10:34, 5 Арванхоёрдугаар сар 2023-ий байдлаарх засвар засварлах Megzer (хэлэлцүүлэг \| оруулсан хувь нэмэр) 5,957 edits No edit summary Tag: Visual edit ← Өмнөх өөрчлөлт		05:46, 18 Дөрөвдүгээр сар 2024-ий байдлаарх засвар засварлах цуцлах Bichekeen (хэлэлцүүлэг \| оруулсан хувь нэмэр) 8 edits БӨРТЭ ЧОНО, ГОО МАРАЛ. Tags: Reverted Visual edit Дараагийн ялгаа →
Мөр 1: = '''Монголчуудын БӨРТЭ ЧОНО (ЧОНО), ГУА МАРАЛ (БУГА), БҮРГЭД, ХУН ЗЭРЭГ ТОТЕМ болон "ТЭНГЭР ЯЗГУУРТ" гэсэн тодотгол ямар учиртай вэ?''' = '''Гуа Марал''' ([[Хятад хэл\|хятад]]: 豁埃馬闌勒<ref>{{Cite web \|title=元朝秘史/卷01 - 维基文库，自由的图书馆 \|url=https://zh.wikisource.org/wiki/%E5%85%83%E6%9C%9D%E7%A7%98%E5%8F%B2/%E5%8D%B701 \|access-date=2023-12-05 \|website=zh.wikisource.org \|language=zh}}</ref>, [[пиньинь]]:Huō āi mǎ lán lēi, [[Галиг үсэг\|латин галиг]]: Qoay maral<ref name=":0">{{Cite book \|last=Т. \|first=Дашцэдэн \|title="Монголын нууц товчоон"-ы галиг \|publisher=МУИС-Монгол хэл, Соёлын сургууль \|year=2009 \|edition=2 дахь хэвлэл \|location=Улаанбаатар \|pages=16}}</ref>, γoγ̇ai maral<ref>{{Cite web \|title=音訳蒙文元朝秘史/巻一-1 - Wikisource \|url=https://ja.wikisource.org/wiki/%E9%9F%B3%E8%A8%B3%E8%92%99%E6%96%87%E5%85%83%E6%9C%9D%E7%A7%98%E5%8F%B2/%E5%B7%BB%E4%B8%80-1 \|access-date=2023-12-05 \|website=ja.wikisource.org \|language=ja}}</ref>) бол [[Чингис хаан]]ы хорин хоёр дахь үеийн дээд өвөг эцэг [[Бөртэ Чино\|Бөртэ Чиногийн]] гэргий мөн юм. [[Монголын Нууц Товчоо\|Нууц товчооны]] 1-р бүлгийн 1-р зүйлд: <blockquote>"Činggis qaγan-nu hujaur deere tenggeri-eče jayaatu töregsen Börte čino aju[γ]u. Gergey inu Qoay maral aji[γ]ay. Tenggis ketüljü irebe."<ref name=":0" /> (Чингис хааны язгуур дээр тэнгэрээс заяат төрсөн Бөртэ Чино ажу[г]у. Гэргий ину Хоа Марал ажи[г]ай. Тэнгис гэтэлж ирвэй.) </blockquote>[[Монголын нууц товчоо]], [[Судрын чуулган]], [[Лу.Алтан товч]] зэрэг монголын түүхийн тулгар сурвалж бичигт Бөртэ Чино, гэргий Гуа маралын хамт Онон мөрний эх Бурхан халдунд нутаглан, Батачихан нэрт хөвүүн төрүүлсэн тухай бичжээ. Харин [[Эрдэнийн товч]], [[Алтан товч (Мэргэн гэгээн)\|Мэргэн гэгээний Алтан товч]] зэрэг зарим 17-18-р зууны монгол сурвалжид Батасхан, Бата чахан<ref name=":1">{{Cite book \|last=Мэргэн гэгээн \|first=Лувсандамбийжалцан \|title=Их Монгол Улсын Үндэслэсэн Алтан Товч Тууж Оршвой \|publisher=МУИС \|year=2006 \|location=Улаанбаатар \|pages=53}}</ref><ref>{{Cite book \|last=. \|first=Саган Сэцэн \|title=Эрдэнийн товч \|publisher=МУИС \|year=2006 \|location=Улаанбаатар \|pages=54}}</ref> нэрт хоёр хөвүүн төрүүлэв гэх хуудуутай мэдээлэл байдаг. Мөн Мэргэн гэгээний Алтан товчид Хоо маралыг өмнөх нөхөрөөс төрсөн Баташа хөвүүнтэй бэлэвсэн эм<ref name=":1" /> гэх