Амгалантын хийд

Дорноговь аймгийн Улаанбадрах сумын нутагт байсан хийд Түшээт хан аймгийн Говь мэргэн вангийн хошуу одоогийн Дорноговь аймгийн Улаанбадрах сумын Уул Бор Цав гэдэг газар байжээ. Анх тус хийдийг XVII зууны дунд үеэр эхлэн байгуулж эхэлжээ. Архивын баримтад “... Манай нэгэн хошуунд Чин улсын Эеэр засагчийн арван нэгдүгээр он \1654\, модон морин жил Соном дайчин хошууч Баруун зуу явж залж тахих лам Санжаабалсанг урьж ирүүлэв. Энх-Амгалангийн 5-р он \1666\-д өргөө гэр барьж Хэндэрэвжалин хэмээх хурал байгуулсан нь мэргэн вангийн хошууны анхны хүрээ болов. Үүнээс хойш Чогчин, Цанид, Жүд, Мамба, Дүйнхор болон 6 аймаг бүгд арван нэгэн хурал байгуулав. Энэ учир Олон хүрээ хэмээн нутгийн ардууд нэрлэжээ. 1913 онд дээш өргөсөн нэгэн бичигт “Урьд Чин улсын хаанаас шагнагдсан “Дэчинчойнхорлин” хэмээх нэртэй хошууны гол хийдийн сүмд тусгай нэр олгуулахыг гуйхын гадна Чогчин, Чойр, Жүд, Мамба, Зурхай зэрэг таван дацангийн тэргүүн лам, да лам Чогчин тэвхүй, унзад, зайсан, хурлын хэргэмтэн дөрвөн тушаалд үүрд хэрэглэх ямба хэшиг хүртээлийг гуйтугай хэмээсэнд Богд хааны зарлигаар хошууны гол хийдэд “Амгалант номун тив” хэмээх нэр шагнан хүрээний тэргүүн ламд хувилгаан ямба, дэд лам нарт торгон дэвсгэр, гэвхүй, унзад, зайсан нарт тусгай шар цоохор цэмбэн олбог дэвсгэр олгуулжээ.

Мэргэн вангийн хошууны Амгалан Номун тив хийд Да лам, дэд лам нарын дээр гэвхүй унзад тус бүр хошоод орон буй бөгөөд ном уншин суух хувраг гурван зуу гаруй гэжээ. Гэтэл ХХ зууны 20-иод оны үеийн баримтаар нийт ламын тоо 497 гэжээ. Мөн өөр нэг баримтад, сүм хийдэд олон тооны эрчүүд шавилан сууж эргэл мөргөлийн төв болж ... хийд жасын эдийн засаг бэхжин мал сүрэг нь улам олширч байлаа. Тухайн үедээ дунд хэрийн хийдэд тооцогдож байсан Амгалантын хийд \Олон хүрээ гэж нэршсэн хийд\ 1930-аад оны байдлаар 17000 гаруй малтай байжээ. "...Амгалантын хийдэд жил бүр олон тооны лам нар цугларч мянган гэлэнгийн хайлан хурдаг” гэжээ. Тус хийдэд 4 дацан, хоёр аймаг, том жижиг 8 дуган, 3 сүмээс гадна Мэргэн вангийн тамгын газар төвлөрч байв. Хийд 1890-ээд онд Хятадын хуйхуй гэгдэх дээрэмчдийн довтолгоонд өртөж шатаагдсан байна. Одоо хийдийн маш том үлдэгдэл балгас, хэрэм нь буй.

Энэ шашны барилга байгууламжийн тухай өгүүлэл дутуу дулимаг бичигджээ. Нэмж гүйцээж өгөхийг хүсье.