Ядамжавын Цэвэл: Засвар хоорондын ялгаа

Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Мөр 2:
'''Ядамжавын Цэвэл''' (1902 оны 7 сарын 30 - 1984 оны 8 сарын 17) нь [[Монгол]]ын хэл зүйч эрдэмтэн байв.
 
==Намтар==
*ТөрсөнЯ.Цэвэл газар: Сайн ноён хан аймгийн Чин сүзэгт номун хан хутагтын шавь, одоо [[Баянхонгор]] аймгийн [[Галуут сум]]ын нутаг, Талын толгой гэдэг газар 1902 онд мэндэлж, 1910 онд Мандалын хүрээнд шавилан суужээ. 1915 онд Чин сүзэгт номун хан хутагтын Шавьд байгуулсан сургуульд суралцаж байв.
1917 оноос Чин сүзэгт номун хан хутагтын Шавийн тамгын газарт тал бичээч, бичээч, 1923 оноос Засгийн газар бичээч, нягтлан бодогч, 1924 оноос Цэцэрлэг Мандалын аймагт суух Засгийн газарын төлөөний түшмэлийн туслах, төлөөний түшмэл, 1926 оноос Ардыг Гэгээрүүлэх Яамнаа Ардыг боловсруулах хэлтсийн дарга, мөн Яамны Эрхэлсэн түшмэл (доогийнхоор дэд сайд) бөгөөд Гадаадад суралцагчдыг эрхэлсэн комиссын нарийн бичгийн дарга, 1929 оноос Судар бичгийн хүрээлэн, Шинжлэх ухааны хүрээлэн, одоогийн Шинжлэх Ухааны Академийн Ерөнхий хэлтэс, Улсын Архив, Номын санд газар, тасгийн эрхлэгч, дарга, эрдэм шинжилгээний ажилтан, ЭШ-ний ахлах ажилтан зэрэг ажлыг хийж байгаад 1978 онд өндөр насны тэтгэвэрт гарчээ. Тэрээр 1929 онд Монголын уран зохиолчдын анхдугаар бүлгэмд гишүүнээр элссэн байна.
 
1926-1930 онд Оюутны сургууль, Багш нарын давтан сургууль, Нутгийн захиргаа болон Хууль цаазны сургууль, Нягтлан бодох санхүүгийн түр сургууль, дунд сургууль; 1934/1937 онд Цаг уурын тэмдэглэгч нарын түр сургууль; Номын санч нарын түр сургууль; 1938 онд Эрдэм шинжилгээний ажилтан бэлтгэх түр сургууль; 1941 онд Монгол Улсын Их сургуулийн бэлтгэл анги; 1943 онд Цэргийн дарга нарын давтан сургууль; 1960-1961 онд Номын санч нарыг бэлтгэх курст монгол хэл бичиг, монголын эртний хууль цааз, Үндсэн хууль, Нутгийн захиргааны дүрэм зэрэг хичээл зааж байжээ.
==Боловсрол==
 
*1910: Мандалын хүрээнд шавилан суужээ.
Тэрээр 1943 онд Шинжлэх Ухааны хүрээлэнгийн сурвалжлагч гишүүн, 1946 онд жинхэнэ гишүүн, 1951 онд тэргүүлэгч гишүүнээр сонгогдсон байна.
*1915: Чин сүзэгт номун хан хутагтын Шавьд байгуулсан сургуульд сурагч
 
:'''Эрхилж ирсэн ажил'''
Я.Цэвэл 1984 онд [[Улаанбаатар]] хотноо нас нөгчжээ.
*1917: Чин сүзэгт номун хан хутагтын Шавийн тамгын газарт тал бичээч, бичээч
 
