Мөнгөний автомат: Засвар хоорондын ялгаа

Content deleted Content added
б Атм нь АТМ руу зөөгдлөө
No edit summary
Мөр 1:
[[Зураг:ATM 750x1300.jpg|thumb|АНУ дахь [[NCR Корпораци|NCR]] Персонас 75-цуврал загварын олон үүрэгт АТМ.]]
=== ATM гэж юу вэ? ===
'''ATM''' ({{lang-en|ATM, Automated Teller Machine}}) буюу '''ABM''' (automated banking machine) нь хүмүүст бэлэн мөнгө дамжуулах боломж, үүрэг бүхий автоматжуулсан төхөөрөмж юм. Банкны[[Банк]]ны теллерийн үүргийг гүйцэтгэнэ гэсэн үг. Ихэнх ATM –ууд нь ATM-ийн соронзон зурвастай тусгай пластик карт болон чиптэй smartcart-уудыгсмарткартуудыг уншихаар хийгдсэн байдаг.
=== ATM - Automated Teller Machine ===
 
Хэрэглэгч нь өөрийн картны тусламжтайгаар ATM-аас өөрийн банкны дансрууданс руу орж болно. Эндээс та өөрийн дансан дахь мөнгөний хэмжээг харах юмуу, эсвэл мөнгөө бэлнээр нь авах боломжтой.
ATM буюу ABM (automated banking machine) нь хүмүүст бэлэн мөнгө дамжуулах боломж,үүрэг бүхий автоматжуулсан төхөөрөмж юм. Банкны теллерийн үүргийг гүйцэтгэнэ гэсэн үг. Ихэнх ATM –ууд нь ATM-ийн соронзон зурвастай тусгай пластик карт болон чиптэй smartcart-уудыг уншихаар хийгдсэн байдаг.
 
Хэрэглэгч нь өөрийн картны тусламжтайгаар ATM-аас өөрийн банкны дансруу орж болно. Эндээс та өөрийн дансан дахь мөнгөний хэмжээг харах юмуу эсвэл мөнгөө бэлнээр нь авах боломжтой.
Нэрний хувьд ATM нь их олон янз байдаг. Жишээ нь automated banking machine, money machine, bank machine, cash machine, hole-in-the-wall, cashpoint, Bancomat (Орос болон Европын ихэнх орнуудад), Multibanco (Португалд), and Any Time Money (Энэтхэгт).
 
=== Түүх ===
Анх 1939 онд LutherЛютер GeorgeЖорж SimjianСимжиан гэдэг хүн бэлэн мөнгөний механик машин зохиож, түүнээтүүнийгээ [[Нью-Йорк (хот)|Нью-Йорк]] хотод City Bank of New Yorkхотын банкиндБанкинд байрлуулсан боловч энэ нь тийм ч амжилттай болж чадаагүй тул 6 сарын дараа буулган авчээ.
 
Ийнхүү ATM-ын түүх, DeДе LaЛа Rue – гРью анхны ATM-г зохиож Лондонгийн[[Лондон]]ы BarclaysБарклэйс Bank –дБанкинд 1967 оны 6-р сарын 27нд27-нд суурилуулах хүртэл 25 жил завсарласан билээ. Энэхүү бэлэн мөнгөний машин дээр ажилласан JohnЖон ShepherdШеферд-BarronБаррон тэргүүтэй олон инженерүүдинженер тухайн үедээ ихээхэн нэрд гарсан билээ. ATM-аар үйлчлүүлсэн хамгийн анхны үйлчлүүлэгч нь БританыБританийн жүжигчин Reg[[Рег VarneyВарни]] байсан байна. Мэдээжийн хэрэг ажиллуулахад жаахан бэрхшээлтэй байв.
Анх 1939 онд Luther George Simjian гэдэг хүн бэлэн мөнгөний механик машин зохиож түүнээ Нью Йорк хотод City Bank of New York банкинд байрлуулсан боловч энэ нь тийм ч амжилттай болж чадаагүй тул 6 сарын дараа буулган авчээ.
 
