Айргийн хөхүүр
Айргийн хөхүүр- Айраг зэрэг шингэн зүйл агуулах малын ширээр хийсэн сав.
Айраг хэмээх амьд ундааны амт, үнэр, араншин гурав зөвхөн хөхүүрэндээ л бүрэн бүрэлдэж цогцолдог. Агаар нэвтрүүлж, таагүй бодис байвал гадагшлуулдаг хөхүүр бол дэлхий дээрх 200 гаруй улс орноос ялгарч, ондооших монгол ахуйн төдийгүй нүүдэлчдийн том соёл юм.
2019 оны 12 -р сарын 11-нд Бүгд Найрамдах Колумби улсын нийслэл Богота хотноо болсон ЮНЕСКО-гийн Соёлын биет бус өвийг хамгаалах конвенцын Засгийн газар хоорондын хорооны 14 дүгээр чуулганаар Монгол Улсаас нэр дэвшүүлсэн "Хөхүүрийн айраг исгэх уламжлал, холбогдох зан үйл"-ийг ЮНЕСКО-гийн Хүн төрөлхтний соёлын биет бус өвийн Төлөөллийн жагсаалтад бүртгэх шийдвэр гаргасан юм.
Айрагны өв соёл 1000 гаруй жилийн түүхтэй. Хүннүчүүд гүүний сүүнээс исгэн гаргаж авсан согтоох чанартай ундаа хэрэглэдэг байсныг Хятадын эх сурвалжуудад тэмдэглэсэн байдаг. Монголын Нууц товчоонд ч тодорхой бичсэн байдаг. Айргийг гүүгээ бариад, унагаа татаад, малын гаралтай сав буюу хөхүүрт хийж исгээд хэргэлдэг уламжлал зөвхөн Монголд үлджээ. Энэ ч утгаараа хөхүүрийн айраг исгэх гэх агуулгаар ЮНЕСКО-гийн Соёлын биет бус өвөөр бүртгэсэн байна.
Хөхүүр хийх арга
засварлах“Хөхүүр хийхэд хамгийн эхэнд арьсаа зөв сонгохоос эхэлнэ. Шүдлэн, хязаалан зэрэг бага үхрийн шир болон үнээний шир сонгож хийвэл илүү тохиромжтой хатуу биш байдаг байна. Бага үхрийн ширээр хийсэн хөхүүрт 80-120 литр айраг багтдаг байна. Хөхүүрийг их том ширээр хийвэл дээд тал нь хатаад айрагтай хэсэг нь сунаад байдаг дутагдалтай. Хөхүүрийг улаан, ягаан, саарал, цагаан өнгийн малын ширээр хийх нь тохиромжтой байдаг. Ийм арьсаар хийсэн хөхүүрэнд айраг хийхээр айраг нь гэрэлтэж харагддаг. Хөхүүрийг хийхэд хаврын сүүл сар болох 4,5-р сар их тохиромжтой. Зуны цагт хийвэл арьс шир муудчих гээд байх талтай. Мөн хөхүүрээ сайн өдөр харж эсгэдэг байна.
Үхрийн ширээ өндөр даралттай усаар шүршиж улаан шүүсийг авч, хурц иртэй хутгаар гэмтээлгүй халимлаад ганд хийж 14 хонуулна. Гангаас гаргаж сар хэртэй урь идүүлж боловсруулаад байгалийн хужир шүү, шар будаа, овьёос хийж хэлбэр оруулна. Хөхүүрийг утах нь чухал, утлага таарсан хөхүүр дэвтэж норохгүй, илжирч мууддаггүй учраас өмх, холтос, хомоолоор хагас утлага хийгээд дараа нь нарсны шошгоогоор утчихаар үнэр нь арилдаг. Ширнийхээ өехийнөөс нь нарийн зүсч авч бэлтгэсэн сур эсвэл тэмээний ноос ээрч хийсэн утас зэргээр хөхүүрийн их биеийг оёдог байна. Тэмээний ноос ээрч гаргасан утсаар оёсон хөхүүр илүү бат бөх эдэлгээ удаан байдаг ажээ. Мөн хөхүүрнийхээ модыг нарс модоор хийдэг. Бэлэн болсон хөхүүрийн дотор талыг адууны хомоолоор сайтар утдаг юм. Намар хүйтний ам наашилж хөхүүрийн ам цаашлахад зун хураасан айргаа хөхүүртэй нь хадгалдаг. Ингэж хадгалахдаа салхины өөд харуулан нар үзүүлэхгүй хөхүүрнийхээ амыг хоёр талаас нь боож хатаадаг. Зөв хадгалсан хөхүүр нэг айлд 20-иод жил болдог. Ингэж хадгалсан айргаа монголчууд өвөл сар шинээр задалж хэргэлдэг байна.
Адууны ширээр айргийн хөхүүр хийж мөн болдог бөгөөд 300 орчим литр айраг орох багтаамжтай байдаг. Адууны шир үс нь маш шигүү, дээрээс нь тослог ихтэй тул боловсруулахад цаг их шаарддаг учраас адууны ширээр тэр бүр хөхүүр хийдэггүй байна.