*1923: Засагийн газар бичээч, нягтлан бодогч
==Гавъяа шагнал==
*1924: Цэцэрлэг Мандалын аймагт суух Засагийн газарын төлөөний түшмэлийн туслах, төлөөний түшмэл
*1936: ЗасагийнЗасгийн ГазарынГазрын хүндэт үнэмлэх;
*1926: Ардыг Гэгээрүүлэх Яамнаа Ардыг боловсруулах хэлтэсийн хэлтэсийн дарга, мөн Яамны Эрхилэсэн түшмэл (буюу одоогийнхоор дэд сайд) бөгөөд Гадаадад суралцагчдыг эрхилэсэн комиссын нарийн бичигийн дарга
*1929: Монголын уран зохиолчдын анхны бүлгэмийн гишүүн
*1929: Судар бичигийн хүрээлэн, Шинжлэх ухааны хүрээлэн, одоогийн Шинжлэх Ухааны Академийн Ерөнхий хэлтэс, Улсын Архив, Номын санд газар, тасагийн эрхилэгч, дарга, эрдэм шинжилгээний ажилтан, ЭШ-ний ахлах ажилтан (Энэ үедээ Гадаад Явдалын Яамнаа нэгэн хэсэг хавсран ажиллаж байжээ)
*1978: Өндөр насны тэтгэвэрт
:'''Багшлах ажлын талаар'''
*1926-1930: Оюутны сургууль, Багш нарын давтан сургууль, Нутагийн захиргаа болон цааз хуулийн сургууль, Нягтлан бодох санхүүгийн түр сургууль, дундад сургууль;
*1934/1937: Цаг уурын тэмдэглэгч нарын түр сургууль; Номын санч нарын түр сургууль;
*1938: Эрдэм шинжилгээний ажилтан бэлтгэх түр сургууль;
*1941: Монгол Улсын Их сургуулийн бэлэдхэл анги;
*1943: Цэргийн дарга нарын давтан сургууль;
*1960-1961: Номын санч нарыг бэлэдхэх курс; (Монгол хэл бичиг, монголын эртний хууль цааз, Үндсэн хууль, Нутагийн захиргааны дүрэм ... зэрэг хичээл зааж байжээ)
:'''ШУ-ны байгуулгаа олгосон цол'''
*1943: Шинжлэх Ухааны хүрээлэнгийн сурвалжлагч гишүүн;
*1946: Шинжлэх Ухааны хүрээлэнгийн жинхэнэ гишүүн;
*1951: Шинжлэх Ухааны хүрээлэнгийн тэргүүлэгч гишүүн.
:'''Шагнал'''
*1936: Засагийн Газарын хүндэт үнэмлэх;
*1943: Сайд нарын Зөвлөлийн хүндэт жуух;
*1944: Хөдөлмөрийн гавъяаны улаан тугийн одон;
Line 33 ⟶ 19:
*1951: Алтан гадас одон, 40 жилийн ойн медаль;
*1961: Алтан гадас одон; Ойн бусад медалиуд ...
*1967: Москва хотноо болсон Олон Улсын номын үзэсгэлэнгээс “Монгол хэлний товч тайлбар толь” нь III зэрэгийнзэргийн диплом хүртжээ.
:'''Намын гишүүний байдал'''
*1924: Засагийн газарын дэргэдэх 8-р үүрт гишүүн; Намын 2-р шалгалтаар намаас хөөгдсөн. Дахиж элсээгүй
:'''Улсад хариулан тусласан байдал'''
*1939: Халх голын байлдааны үед цэргийн орон сууцны хэрэгцээнд таван ханат бүрэн гэр нэгийг зуух яндангийн хамт гэр бүлээрээ үнэ төлбөргүй сайн дураар туслажээ. (Хүлээн авсан комисс нь тэр үеийн ханшаар 1 300 төгрөг гэж үнэлэн бодсон баримт нь буй)
*1968: Зохиолч Д. Нацагдоржийн Мүзей байгуулахад өөрийн сууж ажиллаж байсан бичигийн ширээгээ үзмэрт нь шилжүүлсэн бөгөөд уг ширээ одоо хүртэл тэнд буй.
*1978-1984: 3 удаа тэр үеийн ханшаар нийт 100 000 төгрөгийг Хүүхдийн фонд болон 31-р сургуулийн номын санг өргөтгөхөд хандив өргөжээ .
*1981: Улсын Төв Мүзейд Угсаатны зүйн тасаг шинээр байгуулахад өөрийн сууж байсан таван ханатай бүрэн гэрээ үнэ төлбөргүй бэлэглэжээ.
 