мэтээр бичжээ. '''Монгол домог, үлгэрүүдэд, агам югти судруудад монголчуудын язгуур, уг гарвал, сүлд, шүтээн гэж тэмдэглэгдсэн Бөртэ-Чоно, Гуа-Марал, Хун, Цагаан шонхор, Гирэгэ(гирэгүүд), Бүргэд, Гарди, Үхэр (Бух) гэсэн нэрүүд бол дандаа тэнгэрүүдийн буюу оддын нэрүүд юм шүү.''' '''Жишээ нь:''' ~~==Гэр бүл==~~ '''Буриадын нэг салбар овог болох "Хорь Буриад"-н гарал үүслийн домогт гардаг Хоридай мэргэний нэг хатан нь Хун (Хонг) гэдэг тэнгэрийн дагина байсан гэсэн үг. Тэрнээс Буриадын нэг салбар овог нь хун, хүн хоёрын эрлийз, Монголчууд амьтан, хүн хоёрын дундаас үүссэн, хүн амьтан хоёрын эрлийзүүд гэсэн үг биш.''' * Нөхөр: [[Бөртэ Чино]] '''Ганцхан монголчууд ч биш, гүн ухаан, соёл иргэншил хөгжүүлсэн бүх л үндэстнүүд оддыг, одны ордуудыг амьтны нэрээр нэрлэдэг байсан. Одоо ч энэ нэрүүдээ ашиглаж байгаа. Мөн оддын хүүхдүүд/оддын үрс (star children/звездные дети)''' '''гэсэн ойлголтууд хүн төрөлхтний дунд түгээмэл байна. Эдгээр оддын хүүхдүүд (бидний уламжлалт ойлголтоор бол тэнгэр язгууртнууд) сүүлийн үед бүр ч эрчимтэй судлагдаж, хүлээн зөвшөөрөгдөж байна.''' * Хүүхэд: [[Батачи хан]] '''Тэгэхээр:''' ~~== Эшлэл ==~~ '''- монголчуудын чоно, буга, хун зэрэг тотемийг адгуус амьтан гэж ойлгох''' '''- монголчууд өөрсдийгөө тэнгэр язгууртнууд, тэнгэрийн үрс гэхэд гайхах, эсвэл шоолох нь биднийг гутааж, үл ойшоож байгаа явдал биш, тэд харин өөрсдийгөө л илчилж байгаа хэрэг юм.''' '''Эртний монгол овгуудын нэрүүд бол тэдгээр бүлүүдийг бүрдүүлж байсан хүмүүсийн уг язгуур буюу сүнснийх нь эх сурвалжийн, тэнгэрүүд (оддын)-н нэрүүд юм. Ийм учраас одоогийн бидний овог гэж нэрлэж байгаа бүлүүдийг цагаан домын судруудад дандаа язгуур гэж тэмдэглэсэн байдаг. Одоогийн нийт монгол овогтнуудын дээд овгууд болох Чоносын язгуурт нүүдэлч Дарлигины зургаан том овог, Маралын язгуурт Эхирэдийн гурван том овог, нийт есөн том овог байдаг. Энэ есөн том овгууд зарим нь бүр нэг одны ихрүүд буюу зүйрээ нар, ихэр овгууд. Энэ есөн том овгийн зургаан овог нь зүйрээ нар буюу хоёр хоёроороо ихрүүд. Жишээ нь: Урианхан, Бүри-Ата нар зүйрээ нар. Ихэр зургаан овог нь язгуураараа нэгдээд гурван язгуур болно, үлдсэн гуравтайгаа нийлээд зургаан монгол язгуур болно. Энэ есөн том овог (зургаан монгол язгуурынхны) зөвхөн цагаан домын ном албан ёсоор уламжилдаг (тээж, хадгалж, хөгжүүлж хэрэглэдэг, дараагийн үедээ дамжуулдаг) үр ач нарыг гиуруу нар гэдэг. "Гиуруу" гэдэг үг одоо ч Монгол хэлний их тайлбар толь" дээр "зургаан овгийн ач нар" гэсэн тайлбартай байж байна. [https://bichekeen-tgg.blogspot.com/2024/04/blog-post_9.html]''' '''Мөн Сорхугтани Бэхи Хатан, Ж.