Буддын шашин: Засвар хоорондын ялгаа

Content deleted Content added
б 66.42.218.94 (яриа)-н хийсэн засваруудыг Bilegchuluun-ий хийсэн сүүлийн засварт буцаан шилжүүллээ.
Мөр 3:
 
== Түүх ==
Буддын шашин нь [[Ази]] тив түүний дорно дахинаа үүсэж, дэлгэрэн тархаж [[дэлхий]]н энэ бүс нутгийн хүн ардын соёл иргэншлийн харүндэс тамхиболон байсаархөгжиж иржээ.
 
Буддын шашныг үндэслэгч [[Сиддарта Гаутама]] нь түүхт бие хүн байсан бөгөөд [[эртний Энэтхэг]] орны умар зүгт орших [[Шагж ван]]гийн мэдлийн нутагт буюу одоогийн [[Балба|Балбын]] [[Лүмбини]]д хаан хөвгүүн болж мэндэлсэн гэж эртний түүх шаштирт тэмдэглэгдсэн байдаг. Тэрээр 29 нас хүртлээ хааны ордонд амьдран эхнэр хүүхэдтэй болсон хойноо амьдралыг судлах зорилго тавьжээ. Ийнхүү ордноос гарч 6 жил ууланд суун даяан хийн гэгээрч, [[хутагт]]ын дүрийг олон "Хутагтын Дөрвөн Үнэн"-ий сургаалийг айлдсан нь Буддын гүн ухааны үндэслэл болсон байна.
 
Ийнхүү [[Буддын гүн ухаан]] нь дэлхийн анхдагч [[гүн ухаан]] гэж зүй ёсоор тооцогддог бөгөөд философын олон урсгалын дэвсгэр болсон гэж үзэгддэг. Өнөө үед буддын шашин болон түүний гүн ухааны онолыг [[Ази]] тивийн орнуудаасолонхи нэн ядуу улсуудадорон, болохтухайлбал, [[Энэтхэг]], [[Балба]], [[Хятадын түвдХятад]], [[Бутан]], [[Шри Ланка]], [[Бирм]], [[Лаос]], [[Тайланд]], [[Камбож]], [[Вьетнам]], [[Сингапур]], [[Монгол]], [[Япон]], [[Солонгос]] зэрэг орны ард түмэн даган биширдгээс үзэхэдгадна энэсүүлийн шашинжилүүдэд хөгжлийнөрнөдийн саадорнуудад, доройтлынтухайлбал, [[АНУ]], [[Их Британи]], [[Франц]], [[Итали]], [[Голланд]] зэрэг орнуудад буддын судлал идэвхтэй явагдан даган бишрэгчдийн тоо хөдөлгүүрч болжнэмэгдсээр байна.
 
=== Буддизм Монголд ===
Буддизм Монголын газар нутагт анх [[МЭӨ 3-р зуун|МЭӨ 3-]][[МЭӨ 2-р зуун|2-р зуунд]] орж ирсэн тухай баримт нотолгоо нь [[Модун шаньюй]]н үе буюу [[МЭӨ 209]] - [[МЭӨ 174|174]] оноор огноологдсон байдаг. Энэ үеэс эхлэн он цагийн турш цэцэглэн хөгжин гандан буурч ирсний эрхээр сэтгэгчид ном зохиолоо туурвин ирсэн байдаг.
Буддизм Монголын газар нутагт их харанхуй үеийг авч ирсэн ба Монгол улсын тусгаар тогтнолын эсрэг зэвсэг болон хэрэглэгдсээр ирсэн харийн шашин. Бүх шашинг хүн зохиосон гэж Наполеон хэлжээ. Буддын шашинг Энэтхэгүүд Түвдүүдийг мөхөөхийн тулд зохиожээ.
Монголын нэгдсэн их гүрний үе буюу [[1182]]-[[1270]] онуудад анх буддын гүн ухааны зохиолуудыг эх хэлнээ орчуулах ажил эхэлсэн гэж тэмдэглэгдсэн байдаг. Үүнд сэтгэгч [[Саж Бандид Гунгаажалцан]] ([[1182]]-[[1251]]) Сахъяа ёсны номлолын судраас монгол хэлнээ хөрвүүлж байсан гэдэг. Энэ үеийн сэтгэгчид тухайлбал [[Чойжи-Одсэр]] ([[1214]]-[[1294]]), [[Дарамбал]] ([[1268]]-[[1283]]), [[Содномгалсан]] ([[1230]]-[[1296]]), [[Ролбийдорж]] ([[1340]]-[[1383]]) нарын Их хөлгөн судрын орчуулга болон тэдний өөрсдийн бичсэн тайлбар судрууд үе дамжин судлагдсаар байна. Сэтгэгч [[Чойжи-Одсэр]] гэхэд л [[7-р зуун]]ы үеийн [[Эртний Энэтхэг|Энэтхэгийн]] сэтгэгч [[Сантидева]]гийн бичсэн "Boddhicaryavatara" хэмээх гүн ухааны бүтээлд зориулж 300 хуудас тайлбар судрыг бичсэн бөгөөд эл судрыг 1000 хувь хэвлэн түгээсэн байдаг. Мөн Дөрвөн мутарт Лхам Бурханы түүх буюу "Mahakala Namo Stuti" судар мөн "[[Бурханы Арван Хоёр Мөр]]", "Manzushri Namo Samghiti" буюу Оюун ухааны дээд хэмээх судруудыг орчуулжээ.
 