==Элдэв баримт==
*1924: Засагийнонд Засгийн газарын дэргэдэх МАХН-ын 8-р үүрт гишүүн;гишүүнээр Намынэлссэн ч намын 2-р шалгалтаар намаас хөөгдсөн. Дахижбөгөөд дахиж элсээгүй аж.
*1939: онд Халх голын байлдааны үед цэргийн орон сууцны хэрэгцээнд таван ханат бүрэн гэр нэгийг зуух яндангийн хамт гэр бүлээрээ үнэ төлбөргүй сайн дураар туслажээ.тусалжээ (Хүлээн авсан комисс нь тэр үеийн ханшаар 1 300 төгрөг гэж үнэлэн бодсон баримт нь буй).
*1968: Зохиолчонд зохиолч [[Нацагдоржийн музей|Д. Нацагдоржийн МүзейМузей]] байгуулахад өөрийн сууж ажиллаж байсан бичигийн ширээгээ үзмэрт нь шилжүүлсэн бөгөөд уг ширээ одоо хүртэл тэнд буй.
*1978-1984: онд 3 удаа тэр үеийн ханшаар нийт 100 000 төгрөгийг Хүүхдийн фонд болон 31-р сургуулийн номын санг өргөтгөхөд хандив өргөжээ .
*1981: онд Улсын Төв МүзейдМузейд Угсаатны зүйн тасаг шинээр байгуулахад өөрийн сууж байсан таван ханатай бүрэн гэрээ үнэ төлбөргүй бэлэглэжээ.
 
==Бүтээл==
Я. Цэвэл 50 гаруй жил эрдэм шинжилгээний ажил хийхдээ Монгол хэлний үгсийнүгийн сан, найруулгазүй, түүх, угсаатны судлал, түүхэн газарзүй, соёл, монголынМонголын шинжлэх ухааны түүх, сурган хүмүүжүүлэх салбараар ажиллаж бие даасан ном, товхимол, өгүүлэл олныг нийтлүүлсэнээснийтлүүлснээс гадна энэ хэр нийтийн хүртээл болж хэвлэгдэн гараагүй бүтээл нэлээд буй. Тэдгээр бүтээлүүд нь дараа дараагийн үеийнхинийүеийнхний судлагааны ажлын суурь болсоор ирсэн билээ. Тухайлбал: "Монгол хэлний товч тайлбар толь"[http://toli.query.mn/] нь 1966 оноос хойш дэлхийн олон оронд гарсан монгол хэлтэй холбогдол бүхий тольд үндсэн хэрэглэгдэхүүн болсоор иржээ. Уг толь 2002 онд монгол бичгээр БНХАУ-д дахин хэвлэгджээ.
 
Я. Цэвэл 50 гаруй жил эрдэм шинжилгээний ажил хийхдээ Монгол хэлний үгсийн сан, найруулгазүй, түүх, угсаатны судлал, түүхэн газарзүй, соёл, монголын шинжлэх ухааны түүх, сурган хүмүүжүүлэх салбараар ажиллаж бие даасан ном, товхимол, өгүүлэл олныг нийтлүүлсэнээс гадна энэ хэр нийтийн хүртээл болж хэвлэгдэн гараагүй бүтээл нэлээд буй. Тэдгээр бүтээлүүд нь дараа дараагийн үеийнхиний судлагааны ажлын суурь болсоор ирсэн билээ. Тухайлбал: "Монгол хэлний товч тайлбар толь"[http://toli.query.mn/] нь 1966 оноос хойш дэлхийн олон оронд гарсан монгол хэлтэй холбогдол бүхий тольд үндсэн хэрэглэгдэхүүн болсоор иржээ. Уг толь 2002 онд монгол бичгээр БНХАУ-д дахин хэвлэгджээ.
 
Үүнээс гадна 1936-1937 онд хэвлүүлсэн номзүйн хоёр бүртгэл нь монголд шинэ цагийн Номзүйн суурийг тавьсан гэж үздэг.