Декабристуудын бослого
Декабристуудын бослого- 1825 оны 12-р сарын 14 (26)-нд Оросын эзэнт улсын нийслэл Санкт-Петербург хотын Сенатын талбайд төрийн эргэлт хийх оролдлого юм.
Уг бослогыг үзэл бодол нэгтэй язгууртнууд зохион байгуулсан бөгөөд тэдний ихэнх нь офицерууд байв. Тэд I Николай хаан ширээнд суулгахгүй нэг хүний эрх болон хамжлагт ёсыг устгах, улс төрийн дэг журмыг өөрчлөхийн оролдсон юм. Энэхүү бослого нь ордны төрийн эргэлтүүдийн эрин үеийн хуйвалдаанаас зорилгодоо эрс ялгаатай байсан бөгөөд Оросын нийгэмд хүчтэй шуугиан тарьсан бөгөөд I Николай хааны хаанчлалын дараагийн үеийн нийгэм-улс төрийн амьдралд ихээхэн нөлөөлсөн бослого юм.
1812 оны Эх орны дайны үйл явдал, 1813-1814 оны Оросын армийн дараагийн гадаад кампанит ажил нь Оросын эзэнт гүрний амьдралын бүхий л салбарт чухал нөлөө үзүүлж, өөрчлөлт хийх, юуны түрүүнд хамжлагт ёсыг халах итгэл найдварыг төрүүлж байсан юм. Хамжлагт ёсыг устгах нь хаант засаглалын эрхийг үндсэн хуулиар хязгаарлах хэрэгцээтэй мөн холбоотой байв. 1814 оноос эхлэн гвардийн офицеруудын нийгэмлэгүүд үзэл санааны үндсэн дээр нэгдэн гарч ирж байв.
1816 оны эхээр Санкт-Петербургт "Авралын холбоо" (орос. Союз Спасения) байгуулагдсан байна. Энэхүү "Холбоо"-г үүсгэн байгуулагч нь 1812 оны Оросын Эх орны дайнд оролцогч, улс төрч, дэслэгч генерал Александр Муравьев байжээ. Үүнд мөн Сергей Трубецкой, Никита Муравьев, Иван Якушкин, дараа нь Павел Пестель нар орж байсан юм. Авралын Холбооны үндсэн гол зорилго бол тариачдыг хамжлагт ёсоос чөлөөлөх, төрийн удирдлагын шинэчлэл хийх зэрэг байсан юм.
Нууц нийгэмлэгүүдийн бүрэлдэхүүн байнга өөрчлөгдөж байв: тэдний анхны оролцогчид амьдралд "сууриншиж", гэр бүлтэй болсноор улс төрөөс холдож тэдний байрыг залуу хүмүүс эзэлж байжээ. 1821 оны 1-р сард Холбооны их хурал Москвад гурван долоо хоног хуралдсан байна. Хурлаар радикал болон тайван замын хөдөлгөөнийг дэмжигчдийн хоорондын санал зөрөлдөөн, тус улсад сөрөг нөлөөлөл нэмэгдсэнтэй холбоотой асуудал байв. Их хурлын ажлыг Николай Тургенев, Михаил Фонвизин нар удирдаж байсан. Мэдээлэгчдээр дамжуулан засгийн газар Холбоо үйл ажиллагаа явуулж мэддэг байсан нь илэрсэн байна. Холбоог албан ёсоор татан буулгах шийдвэр гараж санамсаргүй хүмүүсээс салах боломжийг олгосон юм.
Украины нутаг дэвсгэр дээр "Өмнөд" (1821), Санкт-Петербургт төвтэй "Умард" (1822) гэсэн шинэ нууц нийгэмлэгүүд байгуулагдав. 1825 оны 9-р сард ах дүү Борисовын үүсгэн байгуулсан "Нэгдсэн Славуудын нийгэмлэг" Өмнөд нийгэмлэгт элсэв.
Гвардийн офицер Иван Горсткин, Михаил Нарышкин, далайн цэргийн офицер Николай Чижов, ах дүү Борис, Михаил Бодиско нар Умард нийгэмлэгт идэхитэй үйл ажиллагаа явуулж байсан байна. Өмнөд нийгэмлэгт ах дүү Александр, Николай Крюковууд, ах дүү Николай, Павел Бобрищев-Пушкинууд, Алексей Черкасов, Владимир Лихарев, Иван Аврамов нар идэвхитэй оролцож байсан юм. Мөн Иван Киреев "Нэгдсэн Славуудын нийгэмлэг"-т мдэвхитэй ажиллаж байжээ.