Ийнхүү ATM-ын түүх, De La Rue – г анхны ATM-г зохиож Лондонгийн Barclays Bank –д 1967 оны 6-р сарын 27нд суурилуулах хүртэл 25 жил завсарласан билээ. Энэхүү бэлэн мөнгөний машин дээр ажилласан John Shepherd-Barron тэргүүтэй олон инженерүүд тухайн үедээ ихээхэн нэрд гарсан билээ. ATM-аар үйлчлүүлсэн хамгийн анхны үйлчлүүлэгч нь Британы жүжигчин Reg Varney байсан байна. Мэдээжийн хэрэг ажиллуулахад жаахан бэрхшээлтэй байв.
Удалгүй 1965 онд мөн БританыБританийн инженер JamesЖэймс GoodfellowГүүдфэллөү картан дээр PIN код байрлуулах санааг боловсруулсан нь одоог хүртэл ашиглагдсаар байна
1968 онд хоорондоо сүлжээгээр холбогдсон ATM нь Donald WetzelДональд Ветцель хэмээх хүний тусламжтайгаар [[Даллас]] болон Техасыг[[Техас]]ыг хооронд нь холбох болов. Ийнхүү DonaldДональд WetzelВетцель анхны сүлжээ бүхий ATM-г зохиосон хүн хэмээн түүхэнд тэмдэглэгдэх болжээ.
1973 он гэхэд ATM-ын IBM 2984 гэх загвар нь Британи даяар тархаад байлаа. 2984 хэмээх энэ загвар нь одоогийн бэлэн мөнгөний машинтай ажиллах зарчмаараа их төстэй байв.
 
=== Байрлал ===
ATM нь зөвхөн банкин дотор байрлахгүйэбайрлахгүй. Их дэлгүүр, худалдааны төвүүд, ШТС, зах, онгоцны буудал, зочид буудал зэрэг хүний хөл хөдөлгөөн ихтэй газруудад байрлуулдаг.
 
ATM нь зөвхөн банкин дотор байрлахгүйэ. Их дэлгүүр, худалдааны төвүүд, ШТС, зах, онгоцны буудал, зочид буудал зэрэг хүний хөл хөдөлгөөн ихтэй газруудад байрлуулдаг.
ATM нь нөхцөлт болон нөхцөлт бус хэмээн 2 хуваагддаг.
Нөхцөлт ATМ нь илүү олон функцтэй, илүү уян хатан үйлчилгээг үзүүлдэг бөгөөд тийм ч учраас их үнэтэй байдаг. Ер нь банк бүр өөрийн гэсэн бэлэн мөнгөний машинуудтай байдаг.
 
=== Сүлжээ ===
Ихэнх АТМ-ууд interbankбанк networks-дхоорондын сүлжээнд холбогдсон байх бөгөөд PULSE, PLUS, Cirrus, Interac, Interswitch, STAR, and LINK зэрэг сүлжээнүүд бий.
 
ATM нь утас болон модемоор төв удирдах хэсэгтэйгээ холбогддог. Гэхдээ тэд зүгээр ч нэг утас биш Plain old telephone service (POTS) гэх утсаар холбогддог. Харин сүүлийн үед бол өндөр хурдны VPN интернет сүлжээг ихээхэн ашиглаж байна. Ингэхдээ тэд сүлжээний SNA - SDLC, TC500 - Async, X.25, TCP/IP - Ethernet. Протоколуудыг ашигладаг байна. Мөн аюулгүй байдлын үүднээс SSL хэмээх нууцлалыгнууцлалын протоколыг ашигладаг.
Ихэнх АТМ-ууд interbank networks-д холбогдсон байх бөгөөд PULSE, PLUS, Cirrus, Interac, Interswitch, STAR, and LINK зэрэг сүлжээнүүд бий.
ATM нь утас болон модемоор төв удирдах хэсэгтэйгээ холбогддог. Гэхдээ тэд зүгээр ч нэг утас биш Plain old telephone service (POTS) гэх утсаар холбогддог. Харин сүүлийн үед бол өндөр хурдны VPN интернет сүлжээг ихээхэн ашиглаж байна. Ингэхдээ тэд сүлжээний SNA - SDLC, TC500 - Async, X.25, TCP/IP - Ethernet. Протоколуудыг ашигладаг байна. Мөн аюулгүй байдлын үүднээс SSL хэмээх нууцлалыг протоколыг ашигладаг.
 
