Стандарт хэл

Стандарт хэл (эсвэл стандарт, стандарт хэлний аялгуу, стандартчилагдсан аялгуу, энгийн стандарт гэх мэт) гэдэг нь тухайн хэлний дүрэм, үгийн сан, бичгийн систем, эсвэл бусад онцлогийг нэлээд хэмжээгээр кодчилсон хэлний төрөл зүйл юм. Ихэвчлэн стандартчилалд ордог хэлний төрөл зүйлүүд нь худалдаа, засаг захиргааны төвүүдтэй холбогдсон, боловсролтой хүмүүс болон мэдээний нэвтрүүлэгт түгээмэл ашиглагддаг, сургууль болон тухайн хэлийг эх хэлнээсээ өөр хэлээр суралцагчдад өргөнөөр заадаг төрөл зүйлүүд байдаг. Хэлний нийгэмлэг дотор стандартчилал нь ихэвчлэн тодорхой нэг хэлний төрөл зүйлийг сонгож (ихэвчлэн хэлний нэгдмэл байдлыг сайжруулах зорилготойгоор), нөлөө бүхий хүмүүс хүлээн зөвшөөрч, нийгэм, соёлын хүрээнд түгээгдэж, өрсөлдөгч хэлний төрөл зүйлүүдээс ялгарч, олон төрлийн нөхцөл байдалд улам бүр ашиглагдаж, хамгийн амжилттай хүмүүсийн хэлний төрөл зүйлтэй холбогдсон байдлаар өндөр нийгмийн нэр хүндтэй болдог. Эдгээр үйл явцын нийгэм судлалын үр дүнд стандарт аялгууг ашиглагч ихэнх хүмүүс болон өөр аялгуутай хүмүүсийн олонх нь стандарт хэлний аялгуу нь бусад аялгуунаас төрөлхийн илүү давуу юм шиг, эсвэл бусад аялгууг үнэлэх үндэс болсон хэлний суурь гэж үзэх хандлагатай байдаг. Гэсэн хэдий ч ийм итгэл үнэмшил нь нийгмийн ойлголт дээр үндэслэсэн байдаг бөгөөд ямар нэгэн объектив үнэлгээнд суурилдаггүй.

Хэлний стандартчилал нь тасралтгүй явагддаг үйл явц бөгөөд хэл байнга өөрчлөгдөж байдаг тул хэрэглээний хэл нь машины эд анги шиг байнга стандартчилагдах боломжгүй юм. Стандартчилал нь тухайн хэлний бичгийн хэлбэрийг илүү нэгдмэл болгох хүсэл эрмэлзлээс үүдэлтэй байж болох бөгөөд үүний нэг жишээ нь стандарт англи хэл юм. Ихэвчлэн стандартчиллын үйл явцад нэр хүндтэй аялгууны үсэглэл (зөв бичих дүрэм)-ийг тогтворжуулах, албан ёсны дүрэм болон толь бичгүүдээр дамжуулан хэрэглээ болон тодорхой (нэр томьёоны) утгуудыг кодлох, кодлосон зүйлсийг нийтэд зөв гэж хүлээн зөвшөөрүүлэхийг дэмжих оролдлогууд багтдаг. Энэ утгаараа олон төвтэй хэл нь харилцан үйлчлэлтэй стандарт хэлний төрөл зүйлүүдтэй байдаг. Үүний жишээнд англи, франц, португал, герман, солонгос, серби-хорват, испани, швед, армян болон мандарин хятад хэлнүүд ордог.

Орос, япон зэрэг нэг төвтэй хэлнүүд нь нэг стандартчилагдсан хэлний аялгуутай байдаг.