Изотоп: Засвар хоорондын ялгаа

Content deleted Content added
б робот Нэмж байна: oc:Isotòp
No edit summary
Мөр 1:
'''ИзотопиИзотоп''' гэдэг нь ямар нэгэн [[химийн элемент|химийн элементийн]] [[атом масс|атом массаараа]] ялгаатай төрлүүдийг хэлнэ. Уг [[атом масс|атом массын]] ялгаа нь тухайн [[химийн элемент|элементийн]] [[атом|цөм]] дэх [[атом|нейтроны]] тооны ялгаанаас үүснэ. Өөрөөр хэлбэл, изотопи гэдэг нь цөм дэх [[атом|протоны]] тоогоороо ижил боловч [[атом|нейтроны]] тоогоороо ялгаатай тухайн химийн элементийн төрлүүд ([[атом|атомууд]]) юм. Изотопийг <sup>3</sup>He, <sup>12</sup>C, <sup>13</sup>C, <sup>131</sup>I and <sup>238</sup>U гэж тэмдэглэнэ.
 
Шотландын эрдэмтэн Маргарет Тод анх ''изотопиизотоп'' ("нэг дор" гэсэн утгатай Грек үг) гэдэг нэр томъёог хэрэглэхийг, 1921 онд цацраг идэвхит бодисын судалгаагаар [[Хими|Химийн]] салбарт [[Нобелийн шагнал]] хүртсэн Фредрик Содд санал болгосон байна.
 
== ИзотопиудынИзотопуудын шинж чанарын ялгаа ==
Ямар нэгэн [[атом|атомын]] изотопиудынизотопуудын [[атом|электрон]] ба [[атом|протоны]] тоо тэнцүү байхаас гадна [[электрон байгуулалт]] нь мөн ижил тул, ерөнхий тохиолдолд, изотопиудынизотопуудын химийн шинж чанар нь ойролцоо байна. Гэвч элементүүдийн шинж чанарт [[электроны байгуулалт|электроны байгуулалтаас]] гадна [[кинетик эффект]] чухал үүрэгтэй. Нэг [[химийн элемент|химийн элементийн]] изотопиудынизотопуудын шинж чанарын ялгаа нь энэхүү [[кинетик эффект|кинетик эффектээр]] тодорхойлогдоно. Өөрөөр хэлбэл, нэг [[химийн элемент|химийн элементийн]] изотопиудизотопууд нь өөр хоорондоо массын ялгаатай бөгөөд хөнгөн изотопи нь хүнд изотопиосооизотопоосоо илүү их химийн идэвхитэй, амархан урвалд орно.
 
Энэхүү массын ялгаа нь [[устөрөгч|устөрөгч-1]] (проти - <sup>1</sup>H) ба [[устөрөгч|устөрөгч-2]] (дейтридейтери - <sup>2</sup>H) 2 дээр маш сайн илрэнэ. Хүнд изотoпиудын хувьд энэ ялгаа бага болно.
 
== Тогтвортой изотопиизотоп ==
{{Гол|Тогтвортой изотопиизотоп}}
'''Тогтвортой изотопиизотоп''' гэдэг нь задардаггүй (цацраг идэвхит бус буюу тогтвортой) буюу хагас задралын хугацаа нь маш урт изотопуудыг хэлнэ. [[Атом|Атомын цөм]] дахь [[Атом|нейтроны]] тооны ялгаанаас үүдсэн массын ялгаа нь изотопиудынизотопуудын шинж чанарын өөрчлөлтийг тодорхойлно. Массын ялгаанаас хамааран, химийн урвалын үр дүнд, нэг фазаас нөгөө фаз руу хүнд, хөнгөн [[изотопийн ялгаралт]] явагдана. [[Устөрөгч|Устөрөгчийн]] изотопиудын (<sup>1</sup>H нь зөвхөн 1 протонтой, <sup>2</sup>H нь 1 протон, 1 нейтронтой) хувьд энэхүү массын ялгаа 100% хүрэх тул маш их хэмжээний изотопийн ялгаралт явагдана.
 
Эртний цаг уур, [[экологи]], [[биологи]], ботаникийн судалгаанд түгээмэл хэрэглэгддэг тогтвортой изотопиудизотопууд нь [[хүчилтөрөгч]], [[нүүрстөрөгч]], [[азот]], [[устөрөгч]] ба [[хүхэр|хүхрийн]] изотопиудизотопууд юм.
 
=== Изотопийн ялгаралт ===
Мөр 20:
* массаас хамаарахгүй ялгаралт
 
== Тогтворгүй изотопиизотоп ==
{{Гол|Тогтворгүй изотопиизотоп}}
[[Атом|Атомын цөм]] нь цацраг идэвхит задралын (энергийн алдагдал) үр дүнд нэг [[Атом|атомоосатом]]ын цөмөөс нөгөө [[атом]]ын рууцөмрүү шилжиж (хувирч) байвал үүнийг '''тогтворгүй изотопиизотоп''' буюу '''цацраг идэвхит изотопиизотоп''' гэж нэрлэнэ. Жишээлбэл: [[Нүүрстөрөгч|Нүүрстөрөгч-14]]-ийнгэсэн атомизотоп нь [[азот|азот-14]]-ынгэсэн атом рууизотопруу хувирна([[бета задрал]]). [[Атом|Атомын]] төвшинд уг задралыг яг тодорхойлох боломжгүй боловч, ойролцоогоор задрах хурдыг (зэргийг) тооцох боломжтой юм.
 
=== Цацраг идэвхит задралын зэрэг ===