Хорлоогийн Баянмөнх
Хорлоогийн Баянмөнх (1943 оны 2 дугаар сарын 2-нд БНМАУ-ын Увс аймгийн Хяргас суманд төрсөн) нь Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар, Монгол, ОХУ (хуучнаар ЗХУ)-ын гавьяат тамирчин, Монгол үндэсний бөхийн дархан аварга, Олимпын мөнгөн медальт, чөлөөт бөхийн дэлхийн аварга, XX зууны манлай бөх, сурган хүмүүжүүлэх ухааны дэд доктор. Эцэг "шударга" Довчин, эх Хорлоо гэж хүмүүс байжээ.
 | |||||||||||||||||||
| Төрсөн өдөр | 1944 оны 2 сарын 2 | ||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Төрсөн газар | Монгол улсын Увс аймгийн Хяргас сум | ||||||||||||||||||
| Нэр солигдсон | Сүхбаатар → Баянмөнх | ||||||||||||||||||
| Алдар цол | |||||||||||||||||||
| Бөхийн цол | дархан аварга | ||||||||||||||||||
| Цол ахисан он жил | |||||||||||||||||||
| Дархан аварга | 1971 он — 27 настайдаа | ||||||||||||||||||
| Улсын аварга | 1968 | ||||||||||||||||||
| Улсын арслан | 1966 | ||||||||||||||||||
| Улсын заан | 1963 | ||||||||||||||||||
| Улсын начин | 1963 он — 19 насандаа | ||||||||||||||||||
| Улсын наадмын барилдааны амжилт | |||||||||||||||||||
| Түрүүлсэн | 10 (1968, 1971, 1972, 1973, 1975, 1977, 1979, 1981, 1982, 1987) | ||||||||||||||||||
| Үзүүрлэсэн | 2 | ||||||||||||||||||
| Шөвгөрсөн | 27 | ||||||||||||||||||
| Цагаан сарын барилдааны амжилт | |||||||||||||||||||
| Түрүүлсэн | 8 (1966, 1967, 1972, 1974, 1975, 1977, 1979, 1982) | ||||||||||||||||||
| Үзүүрлэсэн | 2 (1968, 1970, 1989, 1993) | ||||||||||||||||||
| Бусад бөх барилдааны амжилт | |||||||||||||||||||
| Улс орон |  Монгол (БНМАУ) | ||||||||||||||||||
| Тамир, спорт | эрэгтэй чөлөөт бөх | ||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
Түүнийг 2 сарын 2 буюу жанжин Д.Сүхбаатарын төрсөн өдрөөр мэндэлсэн тул Сүхбаатар гэдэг нэрийг хайрласан юм. Гэтэл зургаан настайдаа айхтар өвчин тусахад нь нэр нь хүндэдсэн хэмээн Баянмөнх болгон өөрчилжээ. [1]
Тэрээр Тулгар төрийн 2230, 2231, Их Монгол Улс байгуулагдсаны 815, 816, Үндэсний эрх чөлөө, тусгаар тогтнолоо сэргээн мандуулсны 110, 111, Ардын хувьсгалын 100, 101 жилийн ой, Үндэсний их баяр наадмын үеэр зодог тайлах их ёслол үйлдэж, төрийнхөө наадмын зүлэг ногоон дэвжээнд хүндэтгэл үзүүлжээ.[2] Цолыг бөхийн барилдааны тавын даваа эхлэхийн өмнө дуудаж, үр хүүхэд, ач зээ, шавь нар нь хүндэтгэл илэрхийлсэн юм.
Чөлөөт бөх засварлах
1975 онд ЗХУ-ын Минскт зохиогдсон ДАШТ-ээс алтан медаль хүртсэн. 1972 онд ХБНГУ-ын Мюнхен хотод зохиогдсон зуны Олимпоос мөнгөн медаль, 1971, 1974 оны ДАШТ-үүдээс тус тус мөнгөн медаль хүртсэн. Чөлөөт бөхийн Монгол Улсын 14 удаагийн аварга.
Самбо бөх засварлах
1974 онд Улаанбаатарт болсон 2 дахь удаагийн ДАШТ-ий -100 кг-д түрүүлж, Монгол улсаас самбогийн спортоор төрсөн дэлхийн 3 дахь аварга болж байсан.1975 онд Минскт болсон ДАШТ-д ЗХУ-ын бөх Саид Рахимовт ялагдаж дэлхийн аваргын мөнгөн медаль хүртэж байсан.
Сонгомол бөх засварлах
1973 онд Улаанбаатарт болсон бөхийн төрлүүдийн Азийн аварга шалгаруулах анхны тэмцээний сонгомол бөхийн -100 кг-д түрүүлж алтан медаль, 1974 онд Тегеранд болсон Азийн наадмын сонгомол бөхийн төрөлд мөнгөн медаль хүртсэн.
