Төрлөөр устгах

Төрлөөр устгах (мөн Аймаглан устгах гэнэ) буюу геноцид (грек. γένος — овог, аймаг, латин. caedo — алах, устгах)- НҮБ-аас аль нэг үндэстнийг, угсаатныг, арьс өнгө, шашны бүлгийг бүхэлд нь буюу хэсэгчлэн устгах зорилготой үйлдэл гэж тодорхойлсон олон нийтийн хүчирхийллийн нэг хэлбэр юм. Үүнд:

• дээрх аль нэг бүлгийн гишүүдийг хөнөөх;
• тухайн бүлгийн гишүүдийн бие махбодь буюу сэтгэл санааны хүнд гэмтэл учруулах;
• тухайн бүлэгт хүүхэд төрүүлүүлэхгүй байх ямар нэгэн арга хэмжээ авах;
• аль нэг бүлэг хүмүүсээс нөгөө бүлэгт хүүхдүүдийг албадан шилжүүлэх;
• Энэ бүлгийг бүрэн буюу хэсэгчлэн устгах зорилготой нөхцлийг зориуд бий болгох.

НҮБ-ын Ерөнхий Ассамблейн 1948 оны 12-р сарын 9-ний өдрийн 260 (III) тогтоолоор аймаглан устгах буюу геноцидын гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх, шийтгэх тухай конвенцийг баталсан бөгөөд уг конвенц нь геноцидийг тодорхойлж, хүлээн зөвшөөрсөн (түүнчлэн геноцид хийхийг оролдох, олон нийтийг уриалах, геноцид хийхэд хамсаатан байх) нь энхийн болон дайны үед үйлдсэн эсэхээс үл хамааран хувь хүн, албан тушаалтан, засгийн газар олон улсын гэмт хэрэг юм. Шилжүүлэн өгөх тухайд геноцидийг улс төрийн гэмт хэрэг гэж үзэхгүй бөгөөд гэмт хэрэгтнүүдэд улс төрийн орогнол олгох ёсгүй.

ХХ зуунд аймаглан устгасан зарим жишээ:

1904-1907 онд Намибид германчууд Хереро, Нама овог аймгуудыг устгасан.

1915-1923 онд Османы эзэнт гүрэн дэх христийн шашинтнуудыг устгаж, албадан гаргасан. Арменичуудыг аймаглан утгасан.

Дэлхийн 2-р дайны үед нацист Герман еврейчүүдийг устгасан явдал.

Фашистыг дэмжигч Хорватын Павеличийн дэглэм Дэлхийн 2-р дайны үеэр сербчүүдийг устгасан явдал.

ЗХУ-д "үндэсний дагуу" хэлмэгдүүлэлт (1937-1938). 1937-1938 оны Их алан хядах үеэр НКВД-аас явуулсан олон нийтийн хэлмэгдүүлэлтийн цуврал кампанит ажил нь ЗСБНХУ-ын харийн үндэстнүүдийн (польш, герман, латви, грек болон бусад) эсрэг чиглэсэн байв.

Ард түмнийг ЗСБНХУ-д албадан гаргах. Дараахь хүмүүсийг Урал, Сибирь, Төв Азийн бүс нутгуудад Сталинист дэглэмээр бүрэн албадан гаргав: Солонгосчууд, Германчууд, Ингриан Финчүүд, Карачайчууд, Халимагууд, Чеченүүд, Ингушууд, Балкарууд, Крымын Татарууд, Месхетийн туркууд.

1960 оны 8-р сард Олон улсын хуульчдын комисс тайландаа "Төвдүүдийг шашны бүлэглэл болгон устгахыг оролдсон геноцидын үйлдлүүд Төвдөд үйлдлээ" гэж тэмдэглэсэн байдаг.

Камбожид 1975-1979 онд Пол Пот, Иенг Сари нарын дэглэм гурван сая хүртэлх камбожчуудыг устгасан.

Иракийн цэргүүд, ялангуяа 1987-1989 оны Анфалын ажиллагааны үеэр Иракийн хойд хэсгийн курдуудыг устгасан.

1994 оны Руандагийн геноцид бол Хуту овгийн гарт 800,000 тутсиг устгасан Руанда дахь үй олноор хоморголон устгасан явдал юм.

Сребреницагийн хядлага (1995) - Боснийн сербүүд Боснийн мусульманчуудыг хядсан. Мөн 1992-1995 оны Боснийн дайны үеэр энгийн иргэдийн дунд угсаатны цэвэрлэгээ явагдсан.