Мөр 1:
{{Electromagnetism3}}
 
'''Цахилгаан цэнэг''' гэдэг нь зарим [[Атомаасатомаас жижиг бөөм|атомаас жижиг бөөмсийн]]сийн [[Цахилгаанцахилгаан соронзон харилцан үйлчлэл|цахилгаан соронзон харилцан үйлчлэлийг]]ийг тодорхойлдог тэдгээрийн тулгуур хадгалагдах шинж чанар юм. Цахилгаан цэнэгжсэн бие нь [[Цахилгаанцахилгаан соронзон орон|цахилгаан соронзон оронг]]г үүсгэдэг мөн түүнд цахилгаан соронзон орон нөлөөлдөг. Хөдөлж буй цэнэг болон цахилгаан соронзон орон хоёрын харилцан үйлчлэл нь [[Цахилгаанцахилгаан соронзон хүч|цахилгаан соронзон хүчний]]ний эх үүсвэр болдог. Энэ нь дөрвөн [[Тулгуур хүчнүүд|тулгуур хүчнүүдийнхүчний]] нэг юм.
Цахилгаан цэнэг нь зарим атомаас жижиг бөөмсийн онцлог шинж чанар бөгөөд түүний хэмжээг [[эгэл цэнэг]] гэгдэх ''e''-ээр хэмждэг. [[Электрон|Электронуудыг]]уудыг -1 цэнэгтэй хэмээн хэвшсэн бөгөөд харин [[Протон|протонуудпротон]]ууд эсрэгээр +1 цэнэгтэй. Кваркууд нь бутархай −1/3 эсвэл +2/3 гэсэн цэнэгтэй байдаг. Эдгээрийн [[Эсрэгэсрэг бөөм|эсрэг бөөмс]]с нь мөн харгалзан эсрэг цэнэгүүдтэй байна. Мөн бусад [[Цэнэгжсэн эгэл бөөм|цэнэгжсэн эгэм бөөмсбөөм]]с оршин байдаг.
 
Ерөнхийдөө ижил цэнэгтэй бөөмс нь бие биентэйгээ түлхэлцдэг бол эсрэг цэнэгтэйнүүд нь хоорондоо таталцдаг. Үүнийг [[Кулоны хууль]] харуулдаг. Кулоны хуулиар харилцан үйлчлэлийн хүч нь хоёр цэнэгийн хэмжээнээс шууд, хоорондын зайн квадратаас урвуу хамаардаг.
 
Макро биесүүдийн цахилгаан цэнэгийн хэмжээ нь түүнийг бүрэлдүүлэгч бөөмсийн цахилгаан цэнэгүүдийн нийлбэрээр тодорхойлогддог. Ихэвчлэн нийт цахилгаан цэнэгийн хэмжээ тэг байдаг. Учир нь байгаль дээр [[атом]] бүрийн электронуудын тоо нь [[Протон|протонуудынпротон]]уудын тоотой тэнцүү байдаг. Нийт цэнэг нь тэг биш байх тохиолдолуудыг голдуу [[Цахилгаан статик|цахилгаанжих]] гэдэг. Цаашилбал нийт цэнэг нь тэг боловч цэнэгүүд нь жигд биш хуваарьлагдаж (жишээлбэл хөндлөнгийн [[Цахилгаан орон|цахилгаан ороныорны]] нөлөөгөөр) улмаар материал ын цэнэг [[Цэнэгийн туйлшрал|туйлширдаг]]. Туйлширсан цэнэгийг [[чөлөөт бус цэнэг]] гэдэг (харин нэмэгдэж орж ирсэн цэнэгийг ''чөлөөт цэнэг'' гэдэг). Цэнэгтэй эгэл бөөмсийн тодорхой чиглэлийн (металуудад бол электронууд байдаг) дагуу эмх замбараатай хөдөлгөөнийг [[цахилгаан гүйдэл]] гэж нэрлэдэг. [[Майкл Фарадей]] өөрийн электролизийн туршилтын ажилдаа цахилгаан цэнэг нь дискрет шинж чанартай гэдэг санааг гаргаж ирсэн бөгөөд улмаар [[Роберт Милликан]] өөрийн [[Тосонтосон дуслын туршилт|тосон дуслын туршилтаараа]]аараа шууд шалгасан.
 
Цахилгаан цэнэгийн [[СИ]] системийн нэгж нь [[кулон]] бөгөөд энэ нь ойролцоогоор 6.24 х 10<sup>18</sup> ширхэг [[Эгэл цэнэг|эгэл цэнэгүүдийн]] хэмжээтэй (нэг ширхэг электрон эсвэл протоны цэнэгийн хэмжээ) тэнцүү байдаг. Кулон нь [[Цахилгаанцахилгаан дамжуулагч|цахилгаан дамжуулагчийн]]ийн хөндлөн огтлолоор нэг секундэд дамжин өнгөрөх нэг [[ампер]] гүйдлийн нийт цэнэгийн хэмжээгээр тодорхойлогддог. ''Q'' тэмдэглэгээ нь голдуу цахилгаан эсвэл цэнэгийн хэмжээг заахад ашиглагддаг. Цахилгаан цэнэгийн хэмжээг [[электрометрээр]] шууд хэмжиж болох ба мөн [[Гальванометр|баллистик гальванометрээр]] шууд бусаар хэмжиж болно.
 
== Түүх ==
[[Зураг:Bcoulomb.png|thumb|Кулоны мушгих дүүжин]]
МЭӨ 600-аад оны тэртээ Эртний Грекийн философич [[Милетус Талес|Милетусын Талесын]] дурдсанаар цэнэгийг (''цахилгааныг'') [[Арьс|арьсаарарьс]]аар янз бүрийн бодисыг тухайлбал [[Хув|хувыгхув]]ыг үрэх замаар хуримтлуулж болдог гэжээ. Грекчүүд цэнэгжсэн хув товч нь хөнгөн биетүүдийг тухайлбал [[Үс|үсийгүс]]ийг өөртөө татдаг гэж тэмдэглэсэн байдаг. Мөн тэд хувыг хангалттай удаан үрвэл оч үсэргэх боломжтой хэмээн тэмдэглэсэн байна.
 
== Шинж чанар ==
 
[[Цахилгаан соронзон|Цахилгаан соронзоны]]гийн тухай өгүүлэлд дурдагдсан шинж чанаруудаас гадна цэнэг нь харьцангуй [[Инвариант зарчим|инвариант]] чанартай билээ. Энэ нь аливаа ''q'' цэнэгтэй эгэл бөөм нь ямар ч хурдтай хөдөлсөн гэсэн үргэлж ''q'' цэнэгтэй байна гэсэн үг юм. Энэхүү шинж чанарыг ''нэг'' [[Гели|гелийнгели]]йн [[Атомын цөм|цөмийн]] (цөм дотороо холбогдсон хоёр [[протон]] болон хоёр [[нейтрон]] нь өндөр хурдтай хөдөлж байх үед) цэнэг нь ''хоёр'' [[Дейтери|дейтерийндейтери]]йн цөмүүдийн (хоорондоо холбогдсон нэг протон болон нэг нейтрон нь хэрэв гелийн цөмд байсанаасаа удаан хөдөлж байгаа) цэнэгтэй ижил байдгаар туршилтаар батлагдсан.
 
== Цэнэг хадгалагдах ==<!-- This section is linked from [[Хадгалагдах хуулиуд]] -->