Нүрзэд "ХӨХ МОНГОЛ-ыг Нүүдлийн соёлоор бадраах ИХ ЗАСАГ-ийн Алтан Дээд ГЭР ИЭ" судрын IV бүлгийн Үндэсний Алтан Дээд ГЭР ИЭ-т ерэн есөн ТНГР-ийн тайлга гэсэн хэсгийн "ТӨР-ийм ЭН зургаан хөх ТНГР-ийн БӨӨ гэгээн ерэн түм ЭН Улс" гэсэн тайлга дотор (73-р нүүр):''' '''Улс ГЭР-ийн хана болсон арван таван АЙЛ-тэй зургаан Дээд язгуурт ерэн түм ЭН Ардын''' '''Улсаа өмөөрөн босоо оршин амьдрахуйн ухаан хилтэй БӨӨ гэгээн тархиа тайлж соёрхийтэ''' '''Хаяа уулзвал хамтаар хариуцахуйн долоон ухаанаар Улсын ГЭР-ийн зургаан язгуур нийлийтэ... гэсэн тайлга байна.''' '''Оюун ухаант хүн язгуур гэж сүнснийхээ эх сурвалжийг хэлдэг. Харин эст (эгэл) биеийнхээ эх сурвалжийг бол ихэс дээдэс гэнэ. Ийм учраас газар эх дэлхий дээр амьдарч байсан тэнгэр язгуурт бүлүүд язгуурынхаа буюу сүнснийхээ эх сурвалжийн нэрээр өөрсдийнхөө бүлүүдийг (овгуудыг) нэрлэсэн гэсэн үг. Энэ тэнгэр язгуурт бүлүүд зөвхөн хоорондоо ураглаж, нэгдэж илүү том од угтнуудын (тэнгэр язгууртнуудын) бүлүүдийг буюу отгуудыг үүсгэсэн.''' '''Орчин үед бид язгуурынхаа буюу сүнснийхээ эх сурвалжийн нэрүүдийг "язгуур" гэхгүй "овог" гэж нэрлэж байна. Овог гэдэг бол орчин үед сүнс ухамсрын эх сурвалжийг буюу язгуурыг илэрхийлэх биш, эгэл бие (цус, ясны)-н эх сурвалжийг илэрхийлсэн нэр томъёо, ойлголт болсон. Бидний язгуур буюу сүнсний эх сурвалжуудын нэрс одоо цагт эст биеийн, тэр дундаа ясан талын эх сурвалж, гарал үүслийн нэр болсон.''' '''Жишээ нь:''' '''1. Шинээр мэндэлсэн Жаргал гэдэг хүү Маралын ордны Хонг-Гарди одны язгуурт сүнстэй байсан ч аав нь Чоносын Бэсүд овгийн хүн бол тэр хүүхэд Бэсүд овогтон болоод явна.''' '''2. Би бол сүнсний хувьд Маралын ордны Ихэрэс одны язгуурт сүнстэй. Тийм учраас Маралын язгуурынхны ном судруудын уламжлагчаар өмнөх төрлүүддээ ч сонгогдож байсан. Энэ төрөлдөө ч сонгогдсон. Би яг энэ цагийн ураг удам, уг гарвал, овгийн нэршлээр бол Чоносын Боржигин овгийн хүн (аав ч Боржигин, ээж ч Боржигин). Манай эмээ мөн орчин үеийн ясан төрлийн ургийн овгоороо бол Чоносын Дархад овгийн хүн (аав нь ч Дархад, ээж нь ч Дархад), харин сүнсний хувьд бол Маралын ордны Ихэрэс одны язгуурт сүнстэй хүн байсан.''' '''Язгуур болон Ихэс дээдсийг, язгуур болон ихэс дээдсийн ялгааг, өөрөөр хэлбэл хүний сүнс ухамсрын болон эст биеийн эх сурвалж, гарал үүслийн ялгааг Чингис хаанаар, Чингис хааны уг язгуур болон ихэс дээдсээр төлөөлүүлэн "МОНГОЛЫН НУУЦ ТОВЧОО" сударт маш тодорхой тэмдэглэсэн байдаг.''' '''МОНГОЛЫН НУУЦ ТОВЧОО''' '''Тэмүчиний уг гарвал ба бага насны үе''' '''1. Чингис хааны язгуур, дээд тэнгэрээс заяат төрсөн Бөртэ-Чино, гэргий Гуа-Маралын хамт тэнгис далайг гэтэлж ирээд Онон мөрний эх Бурхан халдун ууланд нутаглаж Батцагаан гэдэг нэгэн хөвүүнийг төрүүлжээ.''' '''/Оюун ухаант хүний хувьд "Язгуур" гэж сүнс ухамсрынхаа гарал үүсэл, эх сурвалжийг хэлдэг. Харин эст биеийнхээ гарал үүсэл, эх