=== Нийтийн хэрэглээ ===
 
2006 оны 8 сарын судалгаагаар гэхэд л дэлхий нийтэд 1,5 сая ATM тоологдсон байна.
Эндээс ATM-г хамгийн ихээр хэрэглэж буй улс орнууд бол Америк, Канад, Япон болоод Европын орнууд байлаа. Ази болон Номхон далайн орнууд, Латин АмерикынАмерикийн орнуудад хэрэглээ нь дунд, харин ойрхиОйрхи дорнодДорнод болоод АфрикынАфрикийн орнуудад ATM нь тун бага хэрэглэгддэг гэсэн тооцоо байна.
Дэлхийн хамгийн өрнөдумард хэсэгт орших ATM нь Норвегийн Svalbard-ийнСвалбардын Longyearbyen-тЛонгиербенд байх бол дорнодөмнөд хязгаарт бол Антарктидын МкМурдо өртөөндстанцад байх ажээ.
Хамгийн хол газарт холбогдсон ATM нь Энэтхэгийн NathuНату LaЛа Pass-тПасс дахь UnionЭнэтхэгийн BankНэгдсэн of India –ийнБанкны ATM бөгөөд энэ нь 4500 метрийгкилометрийг дамжин Төвдийн Нагчу дахь AgriculturalХятадын Хөдөө BankАж ofАхуйн China-нийБанкны ATM-д холбогдсон байх юм.
Мөн ATM нь хөлөг онгоцон дээр бас байдаг байна.
 
=== Бүтэц ===
 
ATM нь дараах хэсгүүдээс бүтнэ.
 
1.#CPU
2.#Соронзон карт уншигч
3.#PIN pad
4. #Secure cryptoprocessor
5.#Дэлгэц
6.#Товчлуурууд эсвэл touch screen
7. #Record Printer
8.#Хамгаалалтын гадаргуу
9. #Housing
Ерөнхийдөө яг л компьютерийн бүтэцтэй их төстэй байгаа биз.
Харин Software-ийнПрограм хангамжийн хувьд Microsoft-ийнМайкрософтын Windows үйлдлийн системтэй.
Хамгаалалтын хувьд тусгай стандарт байдаг бөгөөд Underwriters Laboratories-оос гаргасан CEN EN 1143-1:2005 - CEN III/VdS мөн CEN IV/LGAI/VdS зэрэг сэйкнүүд байдаг
 
=== Хамгаалалт ===
 
Мэдээж мөнгөний машин тул ATM нь халдлагад их өртдөг. Тэхээр ATM-руу халдах хэд хэдэн арга байдаг бөгөөд
Эхнийх нь гэвэл ram-raiding буюу ATM-г суурьнаассууриас нь салгаад бүхлээр нь мөнгөний хамтаар машинд ачаад хулгайлах явдал. 1990 оны үед Японд иймэрхүү халдлага ихээхэн болж байжээ.
Хоёрдахь арга бол Plofkraak буюу тэслэх арга. ATM машины дотогш тэслэх бодис хийн хамгаалалтыг эвдээд доторх мөнгийг нь хамж одох. Анх энэ төрлийн гэмт хэрэг ГерманиГерман, Голланд зэрэг улсуудад гарч байжээ. Гуравдахь арга бол хакердах. Энэ нь хамгаалалтын системийг нь эвдээд мөнгө хулгайлах арга юм.
 
==Гадны холбоос==
{{Commonscat|Automatic teller machines|АТМ}}
[[ar:آلة صراف آلي]]
[[bg:Банкомат]]
[[ca:Caixer automàtic]]
[[cs:Bankomat]]
[[cy:Peiriant arian parod]]
[[da:Pengeautomat]]
[[de:Geldautomat]]
[[en:Automated teller machine]]
[[es:Cajero automático]]
[[eo:Bankaŭtomato]]
[[fa:خودپرداز]]
[[fr:Guichet automatique bancaire]]
[[gl:Caixeiro automático]]
[[ko:현금 자동 입출금기]]
[[hi:स्वचालित गणक मशीन]]
[[hr:Bankomat]]
[[id:ATM]]
[[ia:Cassero automatic]]
[[it:Bancomat]]
[[he:כספומט]]
[[jv:ATM]]
[[lv:Bankas automāts]]
[[lt:Bankomatas]]
[[ml:ഓട്ടോമേറ്റഡ് ടെല്ലർ മെഷീൻ]]
[[nl:Geldautomaat]]
[[ja:現金自動預け払い機]]
[[no:Minibank]]
[[nn:Minibank]]
[[pl:Bankomat]]
[[pt:Caixa eletrônico]]
[[ru:Банкомат]]
=== ATM - [[sq:Automated Teller Machine === Machines]]
[[simple:Automated teller machine]]
[[sk:Bankomat]]
[[sl:Bankomat]]
[[fi:Pankkiautomaatti]]
[[sv:Uttagsautomat]]
[[ta:தன்னியக்க வங்கி இயந்திரம்]]
[[th:บัตรเอทีเอ็ม]]
[[tr:Bankamatik]]
[[uk:Банкомат]]
[[vec:Bancomat]]
[[vi:Máy rút tiền tự động]]
[[wuu:自动银行出纳机]]
[[yi:געלט אויטאמאט]]
[[zh-yue:提款機]]
[[zh:自動櫃員機]]