Зах зээлийн эдийн засаг
Зах зээлийн эдийн засаг (Англи: Market economy; Орос: Рыночная экономика)- гэж эрэлт, нийлүүлэлтийн хүчинд тогтсон үнийн үндсэн дээр хөрөнгө оруулалт хийх, үйлдвэрлэх, хэрэглэгчдэд түгээхтэй холбоотой шийдвэрүүдийг удирддаг эдийн засгийн тогтолцоо юм. Зах зээлийн эдийн засгийн гол шинж чанар нь капитал, үйлдвэрлэлийн хүчин зүйлсийг хуваарилахад гол үүрэг гүйцэтгэдэг үйлдвэрлэлийн зах зээл оршин тогтнох явдал юм.
Зах зээлийн эдийн засаг нь засгийн газрын үйл ажиллагаа нь нийтийн бараа, үйлчилгээгээр хангах, хувийн өмчийг хамгаалах зэргээр хязгаарлагддаг хамгийн бага зохицуулалттай чөлөөт зах зээл ба laissez-faire буюу дотоод хэрэгт оролцохгүй байх системээс эхлээд зах зээлийн доголдлыг засч залруулах, нийгмийн халамжийг дэмжихэд засгийн газар идэвхтэй үүрэг гүйцэтгэдэг хөрөнгө оруулах хэлбэр хүртэл байдаг.
Дэлхийн улс төр нь ерөнхийдөө тусдаа үндэстний улсуудад зохион байгуулалттай биш юмаа гэхэд зах зээлийн эдийн засгийн харьяалалгүй хэлбэрийн жишээ цөөн байдаг; laissez-faire тогтолцоонд ч гэсэн төр нь зах зээлийн эдийн засагт хамааралтай өмчийг, заримдаа эдийн засгийн хувьд давамгайлсан ангийн хуримтлуулсан баялгийг хамгаалах үндсэн үүрэг гүйцэтгэдэг. Өмч, баялгийг хамгаалах замаар зах зээлийн эдийн засгийг дэмжих төрийн гүйцэтгэх үүрэгээс гадна эдийн засаг дахь үйлдвэрлэл, хуваарилалт, худалдаа, хэрэглээний салбарт төрийн оролцоо байж болно.
Энэ ойлголт нь төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засгийн эсрэг ойлголт юм. Зах зээлийн эдийн засаг нь хийсвэр ойлголт болох цэвэр үл үзэгдэх гарын хувилбараас эхлээд бодит амьдрал дээрх үнийн системийн зарим хэсэг нь төрийн хяналт дор буюу төрөөс тогтоосон дүрэм журамд захирагддаг холимог эдийн засаг хүртэл олон янз байж болно. Холимог эдийн засаг дахь төрийн эдийн засгийн төлөвлөгөө нь төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засгийнх шиг өргөн хүрээг хамардаггүй.
Зах зээлийн эдийн засгийн суурь зарчмууд:
засварлах- ашгийн төлөө сэтгэлгээтэй аж ахуй эрхлэлт;
- үйлдвэрлэлийн хэрэгслийг өмчлөх олон хэлбэр байх;
- үнийг зах зээлийн зарчмаар тогтоох;
- аж ахуйн нэгж хооронд харилцааг сайн дурын үндсэн гэрээ байгуулж тогтоох;
- аж ахуйн үйл ажиллагаанд төрийн оролцоо хязгаарлагдмал байх.
Үндсэн онцлог:
засварлах- өрсөлдөөн;
- өмчийн олон хэлбэр (хувийн, хамтын, нийтийн, улсын, хотын болон нийгэмлэгийн);
- бараа бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэгч захиргааны хувьд бүрэн бие даасан байх бөгөөд үйлдвэрлэгч нь хөдөлмөрийн үр дүнгийн эзэн байх ёстой;
- түүхий эд нийлүүлэгч, бүтээгдэхүүн худалдан авагч хоёрыг чөлөөтэй сонгох эрхтэй;
- худалдан авагч руу чиглэсэн зах зээл байх ёстой.