сурвалжийг ихэс дээдэс, өвөг эмэг, эцэг эх гэнэ./''' '''1. "Чингис хааны язгуур дээд тэнгэрээс заяат төрсөн Бөртэ-Чино, Гуа-Марал" гэж "алтайн кижи цус, ястай, тэнгэрийн язгуурт сүнс ухамсартай" монгол овогтнуудын уг язгуур тэнгэрүүд болох "Бүри-Чоно, Гий-Марал" тэнгэрүүдийг болон "Бүри, Гий" тэнгэрүүдээс ирсэн тэнгэр язгуурт сүнснүүдийг хэлж байна. Чингис хаан болон түүний ихэс дээдэс, ураг удмынхны сүнс ухамсрын эх сурвалж, гарал үүслийг хэлж байна. Тэд сүнс ухамсрын хувд тэнгэрийн гарал үүсэлтэй, тэнгэр язгууртай. Тэнгэр сүнстэй. Тэнгэрийн гэрэлт сүнстэй.''' '''2. Онон мөрөн, Бурхан Халдун бол эх дэлхий дээр бодитой байгаа газар орны нэр. Тэгэхээр Онон мөрөн, Бурхан Халлдунд нутаглаж байгаа Батцагаан гэдэг хүн бол Чингис хааны ихэс дээдэс нь буюу эст биеийнх нь эх сурвалж, уг гарвал гэсэн үг. Энэ Онон мөрөн, Бурхан Халлдунд нутаглаж байгаа Батцагаан гэдэг хүнээр төлөөлүүлж:''' '''- Чингис хааны''' '''- Алтан ургийнхны''' '''- "Алтайн кижи цус, ястай, тэнгэрийн язгуурт сүнс ухамсартай" монгол овогтнуудын ихэс дээдсийг нь буюу эст биеийнх нь эх сурвалж, гарал үүслийг хэлж байна.''' '''Мөн тэдний өргөмжит наран тоонот, өлгий найраг нутгийг нь ч маш тодорхой зааж байна.''' '''МНТ судар эхлэхдээ л:''' '''- Чингис хааны''' '''- Алтан ургийнхны''' '''- "Алтайн кижи цус, ястай, тэнгэрийн язгуурт сүнс ухамсартай" монгол овогтнуудын:''' '''1. ЯЗГУУРЫГ нь ч''' '''2. ИХЭС ДЭЭДСИЙГ нь ч буюу''' '''- Сүнс ухамсрынх нь гарал үүсэл, түвшин, зэргэ зиндааг ч''' '''- Цус яс, ураг удмынх нь гарал үүслийг ч,''' '''"Тэр, тэд хэн бэ?, Хэний хэн бэ? гэдгийг, мөн өнөд мөнх орших өргөмжит наран тоонот, өлгий найраг нутгийг нь ч маш тодорхой өгүүлж байна.''' '''1. Монголчуудын чоно, буга, бүргэд, хун зэрэг онгон сүлд, нандин шүтээний учир''' '''2. Монголчууд өөрсдийгөө тэнгэр язгууртнууд, тэнгэрийн үрс гэдгийн учир''' '''3. "Язгуур" гэдэг үг оюун ухаант хүн дээр чухам юуг илэрхийлдэг, Оюун ухаант хүн юугаа (ямар зүйлийнхээ эх сурвалж, гарал үүслийг) язгуур гэж нэрлэдэг тухай''' '''4. Тэнгэр язгууртнуудын язгууруудын нэрс яваандаа овгуудийн нэрс болсон тухай, Орчин үеийн бидний хэрэглэж байгаа "овог", ихэс дээдсийн минь хэрэглэж байсан "язгуур" гэсэн нэр томъёонуудын ялгааг''' '''5. "Монголын нууц товчоо" судрын ганцхан өгүүлбэрт ямар их мэдээлэл хадгалагдаж байдаг тухай товчхон дурдлаа.''' '''Нийтлэл бичсэн Илээхэн Ээхэн''' == ЭХ СУРВАЛЖ: == '''- "МОНГОЛЫН НУУЦ ТОВЧОО" судар''' '''- Монгол Цагаан Домын галигт ном "ЯТГАЛ" судар''' '''- “МОНГОЛ АРДЫН АМАН ЗОХИОЛЫН ДЭЭЖ БИЧИГ" (АРДЫН ДОМОГ), 1978 он''' '''- Монгол Цагаан Домын онол, тайлал, аргазүйн сургалт''' [[Ангилал:Монголын үлгэр домог судлал]] [[Ангилал:Чингис хаан]]

Гуа Марал: Засвар хоорондын ялгаа