Монголын нэгдсэн их гүрний үе буюу [[1182]]-[[1270]] онуудад анх буддын гүн ухааны зохиолуудыг эх хэлнээ орчуулах ажил эхэлсэн гэж тэмдэглэгдсэн байдаг. Үүнд сэтгэгч [[Саж Бандид Гунгаажалцан]] ([[1182]]-[[1251]]) Сахъяа ёсны номлолын судраас монгол хэлнээ хөрвүүлж байсан гэдэг. Энэ үеийн сэтгэгчид тухайлбал [[Чойжи-Одсэр]] ([[1214]]-[[1294]]), [[Дарамбал]] ([[1268]]-[[1283]]), [[Содномгалсан]] ([[1230]]-[[1296]]), [[Ролбийдорж]] ([[1340]]-[[1383]]) нарын Их хөлгөн судрын орчуулга болон тэдний өөрсдийн бичсэн тайлбар судрууд үе дамжин судлагдсаар байна. Сэтгэгч [[Чойжи-Одсэр]] гэхэд л [[7-р зуун]]ы үеийн [[Эртний Энэтхэг|Энэтхэгийн]] сэтгэгч [[Сантидева]]гийн бичсэн "Boddhicaryavatara" хэмээх гүн ухааны бүтээлд зориулж 300 хуудас тайлбар судрыг бичсэн бөгөөд эл судрыг 1000 хувь хэвлэн түгээсэн байдаг. Мөн Дөрвөн мутарт Лхам Бурханы түүх буюу "Mahakala Namo Stuti" судар мөн "[[Бурханы Арван Хоёр Мөр]]", "Manzushri Namo Samghiti" буюу Оюун ухааны дээд хэмээх судруудыг орчуулжээ.
Орчуулагч [[Сэсрэв Сэнгэ]] Буддын сургааль "[[Алтангэрэл (судар)|Алтангэрэл]]" хэмээх судрыг [[1328]] онд орчуулсан байдаг.
 
ОрчуулагчИх орчуулагч [[Сэсрэв Сэнгэ]] Буддын сургааль "[[Алтангэрэл (судар)|Алтангэрэл]]" хэмээх судрыг [[1328]] онд орчуулсан байдаг.
 
[[14-р зуун]]ы сүүл гэхэд Будон Ренчиндэв гэдэг хүн алдарт "Ганжуур", "Данжуур"-ыг бүрэн эхээр нь цуглуулан Монголд оруулж ирсэн бөгөөд [[Лигдэн хаан]]ы ([[1592]]-[[1636]]) үед бүрэн орчуулж дууссан байна.
 
Буддын номлолгүн ухаан нь ийнхүү үе дамжин судлагдсаар 14-р зууны сүүлдсүүл гэхэд гүн ухааны их хөлгөн судрууд бараг орчуулагдаж дууссан байна.
 
Буддизм бүр [[Хүннү]]гийн үе буюу манай эриний өмнөх Монголд дэлгэрснээс хойш хөгжлийн 3 үе туулсан гэж үздэг. [[17-р зуун]]ы үед амьдарч байсан Монголын Сүмбэ Хамба Ишбалжирын "[[Пагсам Чонсон]]" хэмээх бүтээл мөн Зава Дамдин гавжийн "Алтан Дэвтэр" хэмээх алдарт судруудад бичсэнээр энэ нь Буддизмын түрүү дэлгэрэлтийн үе гэж үздэг. Тухайлбал [[Нирун улс]]ын үед Буддизм нь төрийн шашин байжээ.
 
Буддизмын Монгол дахь дунд дэлгэрэлтийн үе буюу [[13-р зуун|13-]][[14-р зуун]]ы үе, тухайлбал, [[Юань гүрэн|Юань гүрний]] үед мөн төрийн шашны хэмжээнд хүрч тэр цагийн сор болсон Чойжи-Одсэр, Шаравсэнгэ тэргүүтэй нэрт эрдэмтэд төрөн гарч буддын гүн ухааны олон арван бүтээлээ туурвисан байдгаас "[[Буддизмын хос ёсны зарчим]]" хэмээх номлол нь тухайн үеийн монгол төрийн үндэс болж байсан байдаг.
 
Буддизмын хожуу дэлгэрэлтийн үе буюу манай эриний [[16-р зуун]]аас хойш үед [[Төвд]] орноос Зонхавын буюу [[шарын шашин|шарын шашны]] хэлбэрээр орж ирсэн байна. [[1570]]-аад онд [[Түмэд]]ийн [[Алтан хан]] "[[Далай Лам]]" хэмээх цол буй болгон шарын шашныг хөгжүүлжтөрийн олоншашин зуунболгосноос судархойш номэдүгээ туурвинхүртэл бүтээж200 ардгаруй олнымонголын оюунсэтгэгчид санаагБуддын хордуулсааргүн иржээухааныг судлан хөгжүүлж олон зуун судар ном туурвин бүтээжээ.
 
== Сургаалиуд ==