Гэм зэм

Гэмт зэм (шинэчлэлээс өмнөх орос. Преступленіе и наказаніе, англи. Crime and Punishment )- оросын зохиолч Федор Михайлович Достоевскийн 1865-1866 онд туурвисан нийгэм-сэтгэл зүй, нийгэм-гүн ухааны роман юм. Анх 1866 онд “Русский вестник” сэтгүүлд (No1, 2, 4, 6-8, 11, 12) цувран хэвлэгдсэн. Жилийн дараа тусдаа хэвлэгдсэн бөгөөд сэтгүүлд хэвлэгдсэн хувилбартай харьцуулахад бүтэц нь бага зэрэг өөрчлөгдсөн байдаг.

Роман бүтсэн түүх

"Гэм зэм" романы санаа олон жилийн турш Достоевскийд төлөвшсөн боловч гол дүрийн "энгийн" ба "ер бусын" хүмүүсийн тухай санаа бодолтой холбоотой гол сэдэв нь зөвхөн 1863 онд Италид бий болж эхэлсэн гэдэг. Харамсал, хүний зэмлэл шүүлтээс айдаггүй "хүчирхэг зан чанар" хэмээх бүтээлийн санаа нь цөллөгт байхад Достоевскийд төлөвшиж эхэлсэн гэдэг. 1859 оны намар зохиолч Федор Михайлович ахдаа бичсэн захидалдаа "Уйтгар гунигтай, амиа бодсон хүнд хэцүү мөчид түүний гол дүр төрх нь түүний дотор бий болсон гэм буруугийн тухай роман дээр ажиллахаар төлөвлөж байна" гэжээ.

Энэхүү романд хайртай хүмүүсээ аврахын тулд хөгшин мөнгө зээлдэгч авгайг хөнөөсөн оюутан Родион Раскольниковын гэмт хэрэг дээр үндэслэсэн юм. Үүний зэрэгцээ энэхүү эрүүгийн хэрэг явдал нь зохиогчийн хувьд сэдэв төдийгүй хүнийг гэмт хэрэг үйлдэхэд хүргэдэг нийгмийн орчин, нөхцөл байдлын талаар эргэцүүлэн бодох шалтгаан болж, гэмт хэргийн эргэн тойронд ямар их нарийн, төвөгтэй үйл явц дагалдаж байгааг харуулдаг. Зохиолын нэг дүрс нь 19-р зууны хоёрдугаар хагаст тухайн нийгмийн амьдрал, зөрчилдөөн, хуурамч амьдралаар дүүрэн байсан том хотыг харуулдаг. Энэхүү бүтээл нь тухайн үеийн танигдахуйц шинж тэмдгүүдийг тольдон харуулж буй Санкт-Петербургийн топографийг дүрсэлдэг.

1880-аад онд уг бүтээлийг Франц, Герман, Швед, Англи, Польш, Унгар, Итали, Дани, Норвеги, Финланд хэлээр орчуулсан байна. Энэхүү Фёдор Достоевскийн бүтээл нь дэлхийн уран зохиолын үйл явцад ихээр нөлөөлсөн: Франц, Итали, Германы уран зохиолд "төстэй" романууд гарч ирж, Достоевскийн тавьсан сэдвийг үргэлжлүүлэн хөгжүүлсэн байна.

Романы үйл явдал

Энэ роман 7-р сарын халуун өдөр Санкт-Петербург хотод эхэлдэг. Оюутан Родион Романович Раскольников мөнгөгүйн улмаас их сургуулиа орхихоос өөр аргагүйд хүрч, мөнгө хүүлэгч Алена Ивановнагийн байр руу "тархинд нь бүрэлдсэн санаагаа шалгаж үзэхээр" очдог. Сүүлийн нэг сарын хугацаанд "муухай хөгшин эмэгтэйг" алах санаа баатрын оюун санаанд боловсорч гүйцдэг; Раскольниковын хэлснээр ганцхан энэ гэмт хэрэг хийснээр түүний амьдралыг бүрэн өөрчилж, эгч Дунягаа "буянтан" Петр Петрович Лужинтай гэрлэх хэрэгцээнээс салгаж аврах болно хэмээн бодогдоно.