Бослого
засварлах
Нууц бүлгэмийнхэн I Александрыг нас барсны дараа хаан ширээнд суух эрхийн эргэн тойронд бий болсон хууль эрх зүйн ээдрээтэй нөхцөл байдлыг ашиглахаар шийдсэн байна. Нэг талаас дараагийн хаан ширээнд суух ёстой Константин Павлович татгазаад байгаа байдал үүсгэж нөгөөтэйгүүр, Николай Павлович суухаар ч юм шиг болж байв.
1825 оны 11-р сарын 27-нд хүн ам Константин хаан ширээнд суух тангараг өргөв. Албан ёсоор Орост шинэ эзэн хаан гарч ирэн Константин хаан ширээг хүлээн аваагүй ч хаанаас ширээнээс албан ёсоор татгалзсангүй. Санкт-Петербургийн цэргийн хуарангийн захирагч гүн М.А.Милорадовичийн шахалтаар Константин Павлович хаан ширээнд суух эрхээсээ татгалзсан байна. Хоёрдмол утгатай, туйлын хурцадмал нөхцөл байдал үүссэн энэ үед Николай өөрийгөө Оросын Эзэн хаан гэж тунхаглахаар шийдэв. Хоёр дахь тангараг өргөх ёслолыг 1825 оны 12-р сарын 14-нд хийхээр товлосон байна. Декабристуудын хүсэн хүлээж байсан мөч ирж, эрх мэдлийн өөрчлөлт хийх цаг боллоо гэж үзээд босохоор шийджээ.
Бослогоо эхлэхээс нэг өдрийн өмнө цагдаа нар Өмнөд нийгэмлэгийн удирдагч Павел Пестелийг баривчилжээ. Декабристууд цэргүүд болон Сенатыг шинээр гарч ирж буй Эзэн хаанд тангараг өргөхөөс өмнө босохоор шийджээ. Босогчдын цэргүүд Өвлийн ордон, Петр, Паул цайзыг эзлэх ёстой байсан бөгөөд хааны гэр бүлийг баривчилж, тодорхой нөхцөл байдал үүсвэл алахаар төлөвлөж байв. Бослогыг удирдахаар хунтайж Сергей Трубецкой сонгогдсон байна.
Үүний дараа Сенатаас "хуучин засгийн газрыг устгаж", түр хувьсгалт засгийн газар байгуулахыг тунхагласан үндэсний тунхаг гаргахыг шаардахаар төлөвлөж байв.
Депутатууд шинэ гол хууль Үндсэн хуулийг батлах ёстой байв. Тунхаг бичигт хувьсгалт түр засгийн газар байгуулах, боолчлолыг халах, хуулийн өмнө бүгд тэгш байх, ардчилсан эрх чөлөө (хэвлэл, гэм буруугаа хүлээх, хөдөлмөрлөх), тангарагтны шүүх хуралдааныг нэвтрүүлэх, бүх хүнд цэргийн алба хаах тухай зэрэг хэд хэдэн зүйлийг тусгасан байв.
1825 оны 12-р сарын 13-ны орой Рылеев Петр Каховскийг маргааш өглөө нь өвлийн ордон руу орж, Николайг алахыг хүссэн юм. Каховский эхлээд зөвшөөрч байсан ч өглөөний 6 цагийн үед татгалзсан байна. Үүний дараахан Александр Якубович гвардийн багийн болон Измайловскийн дэглэмийн далайчдыг Өвлийн ордон руу хөтлөхөөс татгалзав.
12-р сарын 14-нд нууц нийгэмлэгийн гишүүд болох офицерууд харанхуй болсны дараа хуаранд очиж цэргүүдийн дунд сурталчилгаа явуулжээ. Гэсэн хэдий ч Декабристуудыг бослогын тухай Николай хэд хоногийн өмнө мэдсэн байжээ. Ингээд Сенатаас Николай тангараг өргөх, түүнийг эзэн хаан хэмээн тунхаглах үйл явцыг өмнөх төлөвлөөд байсан цагаас наашлуулж өглөөний 7 цаг гэхэд болж өндөрлөсөн байна.
