Каратэ

Каратэ-До (Япон: 空手道, からてどう, Кара - хоосон, Тэ - гар гэсэн 2 ханзнаас бүтдэг буюу "Зэвсэггүй гар", "Нүцгэн гар" гэсэн утгыг, харин До нь "Зам" буюу урлаг, гүн ухааны талаасаа амьдралын зам гэсэн санааг илэрхийлдэг) нь японы тулааны урлагийн нэг хэлбэр юм. Каратэгийн түүх 19-р зууны үед Окинавагаас эхлэлтэй гэж үздэг. Каратэ нь анх биеэ хамгаалах гардан тулаан байжээ. Энэ үед Окинавагийн уламжлалт тулааны урлаг нь Хятадын Шаолинь күнфү болон Японы Явара, Корю Жүүжүцү, Бүжүцү зэрэг тулааны урлагуудын нөлөөнд бий болсон. 20 дугаар зууны эхэн үеэс Окинавагаас Японы эх газарт дэлгэрэх суурь нь тавигдаж улмаар Дэлхийн 2-р дайны дараагаас дэлхий дахинд түгэн дэлгэрч эхэлсэн. Юуны өмнө каратэ нь гараар цохих, хөлөөр өшиглөх, хамах болон хаалтын техникүүдээр тодорхойлогддог ба эдгээр нь ч бэлтгэл сургуулилтынх нь цөмийг бүрдүүлдэг. Үндсэн техникүүдээ бүрэн эзэмшсэн үед өчих болон шидэлтийн техникүүд төдийгүй тодорхой түвшний бэлтгэл сургуулилтын хүрээнд боолт болон мэдрэлийн цэгийн цохилтуудыг дадлагажуулдаг. Хэдийгээр каратэгийн нэг хэсэг биш ч зарим тохиолдолд Кобүдогийн зэвсэгтэй хоршсон техникүүдийг хийдэг. Энэ нь Кобүдогийн зэвсэгтэй техникийн зогсолтууд болон хөдөлгөөний зарим онцлог шинжүүд нь каратэгийнхтэй төстэй байдаг нь сургалтанд туслах хэлбэрээр ашиглахад хэрэг болдог.

Түүх

Карате 19 дүгээр зууны төгсгөлд Окинава арлаас эхээ авч Японд дэлгэрсэн. Окинава нь нэгэн үе Хятад, Японтой худалдааны нягт харилцаатай байсан бие даасан Рюкю вант улсын төв байв. 17 дугаар зуунд Рюкюгийн хаант улсыг Сацума ноёдын самурай эзлэн авч, түүний вассал буюу боол улс болжээ. Одоогийн байдлаар Окинавагийн оршин суугчид Японы түрэмгийлэгчдийн эсрэг тэмцэл хийж, каратегийн урлагийг бий болгосон гэж барууны уран зохиолд өргөн тархсан байдаг. Энэхүү хувилбарыг шүүмжлэгчид арлын гурван зуун мянган хүн амтай, Японы гарнизоны ердөө хэдэн арван хоёр арван самурай тэнд байрладаг байсан нь Окинавачуудын үнэнч байдлыг илтгэдэг гэж маргадаг. Арал дээр тулааны урлагийг голчлон Хятадаас цагаачилж ирсэн хүмүүсийн удам угсааны дунд хийдэг байсан бөгөөд тэд аажмаар бусад оршин суугчдад зааж өгчээ.

19 дүгээр зууны сүүлчээр Японд болсон засаг захиргааны шинэчлэлийн үеэр Рюкюгийн хараат улсын статусыг хасч, Окинава Японы эзэнт гүрний нэг муж болжээ. Цэрэгт татах үеэр эмч нар Окинавагаас олон тооны хугацаат цэргийн албан хаагчид бие бялдрын хувьд сайн хөгжсөн байдгаараа ялгагддаг болохыг анзаарчээ. Тэд орон нутгийн гар тулааны урлагаар хичээллэдэг байсан нь тогтоогджээ. Энэ нь Окинаваны сургуулийн бага ангийн сургалтын хөтөлбөрт биеийн тамирын хичээл оруулах шалтаг болж, өргөн тархсан болно. Энэ үйл явцын сул тал нь карате тулааны урлагийн онцлог шинж чанараа алдаж, хагас цэргийн гимнастик болон хувирсан явдал байв.

Берлины 2018 оны тэмцээн

20 дугаар зууны эхэн үед каратэ нь Японы армийн бие бүрэлдэхүүн бэлтгэх хөтөлбөрт хамрагдсан байсан бөгөөд карате-гийн үнэ цэнийг ойлгож хэрэгтэй гэдгийг 1905 оны Орос-Японы дайн баталсан юм. Зууны эхэн үед Гичин Фунакоши ижил хамтрагч нарын хамт каратэ-г эхлээд Окинава, дараа нь Японд сурталчилж эхлэв. 1924 онд тэрээр Токио Кэйо Их Сургуульд анх удаа олон нийтийн каратэ-гийн Клуб нээсэн байна.

1945 онд Япон дайнд ялагдсаны дараа Америкийн эзлэн түрэмгийлэгчид хятадын гимнастикийн нэг төрөл гэгддэг каратэгээс бусад бүх Японы тулааны урлагийг хориглосон юм. 1948 онд Фунакоши тэргүүтэй Японы Каратэ-гийн Холбоо (JKA) байгуулагдсан бөгөөд энэ төрлийн тулааны урлагийн тэргүүлэх мэргэжилтнүүдийг нэгтгэв. Тэр цагаас хойш каратэ өөрийгөө хамгаалах урлаг болон спорт хэлбэрээр хөгжиж эхэлсэн. Цаг хугацаа өнгөрөхөд каратэ дэлхий даяар улам бүр түгээмэл болж, спорт, уламжлалт чиглэлд хуваагдах нь улам бүр ихсэж байна.

1957 онд "Бүх Японы каратэ-до холбоо", 1959 онд Европын каратэ-гийн холбоо, 1970 онд Дэлхийн каратэгийн нэгдсэн байгууллага байгуулагдсан байна. 1990 онд Олон улсын олимпын хороонд каратегийн эрх ашгийг төлөөлдөг Дэлхийн каратегийн холбоонд хэд хэдэн байгууллага нэгджээ. Одоогийн байдлаар дэлхийн өнцөг булан бүрт 20 сая гаруй хүн каратэ-гээр хичээллэж байна. Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн 1970 оноос, Европын аварга шалгаруулах тэмцээн 1971 оноос зохион байгуулагдаж ирсэн.

Монгол дахь каратэ

Монгол улсад каратэгийн спортыг хөгжүүлэх, дэлгэрүүлэх, зохион байгуулах ажлыг Монголын Каратэ-Догийн Холбоо удирдан зохион байгуулдаг. Каратэ нь 2020 оны Токиогийн Олимпын хөтөлбөрт анх удаа орсон.

Цахим холбоос

 Commons: Каратэ – Викимедиа зураг, бичлэг, дууны сан