Үндэсний бөхийн амжилт засварлах
Х.Баянмөнх нь үндэсний бөхөөр наадамд 10-аас дээш түрүүлсэн хоёрхон бөхийн нэг. 10 удаа түрүүлж, 2 удаа үзүүрлэж, 15 удаа шөвгөрсөн.
| Жил | Түвшин | Бөхийн тоо | Цол | Давсан тоо | Авсан цол/чимэг | Тэмдэглэл |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 2001 | Улс | 512 | Улсын Дархан Аварга | 4 | ||
| 2000 | Улс | 512 | Улсын Дархан Аварга | 4 | ||
| 1999 | Улс | 512 | Улсын Дархан Аварга | 4 | ||
| 1998 | Улс | 512 | Улсын Дархан Аварга | 4 | ||
| 1997 | Улс | 512 | Улсын Дархан Аварга | 4 | ||
| 1996 | Улс | 512 | Улсын Дархан Аварга | 4 | ||
| 1995 | Улс | 512 | Улсын Дархан Аварга | 4 | ||
| 1994 | Улс | 768 | Улсын Дархан Аварга | 4 | ||
| 1993 | Улс | 512 | Улсын Дархан Аварга | 4 | ||
| 1992 | Улс | 512 | Улсын Дархан Аварга | 6 | ||
| 1991 | Улс | 512 | Улсын Дархан Аварга | 7 | Бүхнээ Бишрэлт | |
| 1989 | Улс | 512 | Улсын Дархан Аварга | 7 | Бууршгүй Хүчит | |
| 1988 | Улс | 512 | Улсын Дархан Аварга | 7 | Олныг Баясуулагч | |
| 1987 | Улс | 512 | Улсын Дархан Аварга | 9 | Тунч Гарамгай | |
| 1985 | Улс | 512 | Улсын Дархан Аварга | 7 | Манлайн Баясгалант | |
| 1984 | Улс | 512 | Улсын Дархан Аварга | 6 | Өнөд Баясгалант | |
| 1983 | Улс | 512 | Улсын Дархан Аварга | 7 | Бат Нягт Итгэлт | |
| 1982 | Улс | 512 | Улсын Дархан Аварга | 9 | Тод Сонин Үзэсгэлэнт | |
| 1981 | Улс | 512 | Улсын Дархан Аварга | 9 | Баяр Наадмын Манлай | |
| 1980 | Улс | 512 | Улсын Дархан Аварга | 8 | Бүхнээ Дуурсгалт | |
| 1979 | Улс | 512 | Улсын Дархан Аварга | 9 | Манлайн Баясгалант | |
| 1978 | Улс | 512 | Улсын Дархан Аварга | 7 | Улс Даяар Гайхамшигт | |
| 1977 | Улс | 512 | Улсын Дархан Аварга | 9 | Үлэмж Бадрах | |
| 1975 | Улс | 512 | Улсын Дархан Аварга | 9 | Түмнээс Төгөлдөр | |
| 1974 | Улс | 512 | Улсын Дархан Аварга | 8 | Түмнээс Төгөлдөр | |
| 1973 | Улс | 512 | Улсын Дархан Аварга | 9 | Баяр Наадмын Манлай | |
| 1972 | Улс | 512 | Улсын Дархан Аварга | 9 | Далай Даян | |
| 1971 | Улс | 512 | Улсын Аварга | 9 | Улсын Дархан Аварга | |
| 1969 | Улс | 512 | Улсын Аварга | 7 | ||
| 1968 | Улс | 512 | Улсын Арслан | 9 | Улсын Аварга | |
| 1967 | Улс | 512 | Улсын Арслан | 8 | ||
| 1966 | Улс | 512 | Улсын Заан | 7 | Улсын Арслан | |
| 1965 | Улс | 512 | Улсын Заан | 8 | Хурц Гарамгай | |
| 1964 | Улс | 512 | Улсын Заан | 6 | Улам Нэмэх | |
| 1963 | Улс | 512 | Залуу Бөх | 5 | Улсын Начин |
|
| Улсын Наадмын Түрүү Улсын Наадмын Шөвөг Аймаг/Сумын Наадам Цол ахисан | ||||||
Улс төрд засварлах
1972 онд Улаанбаатар хотын АИХ-ын депутат болж байсан. 1990 онд БНМАУ-ын АИХ-ын депутатаар сонгогдож байгаад 1992 онд УИХ-д Увс аймагт Ардчилсан намаас нэр дэвшээд гараагүй байна. 1996 оны УИХ-ын сонгуульд мөн Ардчилсан Холбоо эвслээс нэр дэвшихээр зарлагдсан боловч Сонгуулийн Ерөнхий Хороо бүртгэж аваагүй.
Гэр бүл, бусад засварлах
Эхнэр Дэжимбээ. Хүү Гантогтох нь Монгол улсын гарьд цолтой бөх. "Хагас зуун жилийн ганцаардал: Миний ялалт", "Монгол бөхийн барилдааны өв, мэхийн чуулган судар" тус тус номыг бичсэн. Тус сударт Монгол бөхийн 725 мэхийг судлан, боловсруулжээ. Монгол бөхөөр хичээллэх хэн бүхний өмнө нээлттэй "сурах бичиг" болсон гэхэд хилсдэхээргүй бүтээл юм.
1994 онд тэр Монгол үндэсний бөхийн уламжлал ба барилдааны сурган хүмүүжүүлэх зарим асуудал сэдвээр сурган хүмүүжүүлэх ухааны дэд докторын зэрэг хамгаалжээ.
Эшлэл засварлах
- ↑ "Довчингийн Сүхбаатар Хорлоогийн Баянмөнх болсон түүх". 24tsag.mn.
- ↑ "Энгүй хүчит Дархан аварга Хорлоогийн Баянмөнх 80 настай зодог тайллаа". монцамэ. 2022-07-22.
- ↑ "Хорлоогийн Баянмөнхийн амжилт". devjee.mn.