"Тандалт" хийсэн хэдий ч сайтар бодож боловсруулсан төлөвлөгөө Родион Романовичийн дотоод сэтгэлийн үймээн, түүнчлэн түүний эгч Алена Ивановна гэртээ гэнэт буцаж ирснээс болж нурав. Чимээгүй, гэм зэмгүй "байнгын жирэмсэн" Лизавета гэмт хэргийн гэрч болж, алуурчны хоёр дахь хохирогч болдог байна.

Гэмт хэрэг үйлдэгдэхээс өмнө болон дараа нь Родион Романовичийн зам дээр олон янзын хүмүүс таардаг. Шар айрагны уушийн газар тэрээр томоохон төрийн албан хаагч Семён Захарович Мармеладов, дараа нь түүний эхнэр Катерина Ивановна, хайртай хүмүүсээ аврахын тулд биеэ үнэлэгч болсон тэдний ууган охин Соня нартай танилцдаг байна. Сонягийн дэргэд сууж байсан тосгоны баян Свидригайлов гэмт хэрэгтэн, алуурчны гэмшлийг нууцаар сонсоод түүний эгч Авдотя Романовнаг энэ талаар шантаажлахыг оролдов. Мөрдөн байцаагч Порфирий Петрович гэмт хэрэг болохоос хэдхэн долоо хоногийн өмнө "Периодическая яриа" сонинд Раскольниковын "Гэмт хэргийн тухай" нийтлэлийг олж мэдсэн байна. Үүнд зохиолч бүх хүмүүсийг "жижиг амьтад" ба "их эрхтэй хүмүүс" гэсэн хоёр ангилалд хуваадаг гэсэн бодлыг бичсэн байдаг. Гэмт хэргийн мөн чанарын талаар Порфирий Петровичтэй хийсэн яриа баатарыг маш их ядраадаг тул тэрээр эцэсдээ очиж хэргээ хүлээхээр шийддэг байна.

Зохиолын төгсгөлд энэ үйл явдал Сибирийн цөллөгт шилжиж, Раскольников шоронд хоригдож, шүүхээс хоёр дахь ангиллын найман жилийн хүнд хөдөлмөр эрхлүүлэх ял оноожээ. Түүний араас Соня Мармеладова Сибирь рүү нүүж, золиослолын хайр, чин сэтгэлээсээ зохиолын баатрыг дэмжихийг хичээдэг байна. Родион Романовичийн аажмаар доройтож байгаа нь "бүхнийг ялагч үзэл санаа" -аас татгалзаж, Сонягийн бүх зовлон зүдгүүрийг хайр, үнэнчээр цайруулж чадна гэсэн итгэл үнэмшилтэй болдог байна.

"Гэм зэм" Монголд

Ф.Достовскийгийн "Гэм зэм" романыг Гадаад хэргийн сайд асан, Төрийн шагналт, орчуулагч Цэрэнпилийн Гомбосүрэн 2005 онд орчуулж хэвлүүлжээ. Энэхүү романыг оросоор "Преступление и наказание" гэхийг "Гэмт хэрэг ба ял шийтгэл" гэж шууд үгчилж орчуулах боловч Ц.Гомбосүрэн утгачилж "Гэм зэм" гэж орчуулжээ.

2021 онд “Гэмт хэрэг ба ял шийтгэл” роман болон “Гэм зэм” жүжгийг "Орфей" театрын захирал, жүжгийн продюсер Т.Ариунчимэг, гавьяат жүжигчин Г.Урнаа, Д.Ганцэцэг, жүжигчин Д.Түвшинбаяр, Х.Цасчихэр зохиолч Я.Баяраа, Э.Бүжинлхам, туслах найруулагч Н.Энхмаа нар тоглосон байна.