1825 оны 12-р сарын 14-ний өглөөний 11 цаг гэхэд Декабрист офицерууд (харуулын штабын ахмад Александр Бестужев, Михаил Бестужев, Дмитрий Щепин-Ростовский) Москвагийн цэргийн ангийн 800 орчим цэргийг Сенатын талбайд гаргаж иржээ. Хэсэг хугацааны дараа тэдэнтэй дэслэгч Александр Сутгофын Гренадын дэглэмийн рот нэгдсэн байна. Өмнө бослогыг удирдахаар томилогдсон Сергей Трубецкой гарч ирээгүй байна. Бослогчид шинэ удирдагч томилох талаар нэгдсэн шийдвэрт хүрэх хүртэл босогчдын цэргүүд Сенатын талбай дээр зогссоор байв.
Санкт-Петербург хотын олон оршин суугчид талбай дээр цугларсан бөгөөд тэдний гол сэтгэл санаа нь босогчдыг талд байв. Тэд Николай болон түүний дагалдагчид руу гуалин, чулуу шидэлж байжээ. Хүмүүсийн хоёр давхар "цагираг" үүссэн - эхнийх нь өмнө ирсэн хүмүүсээс бүрдэж, босогчдын талбайг тойрсон, хоёр дахь цагираг нь дараа нь ирсэн хүмүүсээс бүрдсэн - тэдний цагдаа нар талбайд байгаа декабристуудад нэгдэхийг хааж бүсэлсэн засгийн газрын цэргүүдийн ард зогсож байв. Николай хаан Шашны хамба лам Серафимыг ард түмнийг тайвшруулахаар илгээсэн боловч хэн ч түүнийг сонсоогүй байна.
Бослогоо дуусахаас нэг цагийн өмнө Декабристууд шинэ "удирдагч" - хунтайж Евгений Оболенскийг сонгосон бөгөөд тэрээр цэргийн зөвлөлийг хуралдуулах гэж гурван удаа оролдсон. Гэвч санаачлага аль хэдийн алдагдсан байв. Засгийн газрын цэргүүд талбайн эргэн тойронд төвлөрч, босогчдоос дөрөв дахин илүү хүнтэй байв.
Генерал И.О.Сухозанетийн удирдлаган дор Адмиралтейскийн өргөн чөлөөнөөс харуулын их буу гарч ирэв. Талбай руу эхлээд хоосон цэнэгээр буудсан нь ямар ч нөлөө үзүүлсэнгүй. Дараа нь анхны бөмбөг босогчдын цэргүүдийн дээгүүр бууджээ. Босогчид түүнд винтов буугаар хариулсан боловч дараа нь тэд олон бөмбөгдөлтийн дор зугтаж эхлэв. Босогчдын олон тооны цэргүүд Васильевскийн арал руу очихоор Невагийн мөсөн дээгүүр гүйсэн байна. Михаил Бестужев Нева мөрний мөсөн дээр байлдааны бүрэлдэхүүнд дахин цэргүүдийг бүрдүүлж, Петрын цайзын эсрэг довтолгоонд орохыг оролдов. Цэргүүд жагссан ч их бууны сумаар буудуулжээ. Их бууны сум мөсөнд тусч, тэр нь хагарч олон хүн живсэн байна. Орой шөнө болоход бослого бүрэн дарагдсан бөгөөд талбай болон гудамжаар дүүрэн цогцсууд үлджээ.
Баривчилгаа, шүүх
засварлахМосквагийн цэргийн ангийн 371 цэрэг, Гренадын дэглэмийн 277 цэрэг, тэнгисийн багийн 62 далайчин тэр даруй баривчлагдан Петрын цайз руу илгээжээ. Баривчлагдсан Декабристуудыг Өвлийн ордонд авчирчээ. Эзэн хаан I Николай өөрөө мөрдөн байцаалтын үүрэг гүйцэтгэсэн байна.
1825 оны 12-р сарын 17-ны зарлигаар Цэргийн сайд Александр Татищев тэргүүтэй судалгаа, мөрдөн шалгах комисс байгуулагдав. 1826 оны 5-р сарын 30-нд (6-р сарын 11) мөрдөн байцаах комисс эзэн хаан I Николайд илтгэл тавьжээ. Мөрдөн шалгах ажиллагаанд нийт 579 хүн хамрагдсан бөгөөд 287 хүнийг гэм буруутайд тооцож, Кондратий Рылеев, Павел Пестель, Пётр Каховский, Михаил Бестужев-Рюмин, Сергей Муравьев-Апостол нарын 5 хүнийг цаазаар авчээ. Нийт 120 хүн Сибирьт хүнд хөдөлмөр эрхлэх эсвэл тэнд нутаг зааж цөлөх шийдвэр гарчээ.